Συζητώντας για τον πολιτισμό (3ο μέρος)

Στην προηγούμενη ενότητα μέσα από μια διαλεκτική προσέγγιση του μορφώματος που αποκαλούμε “πολιτισμό” είδαμε ότι ο πολιτισμός δεν είναι μόνο ανθρώπινος και ότι τις πολιτισμικές διαδικασίες στα διαφορετικά οικοσυστήματα, σφαίρες και πλαίσια τις χαρακτηρίζει η δυναμική και η εξέλιξη.  

 
Συνοψίζοντας την μέχρι τώρα συζήτησή μας για τον πολιτισμό ας επαναλάβουμε ορισμένα βασικά συμπεράσματα: Ο “Πολιτισμός” αφενός δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει μόνο τον άνθρωπό και τις ανθρώπινες κοινωνίες και αφετέρου αποτελεί μια εξελικτική διαδικασία που πλέκει με την εξέλιξη της ζωής από τα πρώτα στάδιά της  (Smith, J. M., & Szathmary, E. (1997) (Szathmáry, E. 2015). Μέσα από τις 8 ευρύτερα αποδεκτές έως σήμερα εξελικτικές μεταβάσεις (Gabora, L.,& Smith, C. 2018), ή μέσα από τις 9 τουλάχιστον που προτείνουν οι Jablonka και Lamb  συμπεριλαμβάνοντας και την μετάβαση στα νευρικά συστήματα (E Jablonka, & Lamb, M.J. 2006) ίσως με διαφορετικό τρόπο αλλά σε κάθε περίπτωση σταθερά ο πολιτισμός χαρακτηρίζει την εξέλιξη έως τις μέρες μας. 

Σήμερα μάλιστα, στην φυσική ιστορική εποχή της “Ανθρωποκαίνου” όπως καταδεικνύουν κυρίως οι φυσικές επιστήμες του γήινου συστήματος (Κλώντζα – Κλώντζας 2019) όσο όμως μέσω άλλων οδών και κορυφαίοι εξελικτικοί βιολόγοι, ο πολιτισμός με ασύλληπτες για άλλες εποχές επιταχύνσεις και ένταση ολοένα και περισσότερο επιδρά και κατακλύζει σχεδόν όλες τις σφαίρες του κόσμου μας.  

Παράλληλα,  μέσω της διαλεκτικής θεωρίας του “Οργανικού όλου” (Βαζιούλιν 2004) καταδεικνύεται αφενός η οντολογική διάσταση του πολιτισμού και αφετέρου πως συστατικό στοιχείο της πολιτιστικής εξέλιξης και των πολιτιστικών διεργασιών και διαδικασιών, του πολιτισμού ως τέτοιου, είναι η μεταφορά πληροφορίας που δεν γίνεται γονιδιακά. Ξεπροβάλει έτσι στην θέση μιας χαοτικής και σαθρής εικόνας για τον πολιτισμό ένα δυναμικά εξελισσόμενο φυσικό ανάπτυγμα. Μια οργανική οντολογική διάσταση που σήμερα κατακλύζει με διαφορετικές εκφράσεις και ποιότητες κάθε σφαίρα του πλανητικού κόσμου μας. Κατακλύζει δηλαδή με άλλα λόγια κάθε πλευρά της ζωντανής αλλά και της νεκρής ύλης.  
 
Αν συνδέεται όμως η μεταφορά πληροφορίας (ως συστατικό στοιχείο του πολιτισμού) με τη «ζωή»  τότε η δημιουργία ζωής φαίνεται να προβάλει και να ισοδυναμεί με τη δημιουργία πληροφοριών. Ερευνητές βιολόγοι όπως οι  William Dembski, ο Hubert Yockey *κ.α. εκφράζουν μια τέτοια άποψη και ίσως για πολλούς αυτό μπορεί και να είναι ένα ικανοποιητικό συμπέρασμα.  

 Για τους διαλεκτικούς ερευνητές όμως από τους κλάδους των ανθρωπιστικών επιστημών και ειδικά για τους αρχαιολόγους που μελετούν σύνθετες πολιτιστικού χαρακτήρα διεργασίες – διαδικασίες στα όρια μάλιστα του ιστορικού χρόνου,  είναι ζήτημα κρίσιμο καθώς επιδρά στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε και προσεγγίζουμε τις διαδικασίες αυτές κλπ. Επιδρά όμως ακόμα στον ίδιο τον πυρήνα λειτουργίας των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών.  

  Ο Tibor Gánti  σε σχέση με την πρόταση ότι η δημιουργία ζωής ισοδυναμεί με τη δημιουργία πληροφοριών κατέδειξε πως η πληροφορία ως τέτοια είναι ένα μόνο από τα 3 υποσυστήματα των ζωντανών συστημάτων. Η πληροφορία ως τέτοια, άσχετα από τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά, δεν έχει νόημα και καμία αξία εκτός των ζωντανών συστημάτων. (Gánti The Principles of Life 2003) 

Ας δούμε αυτό το θέμα λίγο αναλυτικότερα…  
 
Αντικειμενικά, φτάνουμε στον πυρήνα του προβλήματος που από εξελικτική άποψη καθορίζει την πολιτιστική εξέλιξη αλλά και την εξέλιξη ως τέτοια. Τίθεται δηλαδή το ερώτημα  του τι είναι και τι δεν είναι “ΖΩΉ”;    
 
  Στις δεκαετίες του ’60 , ’70 και ’80 ο Ούγγρος βιολόγος Tibor Gánti ανέπτυξε την επαναστατική “θεωρία του Χημειοτονίου” στά πλαίσια της θεωρίας του για τον αυτοποίητικό χαρακτήρα της ζωής. (Gánti, T. 2003), Chemoton Theory 1)  Ο Gánti πρότεινε τότε ότι η ζωή ξεκινά με απλές αυτο-αναπαραγωγικές διεργασίες σε χημική βάση. Αυτές οι διεργασίες μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία πολύπλοκων ζωντανών οντοτήτων που έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν και να προσαρμόζονται στο οικοσύστημά τους. Η θεωρία chemoton- “χημειοτονίου”  καταδεικνύει την ελάχιστη μονάδα της ζωής, το θεωρητικό υπόβαθρο της προέλευσης της ζωής και την τεχνητή αναπαραγωγή της. (Gánti, 2003, Chemoton Theory 2) Αυτή εξάλλου η θεωρία χρησίμευσε ως βάση του σημαντικού  νανοτεχνολογικού  προγράμματος PACE.  

… Μελετώντας την απλούστερη μορφή και σχέση της ζωής, δημιούργησε μια αυστηρή και ακριβή βάση για τη βιολογία και τη συστηματική χημεία. Ταυτόχρονα δημιουργώντας επίσης το μαθηματικά ελάχιστο σύστημα ζωής, το χημειοτόνιο κατέδειξε το σύνορο μεταξύ της χημείας και της βιολογίας, διαχωρίζοντας με ακρίβεια τη ζωή από τη “μη ζωή”. Η βαθύτερη υλιστική κατανόηση της ζωής και ο ορισμός της ουσίας της “ζωής” είναι αναμφίβολα ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά προβλήματα. Όπως αναφέρεται στο υστερόγραφο του βιβλίου του “Η αρχή της ζωής” (Βουκουρέστι, 1979) “….δίχως έναν κατάλληλο ορισμό, δεν θα έχουμε ούτε ολοκλήρωση των υλιστικών απόψεων στη βιολογία…ούτε μπορεί να φανταστεί κανείς τη δημιουργία τεχνητής ζωής”.    

… 

Στο έργο του KONTRA CRICK , AVAGY AZ ÉLET MIVOLTA “Contra Crick. Δηλαδή: Η φύση της ζωής”(Gondolat, 1989)  γράφει :  

 
” Αυτό το βιβλίο έχει αναφορά στον Francis Harry Compton CRICK,  

– ο οποίος: μαζί με τον Watson κατασκεύασε το μοντέλο διπλής έλικας του DNA παρέχοντας έτσι τη βάση για τη μοριακή βιολογία.  
– ο οποίος: επίσης σε συνεργασία με τον Watson, διευκρίνισε μέσω αυτού του μοντέλου πώς αντιγράφονται οι πληροφορίες κατά τη διάρκεια της κυτταρικής διαίρεσης.  
– ο οποίος: στην κορυφή της επιτυχίας του δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες του, αλλά άρχισε να λύνει νέα, μεγάλα προβλήματα και είχε πολύ καλές ιδέες και για την προέλευση του γενετικού κώδικα.  
– ο οποίος: πιστεύει, ή τουλάχιστον διακηρύσσει πως η ζωή στη γη έχει την προέλευσή της σε βακτήρια που αποστέλλονται από άλλους πολιτισμούς με διαστημόπλοια (στα οποία εγώ δεν πιστεύω).  
– ο οποίος: έχει επίσης πολύ σημαντικό έργο σε ότι αφορά τη λειτουργία του εγκεφάλου και την προέλευση των ονείρων.   
Ωστόσο, σε αυτό το βιβλίο θέλω να αντιταχθώ στις ιδέες που εκπροσωπούνται από αυτόν (και επίσης από άλλους).  

«ΟΧΙ ΩΣ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΑ, μόνο για την παράθεση γεγονότων.   

Αυτό το βιβλίο είναι ένα πολεμικό δοκίμιο. Ένα πολεμικό δοκίμιο ενάντια στη μονόπλευρη οπτική της βιολογίας να τοποθετεί τα γονίδια στο κέντρο. Δεν αρνούμαι την ύπαρξη γονιδίων. Δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, η ύπαρξή τους είναι γεγονός, από τα πιο σημαντικά γεγονότα της βιολογίας. Δεν μπορώ να το αρνηθώ επίσης γιατί θα ήμουν αποστάτης αν το αρνούμουν. Πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια, ήμουν ο πρώτος που έγραψε για τα αποτελέσματα της μοριακής βιολογίας στα ουγγρικά, για τη δομή και τη σύνθεση πρωτεϊνών και νουκλεϊνικών οξέων. …Όταν δούλευα πάνω στο χειρόγραφο, τα γονίδια δεν ήταν αποδεκτά στην Ουγγαρία. Περνούνταν για “αντιδραστικά”, “ψευδο-επιστημονικά” φαινόμενα. Στην πραγματικότητα, αγωνιούσα, και όχι άδικα, μήπως θα είχα προβλήματα λόγω του βιβλίου, καθώς έπρεπε να παλέψω με κυρίαρχα δόγματα.  

Ωστόσο, τα θεμέλια αυτών των δογμάτων ήταν ήδη ασταθή. Τα τείχη τους είχαν καταρρεύσει. Μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκε το βιβλίο μου (1966), τα τείχη κατέρρευσαν. Η έννοια των γονιδίων έγινε αποδεκτή. Η δομή των νουκλεϊνικών οξέων μπήκε στα σχολικά βιβλία, το μοντέλο του DNA, η περίφημη έννοια της διπλής έλικας των Watson και Crick έγινε γνωστή και στη χώρα μας. Γνωστό και αναγνωρισμένο, όπως σε ολόκληρο τον κόσμο. Είχε μια λαμπρή πορεία και λάμπει σε όλο του το μεγαλείο. Τόσο πολύ που από το φως του είναι πιο δύσκολο να γίνει αντιληπτό ο άλλος, όχι λιγότερο σημαντικός μηχανισμός των ζωντανών συστημάτων. Σήμερα τυφλώνει, έγινε το ίδιο ένα δόγμα. Η μοίρα το έφερε ότι πρέπει να αντιταχθώ ξανά σε ένα δόγμα – ενάντια στο δόγμα των παντοδύναμων γονιδίων… Δεν θέλω να πολεμήσω ενάντια στα γονίδια, ούτε καν ενάντια στον Crick. Αγωνίζομαι για την άλλη πλευρά, για αυτό που παραμένει σήμερα στη σκιά. Τι είναι αυτό; Γιατί αξίζει προσοχής; Γι’ αυτό θέλω να μιλήσω σε αυτό το βιβλίο”. 

  Η συνεισφορά του Tibor Gánti στην επιστήμη της βιολογίας και στον προσδιορισμό της ζωής ήταν η ανάπτυξη της θεωρίας της «αυτοποίησης της ζωής», η οποία αποτέλεσε μια σημαντική προσέγγιση για την κατανόηση του τι ακριβώς είναι η ζωή. Έτσι έδειξε πως η αναζήτηση της ουσίας της ζωής είναι αδιαχώριστη από το ζήτημα της προέλευσης της ζωής και ότι η ζωή είναι στην ουσία μια οργανική σχέση. Έχει ως βάση της απλούς χημικούς μηχανισμούς που μπορούν να αυτο-αναπαραχθούν και να εξελιχθούν. Αυτοί οι μηχανισμοί οδηγούν στη δημιουργία πολύπλοκων ζωντανών οντοτήτων που έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγονται και να εξελίσσονται μέσα από μια διαδικασία αλληλεπίδρασης με το οικοσύστημα.   
 
… Η θεωρία της «αυτοποίησης της ζωής» του Gánti έχει επηρεάσει σημαντικά τη σύγχρονη βιολογία και χημεία. Στην ουσία υπήρξε ο πρώτος που όρισε με ένα βαθύ υλιστικό διαλεκτικό τρόπο το τι είναι “ΖΩΗ”.  Ο αυστηρός ορισμός των αρχών της ζωής, της απλούστερης μορφής και σχέσης της όπως θα έλεγε ο Βαζιούλιν ήταν μια επανάσταση. Η θεωρία του ένθερμου βιομηχανικού εργάτη, βιολόγου, λάτρη της φύσης, που εξελίχθηκε σε κορυφαίο ερευνητή και ακαδημαϊκό, επέδρασσε καταλυτικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέσα από δεκάδες εκλαϊκευτικές δημοσιεύσεις έμαθε στην νέα γενιά και κύρια στους μαθητές του (όπως ο λ.χ. ο εξελικτικός βιολόγος Szathmáry Ε) που βρίσκεται η ουσία της ζωής και ποια είναι η προέλευση του προβλήματος της ζωής. Για πρώτη φορά έχουμε μια αυστηρή και γόνιμη απάντηση στην ερώτηση “ποια είναι η απλούστερη μορφή και σχέση της ζωής”.   

Τι μπορεί εξάλλου να είναι πιο θεμελιώδες και πιο γόνιμο ερώτημα τόσο για τις φυσικές όσο και για τις ανθρωπιστικές επιστήμες από το ίδιο το ερώτημα “τι είναι ζωή”;  

Για τον Gánti, όλα μπορούν να ταξινομηθούν ως : (α) Ζωντανά, ως (β) δυνητικά ζωντανά αλλά όχι νεκρά. Λ.χ.: οι σπόροι, αποξηραμένοι ή κατεψυγμένοι μικροοργανισμοί. Ακόμα ως (γ) νεκρά: Νεκρά θεωρεί εκείνα με μη αναστρέψιμη αλλαγή από μια μη ζωντανή σε μια ζωντανή κατάσταση. (δ)Μη ζώντα (φυσικά και χημικά συστήματα).  

Το σύνολο των ιδιοτήτων που υπάρχουν στα έμβια συστήματα και απουσιάζουν στα μη ζωντανά συστήματα αποκαλούνται από τον Gánti “αρχές της ζωής”. (Gánti, 2003)   

 Στην βιολογία ένα ζωντανό σύστημα είναι ένα “άτομο”. Μια ατομική μονάδα. Ένα σύστημα είναι μια “ατομική μονάδα” όταν η υποδιαίρεση του θα σημάνει το χάσιμο των ιδιοτήτων που το χαρακτηρίζουν. Το ζωντανό σύστημα έχει ιδιότητες που δεν έχουν τα μέρη του. Ένα ζωντανό σύστημα, λ.χ. ένα κύτταρο είναι μια ατομική μονάδα, επειδή όταν υποδιαιρεθεί θα απωλέσει τις ζωντανές του ιδιότητες και χαρακτηριστικά. Ένα ζωντανό σύστημα πρέπει πάνω απ’ όλα να εκτελεί μεταβολισμό. Δεν είναι απαραίτητο να αναπαράγεται για να είναι ζωντανό. Το μουλάρι λ.χ. δεν αναπαράγεται αλλά είναι ζωντανό και αλληλεπιδρά με τα οικοσυστήματα που ζει. Ο μεταβολισμός του είναι έτσι βασικό κριτήριο για το ότι είναι ζωντανό. Για να υπάρχει μεταβολισμός πρέπει να έχουμε είσοδο πόρων και ενέργειας στο σύστημα. Το σύστημα τα μετατρέπει με χημικές διεργασίες στα δικά του εσωτερικά συστατικά. Ένα από τα αποτελέσματα του μεταβολισμού είναι τα απόβλητα τα οποία αποβάλλονται από το σύστημα. Με βάση αυτό το κριτήριο του προκύπτει ότι οι ιοί δεν ζουν διότι οι ιοί δεν έχουν δικό τους μεταβολισμό. Άρα οι ιοί δεν είναι ζωή αν και μπορούν να εξελιχθούν. Ο Gánti ταξινομεί την εξελισιμότητα στα “πιθανά κριτήρια ζωής”. Ο Szathmáry συμπληρώνει πως η εξέλιξη δεν είναι ιδιότητα ενός ατόμου αλλά ενός πληθυσμού. Η “μεταβλητότητα”  είναι ιδιότητα ενός πληθυσμού και όχι ενός ατόμου. 

 Ένα ζωντανό σύστημα πρέπει να έχει ένα υποσύστημα που μεταφέρει πληροφορίες οι οποίες είναι χρήσιμες για ολόκληρο το σύστημα. Κάθε ζωντανό σύστημα φέρει μέσα του τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την προέλευση, την ανάπτυξη και τη λειτουργία του. Ένα βιβλίο περιέχει πληροφορίες, αλλά όχι κωδικοποιημένες πληροφορίες για την ανακατασκευή ενός αντιγράφου του εαυτού του. Η παρουσία υποσυστημάτων μεταφοράς πληροφοριών είναι χαρακτηριστική κάθε ζωντανού συστήματος χωρίς εξαίρεση και αποτελεί απαραίτητο κριτήριο για την ανάπτυξη του ζωντανού κόσμου. Οι πληροφορίες που κωδικοποιούνται σε ένα σύστημα μετατρέπονται σε πραγματικές πληροφορίες μόνο εάν υπάρχει άλλο υποσύστημα ικανό να διαβάζει και να χρησιμοποιεί αυτές τις κωδικοποιημένες πληροφορίες.  

 …Η ζωή είναι ένα σύστημα που έχει τη δυνατότητα της αυτο-αναπαραγωγής, της αυτο-οργάνωσης και της εξέλιξης, και οι ίδιοι οι μηχανισμοί αυτοποίησης μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία νέων μορφών ζωής. 

…Τα παραπάνω συμπεράσματα είναι χρήσιμα και για τις πολιτιστικού χαρακτήρα διαδικασίες. Μάλιστα στον ένα ή στον άλλο βαθμό ανάλογες  διεργασίες και διαδικασίες εξέλιξης έχουμε και στον πολιτισμό.  (Εδώ δεν πρέπει να ταυτίσουμε τον όρο ζωή και εξέλιξη της ζωής με την στενή γονιδιακή εξέλιξη που όπως είχαμε δει δεν είναι αντίστοιχη με την πολιτιστική εξέλιξη — δεν είναι αντίστοιχη αν και υπάρχουν πολλές αναλογίες που έχουν την βάση τους στο κοινό πλαίσιο ανάπτυξης).  Ταυτόχρονα η κατανόηση της αυτοποιητικής δημιουργίας, της εξέλιξης της ζωής και του αυστηρού προσδιορισμού του  τι είναι στην ουσία ζωή και ποια είναι η απλούστερη μορφή και έκφραση της ζωής (Gánti 2003) , μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των πολιτισμικού χαρακτήρα διαδικασιών, των μηχανισμών ακόμα που οδηγούν στην εμφάνιση και ανάπτυξη κοινωνικών δομών και στην εξέλιξη των τεχνολογιών κ.λπ.  

  Οι ανθρωπιστικοί και κοινωνικοί επιστήμονες, ακόμα και πάρα πολλοί φιλόσοφοι ή ακόμα και βιολόγοι, ανέπτυξαν και αναπτύσσουν θεωρίες για το τι είναι ζωή, τι είναι επαγωγικά ο πολιτισμός κλπ. Ωστόσο, οι προσεγγίσεις είναι συχνά απογοητευτικές αφού περιορίζονται να εξηγούν τη ζωή μέσα σε στενά πλαίσια. Συχνά απαξιούν να δώσουν έναν αυστηρό ορισμό της ζωής ενώ την ίδια στιγμή προσπαθούν να εξηγήσουν σύνθετες πολιτιστικές διαδικασίες που πλέκονται με την ζωή ή να περιγράψουν την εξέλιξη της βιολογίας στο πλανητικό μας σύστημα.  

   Προσεγγίζοντας πολιτιστικού χαρακτήρα διεργασίες όπως η αποκαλούμενη “τεχνητή ζωή” τόνισε πως κυριαρχεί μια τάση να  επικεντρώνονται οι προσεγγίσεις κυρίως στην κληρονομικότητα, τη μετάλλαξη και τη διαφορική αναπαραγωγή, με άλλα λόγια: την εξέλιξη. Έτσι ένας ορθός ορισμός θα ήταν “Τεχνική εξέλιξη”, επειδή το πολιτιστικό αυτό μόρφωμα το χαρακτηρίζει η εξέλιξη αλλά όχι η ζωή. Κάτι που εξελίσσεται δεν είναι απαραίτητα ζωντανό. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι ιοί. Στον πεδίο του ψηφιακού πολιτισμού ανάλογα ο σωστός ορισμός είναι ψηφιακή εξέλιξη αλλά εσφαλμένος ο όρος ψηφιακή ζωή.  Ο Gánti σε σχέση με την ψηφιακή εξέλιξη παρατηρούσε πως η έλλειψη ενδιαφέροντος για το αν τα ψηφιακά δημιουργήματα είναι ζωντανά, αυξάνει περαιτέρω την αμφιβολία για το αν η ψηφιακή εξέλιξη έχει σημασία για τη βιολογία. Αυτό γιατί του έκαναν εντύπωση οι ομοιότητες μεταξύ ψηφιακών πολιτιστικών δημιουργημάτων μεταξύ των ψηφιακών ιών από τη μια και των βιολογικών ιών από την άλλη (και οι δύο κατηγορίες εξελίσσονται αλλά δεν είναι ζωντανοί). Σήμερα, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της συσσωρευμένης πολιτιστικής πληροφορίας που αναπτύσσονται στα οικοσυστήματα της “Aνθρωποκαίνου” (Κλώντζα-Κλώντζας 2019) οι προβληματισμοί του και οι θεωρήσεις έχουν πολλαπλή χρησιμότητα. 

 Αιώνες τώρα γίνεται αναφορά ή χτίζονται θεωρίες στην βάση του ευφυή σχεδιασμού της φύσης και της ζωής. Όπως καταδεικνύει ο Gánti η ζωή χρειάζεται, εξ ορισμού, εξωτερική ενέργεια και τροφή – πόρους για να υπάρχει μεταβολισμός και να παραμείνει ζωντανή. Θέτει στον εαυτό του ερωτήματα όπως: Τα ζώα πρέπει να καταναλώνουν φυτά ή άλλα ζώα για να παραμείνουν ζωντανά. Οι άνθρωποι χρειάζονται όμως επίσης ζώα και φυτά για να παραμείνουν ζωντανοί.  Γιατί ;  Αν το σύμπαν είναι τελειοποιημένο για ζωή, τότε γιατί η ζωή έχει σχεδιαστεί σε αντίθεση με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής; Γιατί η ζωή αντιτίθεται (δεν έρχεται σε αντίθεση!) με τον πιο θεμελιώδη νόμο της φυσικής; Γιατί οι νόμοι της φυσικής σχεδιάζονται με αυτόν τον τρόπο, αν η (ανθρώπινη μας) ζωή είναι ο σκοπός του σύμπαντος; Εάν οι άνθρωποι είναι προϊόν ευφυούς σχεδιασμού, τότε γιατί οι άνθρωποι πρέπει να σκοτώνουν για να παραμείνουν ζωντανοί;  (Gánti, 2003, Chemoton Theory 2) (Gánti, 2003)    

Τα αυστηρά κριτήρια της ζωής και ο ορισμός της απλούστερης μορφής ζωής του Gánti, όπως και η αυτοποιητική θεωρεία του, κατέδειξαν ένα τεράστιο κενό στις θεωρητικές προσεγγίσεις ανοίγοντας παράλληλα νέους δρόμους για την κατανόηση των πολιτιστικών διαδικασιών που έως σήμερα ήταν συνδεμένες αποκλειστικά με τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες κοινωνίες. Δεν θα ήταν άστοχο αν λέγαμε ότι ερευνητές βιολόγοι όπως ο Tibor Gánti από την μια  και οι γεωλόγοι-γεωχημικοί από την άλλη οδήγησαν τους κλάδους του πολιτισμού, της κληρονομιάς κ.λπ. έξω από το μυστικιστικό τούνελ του καρτεσιανού αναγωγισμού. Από ερευνητές επιμέρους πολιτιστικών εκφράσεων ενός ευφυούς σχεδιασμού οι ανθρωπιστικοί και οι κοινωνικοί ερευνητές μπορούν, με σιγουριά πια, να εισέλθουν στο πεδίο των αυστηρών επιστημών.  

Όταν ο Μαρξ στοιχειοθέτησε την αναγκαιότητα της ενότητας των επιστημών ούτε ο ίδιος ίσως δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο δύσκολη θα ήταν η διαδικασία αυτή.  

Η επαναστατική θεωρεία του Tibor Gánti για τον αυτοποιητικό χαρακτήρα της ζωής έγινε η βάση για νέες προσεγγίσεις από διαφορετικούς κλάδους. Οι προσεγγίσεις της αυτοποίησης της ζωής και του Χημειοτονίου ως απλούστερη έκφραση ζωής μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της εξέλιξης των πολιτιστικών διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένης της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού.  

Η έρευνά του και η θεωρία του δεν μπορεί να γίνει πλήρως αντιληπτή έξω από τα πολιτιστικά και οικοσυστημικά πλαίσια που λειτούργησε ως άνθρωπος και ως επιστήμονας. Ο βαθύς υλιστικός “πλανητισμός” του και αγάπη για τη ζωή αναβλύζει ξεκάθαρα στο έργο του The Vanishing Islands at Vác (1994) όταν μεταξύ άλλων σημειώνει : “Αυτό το βιβλίο είναι ένα μήνυμα, στο οποίο τα ζώα, τα φυτά, οι λόφοι και οι κοιλάδες, τα νερά και τα νησιά που εξαφανίζονται, μας στέλνουν μήνυμα: Μην ξεχνάτε ότι είμαστε όλοι αδελφές και αδελφοί και είμαστε ικανοί μόνο να ζήσουμε μαζί”. Η βαθιά αυστηρή υλιστικότητα ενός πλανητισμού που αναβλύζει αγάπη είναι ίσως το υβριδικό του όπλο – το ξεχωριστό πλεονέκτημα του Gánti.  

Η θεωρία της αυτοποίησης έχει εφαρμοστεί στην έρευνα για την κατανόηση του μη ανθρώπινου πολιτισμού, όπως σε φυτά και ζώα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις διαλεκτικές προσεγγίσεις των επιστημών του πολιτισμού και της κληρονομιάς που προσπαθούν να απελευθερωθούν από τον κυρίαρχο καρτεσιανό αναγωγισμό και τις ανθρωποκεντρικές – εγωκεντρικές λογικές που κυριάρχησαν στον κόσμο μας τους τελευταίους αιώνες.  Οι ερευνητές που έχουν επικεντρωθεί σε αυτήν την προσέγγιση όπως ο Andreas Weber, έχουν αναδείξει την συνεργατική φύση του φυτικού κόσμου και τα συστήματα μεταφοράς πληροφοριών που αναπτύσσουν και τη συνδεσιμότητα των φυτών με τα οικοσυστήματα στα οποία λειτουργούν. Αποδεικνύει γιατί η συνεργατική φύση της ζωής και η οργανική σχέση  των οργανισμών με τα οικοσυστήματα που λειτουργούν αποτελεί κάτι το αναγκαίο για την επιβίωσή τους.  Κατά ανάλογο τρόπο οι  Lynn Margulis και Dorion Sagan βασίστηκαν επίσης στη θεωρεία της αυτοποίησης  και του “Χημειοτόνιου” για να εξηγήσουν την εξέλιξη και τη συμβίωση των οργανισμών στο πλανητικό μας σύστημα προσεγγίζοντας τη ζωή ως χημικό σύστημα, που αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη της ζωής στη Γη – “Microcosmos: Four Billion Years of Microbial Evolution” (1997).  

 Οι Jablonka Eva και  Lamb Marion, μέσα από την δουλειά τους (“Evolution in Four Dimensions: Genetic, Epigenetic, Behavioral, and Symbolic Variation in the History of Life)  βασίστηκαν και επέκτειναν στα συμπεράσματα του Gánti θέτοντας τις βάσεις της δικής τους θεωρίας για την εξέλιξη της ζωής. Συγκεκριμένα, βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη θεωρία του για να εξηγήσουν τη σημασία μορφών επιγενετικής κληρονομικότητας στην εξέλιξη των οργανισμών. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία τους, η ζωή είναι ένα σύστημα ανοιχτό που το χαρακτηρίζει η αυτοοργάνωση και που μπορεί να εξελιχθεί μέσω της δημιουργίας νέων δομών και λειτουργιών τονίζοντας πως οι οργανισμοί μπορούν να επηρεαστούν από μη γενετικές περιβαλοντικές πληροφορίες δηλαδή από πληροφορίες πολιτιστικού χαρακτήρα όπως λ.χ. οι συμπεριφορές.  

Οι παραπάνω προσεγγίσεις έχουν εισέλθει και στις αρχαιολογικές πραγματεύσεις. Επιγραμματικά η  Ruth Tringham, λ.χ. βασίζεται στην θεωρεία της “αυτοποίησης της ζωής”για να εξηγήσει την εξέλιξη των κοινωνικών δομών στις προϊστορικές ανθρώπινες κοινωνίες. Επίσης, η Rosemary Joyce έχει επισημάνει ότι η προσέγγιση της Eva Jablonka για τη μετάδοση πολιτισμικών πρακτικών αποτελεί εργαλείο για την κατανόηση της εξέλιξης των πολιτισμικών πρακτικών στην αρχαιότητα, ειδικά για  πρακτικές όπως η παραγωγή και η κατανάλωση τροφής, η κατασκευή εργαλείων, κτιρίων και σκευών, και η παραγωγή και η χρήση ρούχων.  

Η προσέγγιση αυτή εστιάζει στην εξέλιξη της κοινωνίας ως συστήματος που δημιουργεί και διατηρεί πολιτισμικές πρακτικές και ιδέες, και στην επίδραση των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων στη διαμόρφωση αυτών των πρακτικών και ιδεών.  

Η συνεισφορά του Ganti T. όσο όμως και οι προσεγγίσεις της Jablonka E. (Avital,& Jablonka 2000), (Jablonka, & Lamb,2006) είναι χρήσιμες για να κατανοήσουμε τις πολιτιστικές εκείνες διαδικασίες που διαμορφώνουν και “δένουν” τόσο το πολιτισμικό άτομο όσο και τις πολιτισμικές δυναμικές των κοινωνιών κυρίως σε σχέση με τα οικοσυστήματα. Οι εξελικτικές αυτές θεωρίες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας πιο περιεκτικής θεώρησης για τη μετάδοση πολιτισμικών πληροφοριών και πρακτικών. Μπορεί να συμβάλει σε μια αυστηρότερη ανάλυση των διαδικασιών που οδηγούν στη διατήρηση ή αλλαγή μιας πολιτιστικής πρακτικής στα δοσμένα οικοσυστήματα, καθώς και στην κατανόηση των πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων κ.α.  

Μέσω διαφορετικής οδού σε ανάλογα συμπεράσματα για τον πολιτισμό έχουν οδηγηθεί και οι φυσικές επιστήμες του γήινου συστήματος.  

Συνεχίζεται   

Βαζιούλιν Βίκτορ Αλεξέγιεβιτς (2004) Η λογική της Ιστορίας – Ζητήματα θεωρίας και μεθοδολογίας, “Ελληνικά Γράμματα” ΑΘΗΝΑ, 2004   

Gabora, L., & Smith, C. (2018). Two cognitive transitions underlying the capacity for cultural evolution. Journal of Anthropological Sciences, 96, 1-26.  DOI: 10.4436/jass.96008  

Gánti, T. (1989) Kontra Crick, Avagy az Élet mivolta, Gondolat,  Budapest  

Gánti, T. (2003) The Principles of Life, with commentary by James Griesemer & Eörs Szathmáry. Oxford University Press   

Gánti, T. 1994), Vaci eltuno Szigetek , Vaci.  

Gánti, T. (2003), Chemoton Theory Volume 1: Theoretical Foundations of Fluid Machineries, (Translated from the original Hungarian versions (1984 and 1989) by Elisabeth Czárán.) Kluwer Academic / Plenum Publishers New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow 

Gánti, T. (2003), Chemoton Theory Volume 2: Theory of Living Systems, Kluwer Academic / Plenum Publishers 

 Smith, J. M., & Szathmary, E. (1997). The major transitions in evolution. OUP Oxford.  

Szathmáry, Eörs (2015). “Toward major evolutionary transitions theory 2.0”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (33): 10104–10111. doi:10.1073/pnas.1421398112 

Margulis, L.& Sagan D. (1997 Microcosmos: Four Billion Years of Microbial Evolution, University of California Press 

Avital, E., and Jablonka, E. (2000). Animal Traditions: Behavioural Inheritance in Evolution. Cambridge: Cambridge University Press.      

Jablonka, E., & Lamb, M. J. (2005). Evolution in Four Dimensions: Genetic, Epigenetic, Behavioral, and Symbolic Variation in the History of Life. MIT Press. 

E Jablonka, & Lamb, M.J. (2006), The evolution of information in the major transitions. Jurn. Theor. Biol. 239, 

Κλώντζα Βέρα Κλώντζας Μανώλης (2019) Αρχαιολογία – Το σημαντικότερο αρχαιολογικό εύρημα δεν θα βγει από τη γη. “ΑΤΕΧΝΩΣ” ΑΘΗΝΑ.    

*Yockey, H. (1992), “Information theory and molecular biology”, Cambridge University Press, (16) 
ISBN 0521350050   

*Dembski, W. (1999)”Intelligent Design. The bridge between science and theology. William Inter varsity Press.