Στο πλαίσιο του «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» πολλές παραστάσεις εμπνευσμένες από την Μικρασιατική Καταστροφή σκηνοθετήθηκαν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ενώ κάποιες από αυτές παρουσιάστηκαν κατά τη χειμερινή περίοδο στην Αθήνα. Η κάθε μια, με τον δικό της σκηνικό τρόπο και οπτική πάνω στα ιστορικά γεγονότα, ανέδειξε πτυχές της καταστροφής της Σμύρνης, αλλά και των όσων οδήγησαν σε αυτήν, ενώ άλλες επικεντρώθηκαν στα όσα ακολούθησαν είτε στηριζόμενες σε ντοκουμέντα της εποχής είτε δημιουργώντας μυθοπλαστικό πλαίσιο εντός του οποίου ενέταξαν στοιχεία της ιστορίας.
Η Ελεάνα Γεωργούλη δημιουργεί ένα κείμενο με πρωταγωνιστές μια ομάδα τριών θεατρίνων που διασώζονται από τις φλόγες της Καταστροφής της Σμύρνης, επιβιβαζόμενοι στο πλοίο Mimosa, ένα από τα ελάχιστα πλοία που ναυλώνεται από έναν Αμερικανό πολίτη και διασώζει δύο χιλιάδες Έλληνες, μεταφέροντάς τους στον Πειραιά. Σε αυτό το πλοίο οι τρεις θεατρίνοι-σαλτιμπάγκοι προσπαθούν να «διασκεδάσουν» τους επιβάτες του, δίνοντας μέσα από τη δική τους ανατρεπτική τραγικο-κωμική οπτική τα όσα προηγήθηκαν, τα όσα βίωσαν, τα όσα με πικρία διαπίστωναν για το ίδιο το ανθρώπινο γένος. Κάνοντας χιούμορ μέσα απ’ τις φλόγες, όπως θα πουν κάποια στιγμή οι ίδιοι.
Πρόκειται για την ταχυδακτυλουργό Νινέτ, τον Ακροβάτη και τον γελωτοποιό Κωνσταντίνο, ο οποίος θα πάρει τη μορφή πιθήκου, και ως τέτοιος, ως διακειμενική αναφορά στον πίθηκο του Κάφκα στο έργο του Αναφορά σε μια Ακαδημία, θα καυτηριάσει τις συμπεριφορές των ανθρώπων. Από την άλλη, η Νινέτ, ως ταχυδακτυλουργός, θα δείξει τους τρόπους που οι εξουσίες μπορούν να εξαφανίζουν πλήθη ανθρώπων, μεταφέροντάς τους, ως δια μαγείας, σε άλλη μεριά του κόσμου (μέσω ανταλλαγών πληθυσμών), ή, εναλλακτικά, για να μην μπαίνουν σε αυτό τον κόπο, να προχωρούν στην εύκολη λύση των γενοκτονιών.
Ο Ακροβάτης, πάλι, θα αυτοπροβληθεί νοσταλγικά ως δείγμα ειρηνικής συνύπαρξης εντός μίας κοινότητας ανθρώπων διαφορετικής φυλής ή θρησκείας, κοινότητας ανεκτικότητας πριν την εμφάνιση των εθνικισμών, καθώς είναι, κατά το ήμισυ, λόγω του πατέρα του, Τούρκος, γεγονός που του γλίτωσε τη ζωή.
Πάνω στη σκηνή, άπειρα σκηνικά αντικείμενα βρίσκονται ατάκτως ριγμένα, με ένα κοντραμπάσο να δεσπόζει στο βάθος. Η Ελεάνα Γεωργούλη σκηνοθετεί δίνοντας αρχικά την αίσθηση ενός καμπαρέ, όπου οι ηθοποιοί χορεύουν, τραγουδούν, παίζουν τα μουσικά όργανα. Ταυτόχρονα, αρχίζει η αφήγηση της ιστορίας των προσώπων, αλλά και των ιστορικών γεγονότων και των ιστορικών προσώπων-πρωταγωνιστών της εποχής: Ελλήνων πολιτικών, εκπροσώπων των ξένων δυνάμεων, και άλλων, δηλαδή όλων αυτών που διαχειρίζονται, μέσα στα πορνεία πολυτελείας, «ακροβατικά», τα συμφέροντά τους ‒πρόσωπα τα οποία παρελαύνουν μέσα από έμμεσες σκηνικές ενδείξεις ή μεταμορφώσεις-μιμήσεις των τριών ηθοποιών του θιάσου. Παρόλο που οι πληροφορίες δίνονται καταιγιστικά, το χιούμορ επικρατεί στην απόδοσή τους, ο σαρκασμός για τον τρόπο που διαχειρίζονται οι ισχυροί τους λαούς δεσπόζει. Ο Πίθηκος θα καυτηριάσει με τον δικό του γλυκόπικρο τρόπο την ίδια την απογοητευτική «ανθρώπινη κατάσταση». Ίσως, όμως, με έναν πλεονάζοντα διδακτισμό.
Το υποκριτικό πολύ-εργαλείο που λέγεται Γεράσιμος Γεννάτας κυριαρχεί στη σκηνή μέσα από τον χειμαρρώδη λόγο του, τις ποικίλες εκφράσεις του προσώπου του, το αεικίνητο σώμα του. Εκρηκτικός, αλλά ταυτόχρονα τρυφερός, σε πλήρη ερμηνευτική ωριμότητα, αγγίζει την υπερβολή στην εκφραστικότητα, για να αποδείξει αμέσως μετά ότι κατέχει τον πλήρη έλεγχο, ότι τιθασεύει την έκρηξη λειαίνοντάς την μέσω μιας αξιοθαύμαστης τεχνικής. Είναι αυτή του η τεχνική που του επιτρέπει μέσα στην ίδια εκφραστική-λεκτική ενότητα να επικοινωνεί τον κλαυσίγελω του γελωτοποιού του. Ή να επικοινωνεί συναισθήματα παίζοντας το κλαρινέτο του.
Δίπλα του, δύο νεότεροι, ταλαντούχοι ηθοποιοί: ο Γιάννης Ασκάρογλου, ως Ακροβάτης, διαθέτει καταπληκτική κίνηση τόσο στις χορογραφίες όσο και στις δράσεις, ενώ αποδεικνύεται και φωνητικά καίριος, με καθαρό λόγο και ποικίλες διαβαθμίσεις. Η Μαρία Φλωράτου είναι επίσης άψογη κινησιολογικά, λαμπερή ως παρουσία, με ωραία φωνή στα τραγούδια. Κυρίαρχο ρόλο παίζει η πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Θάνου Κοσμίδη, η οποία αποδίδεται ζωντανά από τους ηθοποιούς, με τη Φλωράτου στο κοντραμπάσο, τον Γεννατά στο κλαρινέτο, τον Ασκάρογλου στα κρουστά.
Η Χριστίνα Θανάσουλα δημιουργεί πολλαπλές αποχρώσεις με τους φωτισμούς, αναδεικνύοντας διαφορετικές σκηνικές δράσεις, αλλά και τα ποικίλα, συχνά ευρηματικά σκηνικά αντικείμενα ή τα ενδεικτικά των προσώπων κοστούμια του Γιώργου Τρικκαλιώτη.
Η Ελεάνα Γεωργούλη σκηνοθέτησε μια πολύπλευρη παράσταση, με λάμψη καμπαρέ, αναμετρώμενη με μια ιστορικής σημασίας καταστροφή μέσα από γλυκόπικρο χιούμορ, δίνοντας χώρο στα σώματα των τριών ηθοποιών της να δημιουργήσουν πολλαπλά προσωπεία, και ταυτόχρονα να αναδείξουν το πολύπλευρο ταλέντο τους.
*Φωτογραφίες της παράστασης: Karol Jarek.
*Ο Δημήτρης Τσατσούλης είναι Ομότιμος Καθηγητής
Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης Παν/μίου Πατρών
