Ο Ζυλ Ρομαίν (1885-1972), μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας (1946), μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, δοκιμιογράφος καταξιώνεται στον χώρο του θεάτρου με το έργο του Κνοκ ή ο θρίαμβος της Ιατρικής (1923). Το έργο ανέβηκε στην Comédie des Champs-Élysées σε σκηνοθεσία του πρωτοπόρου σκηνοθέτη Λουί Ζουβέ, ο οποίος κρατούσε και τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αυτόν του γιατρού Κνοκ. Πρόκειται για μια καυστική κωμωδία που καταγγέλλει, σατιρίζοντας, τους τρόπους χειραγώγησης, στους οποίους μετέρχεται η ιατρική, αλλά στην ουσία και κάθε θεσμικός μηχανισμός, ώστε να επιβάλλεται στους απλούς ανθρώπους μέσω της εξουσίας που διαθέτει.
Ο Έκτορας Λυγίζος μεταφράζει με οξυδέρκεια και διασκευάζει τη γραμμένη εδώ και έναν αιώνα κωμωδία και, μαζί με τη σκηνοθέτιδα Αργυρώ Χιώτη, την εκσυγχρονίζει, διατηρώντας ωστόσο ατόφια τη υπόθεση. Μόλις τέσσερις ηθοποιοί (και δύο βοηθητικοί) αναλαμβάνουν όλους τους ρόλους με ταχύτατες αλλαγές και αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα.
Σε μια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας ο γιατρός Παρπαλαί και η σύζυγός του υποδέχονται τον νέο γιατρό του τοπικού ιατρείου, καθώς ο ίδιος μετακομίζει στη Λυών. Ο νέος γιατρός, ο Δρ. Κνοκ, όταν πληροφορείται ότι οι ασθενείς σπανίζουν στην περιοχή, βάζει στοίχημα με τον Παρπαλαί ότι σε πολύ σύντομο διάστημα αυτό θα αλλάξει, καθώς το δικό του μότο είναι ότι «Οι υγιείς είναι άρρωστοι εν αγνοία τους». Πάραυτα, με σκοπό την απόκτηση πελατείας, και φυσικά το κέρδος, καταστρώνει το σχέδιό του: χρησιμοποιεί τον ντελάλη της πόλης για να ενημερώσει ότι προσφέρει δωρεάν εξέταση σε όλους τους κατοίκους, και, εκμεταλλευόμενος την επίσκεψή τους, τους μετατρέπει όλους σε «κατά φαντασίαν» ασθενείς, οι οποίοι πλέον, θα πρέπει να πληρώνουν για τη μακρόχρονη θεραπεία που τους προσφέρει.
Για τον σκοπό του, θα προσεταιριστεί, αρχικά, τον δάσκαλο κ. Μπερνάρ και τη φαρμακοποιό κ. Μουσκέ, ενώ σταδιακά από το ιατρείο του θα περάσουν νέοι και γέροι, φτωχοί και πλούσιοι, όπως οι δύο νεαροί, η Κυρία με τα Μαύρα, η Κυρία με τα Μωβ, κ. ά., οι οποίοι, αν και υγιείς, θα μετατραπούν σε ασθενείς του. Η άφιξη, μετά κάποιους μήνες, του γιατρού Παρπαλαί στην πόλη θα συμπέσει με την εξάπλωση των επιχειρηματικών φιλοδοξιών του γιατρού, ο οποίος πλέον έχει μετατρέψει ακόμη και το ξενοδοχείο της πόλης σε κλινική. Στις αντιδράσεις του Παρπαλαί οι βοηθοί του Κνοκ θα τον λοιδορήσουν, ενώ ο Δρ. Κνοκ δεν θα αργήσει να πείσει και αυτόν ακόμα ότι είναι ασθενής.
Η Αργυρώ Χιώτη χειρίζεται αυτή τη φαρσοκωμωδία με ένα σκηνικό κώδικα που στηρίζεται στην εκφραστικότητα, στις παράξενες χειρονομίες και στη χορογραφημένη κίνηση των ηθοποιών της. Ταυτόχρονα, ο λόγος αποκτά μουσικότητα και συγχρονίζεται με την πρωτότυπη, ανατρεπτική μουσική του Γιαν Βαν Αγγελόπουλου, η οποία ακούγεται μαγνητοφωνημένη, ενώ παράλληλα συμπληρώνεται από τη ζωντανή μουσική που δημιουργούν οι ηθοποιοί με κλασικά ή πρωτότυπα όργανα, τα οποία παίζουν ταυτόχρονα ρόλο σκηνικών αντικειμένων, όπως τα κρουστά που λειτουργούν και ως παλαιό μοντέλο αυτοκινήτου του γιατρού Παρπαλαί.
Το σκηνικό του Χαράλαμπου Χιώτη, αν και λιτό, βρίσκεται σε άμεσο διάλογο με τη δράση. Μια πορτοκαλί κουρτίνα από λωρίδες που καταλήγουν σε κυλίνδρους καλύπτει το βάθος της σκηνής, κύλινδροι που, με τη βοήθεια των ηθοποιών, ξετυλίγονται και καλύπτουν σταδιακά με τις λωρίδες τους και τη σκηνή, όσο η πελατεία του γιατρού Κνοκ αυξάνει. Στο τέλος, ολόκληρο το δάπεδο της σκηνής έχει γίνει πορτοκαλί από τις επιμελημένα στρωμένες λωρίδες. Λειτουργικό ρόλο παίζουν οι φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα. Επιτυχημένα επίσης τα διαφορετικά κοστούμια, που ντύνουν τους ποικίλους ρόλους, του Άγγελου Μέντη.
Στον ρόλο του γιατρού Κνοκ, ο Ευθύμης Θέου αναπτύσσει όλη τη φανφαρόνικη ρητορική του αμφιβόλου ποιότητας αλλά αποτελεσματικότατου στην πειθώ γιατρού, με εύγλωττη, μέσω των χειρονομιών του, τη διολίσθησή του προς την τρέλα. Ο Γιώργος Κριθάρας, με κύριο ρόλο, μεταξύ άλλων, αυτόν του γιατρού Παρπαλαί, παίζει με τις εκφράσεις του προσώπου και τη μπουφόνικη αφέλεια του έκπληκτου μπροστά στις μηχανορραφίες συναδέλφου του, ενώ η Χαρά Γιώτα, με το εύπλαστο σώμα, μεταμορφώνεται στους διαφορετικούς της ρόλους με αξιοθαύμαστη άνεση, δημιουργώντας χαρακτηριστικούς φαρσικούς τύπους. Τέλος, η Ματίνα Περγιουδάκη υφαίνει τα διαφορετικά πρόσωπα που υποδύεται με την εκφραστικότητα και τις μελετημένα διαφοροποιούμενες κινήσεις της είτε στους ρόλους των κυριών-επισκεπτριών είτε ως κυρία Παρπαλαί, την οποία η διασκευή ταυτίζει με την κ. Ρεμύ, διευθύντρια του ξενοδοχείου-κλινική, ως έχουσα εγκαταλείψει τον σύζυγο Παρπαλαί και, με το πατρικό της όνομα, έχει μπει πλέον και αυτή στην υπηρεσία του επιδέξιου αγύρτη Κνοκ.
Η ουσία της σκηνοθεσίας της Αργυρώς Χιώτη βρίσκεται, ωστόσο, στις λεπτομέρειες που είναι αδύνατον να περιγραφούν, αλλά δημιουργούν το απολαυστικό σκηνικό αποτέλεσμα. Όλοι οι ηθοποιοί, μαζί με τους δύο νεαρούς βοηθητικούς που παραμένουν βουβοί, βρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση, παρόντες και ως βοηθοί νοσοκόμοι του Κνοκ ντυμένοι με τις πορτοκαλιές φόρμες, φροντίζοντας την κάθε σκηνική λεπτομέρεια με χειρουργική ακρίβεια. Δημιουργείται, έτσι, μια παράσταση συνόλου, όπου ερμηνεία, σκηνικά, μουσική βρίσκονται σε μια αρμονική συνύπαρξη προκειμένου να αποδώσουν με ευφυείς τρόπους το κωμικό ζητούμενο, χωρίς υπερβολές. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια παράσταση που παράγει το κωμικό της από τη μαεστρικά δουλεμένη λεπτομέρεια. Αναδεικνύοντας με τον καλύτερο τρόπο τις μεθόδους παραπλάνησης που χρησιμοποιούν οι επιτήδειοι ακόμη και στις πλέον ευαίσθητες περιοχές της ζωής, όπως η υγεία, με στόχο να αποκομίσουν κέρδος. Κάτι διόλου άγνωστο στην εποχή μας.
Οι φωτογραφίες είναι του Γιάννη Γαλιάτσου
*Ο Δημήτρης Τσατσούλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Πατρών.
Πρόσφατο βιβλίο του:
Θεόδωρος Τερζόπουλος – Ο Σκηνοθέτης στο Μεταίχμιο, Εκδόσεις 24γράμματα, 2024.
