«Η Απελευθέρωση μέσω της Ακοής κατά την ενδιάμεση κατάσταση» είναι η απόδοση στα ελληνικά του Bardo Thodol. Το Bardo δηλώνει, σύμφωνα με τη Θιβετιανή Βίβλο των Νεκρών – το γνωστό φιλοσοφικο-θρησκευτικό και επιδραστικότερο βουδιστικό κείμενο παγκοσμίως ‒, μια «ενδιάμεση κατάσταση», το στάδιο μεταξύ θανάτου και επαναγέννησης. Γι’ αυτό και απαγγέλλεται απευθυνόμενο στον ετοιμοθάνατο ή τον νεκρό, καθοδηγώντας τον κατά τη μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο. Ένα θάνατο που εκλαμβάνεται ως πνευματικό ταξίδι, κατά το οποίο πιστεύεται ότι η συνείδηση βιώνει επί 49 ημέρες διάφορες εμπειρίες αντιμετωπίζοντας οράματα φωτός, τρομακτικές ή θεϊκές μορφές, απεικονίσεις οικείων που αν και κινείται ανάμεσά τους δεν μπορούν να αντιληφθούν τον σε ενδιάμεση κατάσταση νεκρό τους.
Στις διαδοχικές δοκιμασίες στις οποίες υπόκειται ο νεκρός ζητούμενο είναι να αναγνωρίσει τα όσα βλέπει ως δικές του προβολές, να μην παρασυρθεί και έτσι να ενωθεί με το φως που θα τον απελευθερώσει από τον κύκλο των επαναγεννήσεων. Αν όμως εκλάβει τα φαινόμενα ως εξωτερικά και υπαρκτά, αν αφεθεί στον τρόμο που αυτά του προκαλούν, αν υποκύψει στον πάθος, στον φόβο ή το μίσος, τότε οδηγείται σε μια νέα γέννηση.
Ο Δημήτρης Τσιάμης, συνεχίζοντας την προσωπική του έρευνα πάνω σε θέματα μετάλλαξης τελετουργικών στοιχείων σε θεατρική παράσταση, σκηνοθετεί ποιητικά αποδίδοντας αποσπάσματα της Θιβετιανής Βίβλου των Νεκρών, σε μια από τις πλέον ευανάγνωστες, καθηλωτικές, άρτια οργανωμένες παραστάσεις του. Αναλαμβάνοντας ο ίδιος την εκφώνηση του κειμένου-οδηγού, βρίσκεται καθισμένος σε μιαν άκρη της σκηνής, και, υπό τον ήχο μουσικών οργάνων που χειρίζεται ο ίδιος, εκφέρει ταυτόχρονα τον λόγο-προτροπή προς την ψυχή με τέλεια άρθρωση, λόγο υποβλητικό, παραινετικό, με σχεδόν μελωδικό τονισμό.
Επί σκηνής δύο σχεδόν βουβοί ηθοποιοί, η παλλόμενης σωματικότητας Κατερίνα Βούρτση και ο βιβλικής μορφής Νίκος Παπαθανάσης, ακολουθούν εναλλάξ το ταξίδι της ψυχής, καθώς αυτή υφίσταται όλες τις δοκιμασίες-εμπειρίες. Με μέτρο, σωστά οργανωμένες κινήσεις και σώμα ή εκφραστική του προσώπου που εικονοποιούν τις εκάστοτε δοκιμασίες που περιγράφει ο λόγος, η Κατερίνα Βούρτση βρίσκεται δοσμένη επί σκηνής σε ενδιαφέρουσες εκστατικές καταστάσεις, καθιστώντας εικονικά απτές τις επώδυνες εμπειρίες. Χωρίς υπερβολές, με απόλυτο έλεγχο χειρονομιών, εκφραστικής, αλλά με εσωτερική ένταση που θυμίζει ηθοποιούς του Τερζόπουλου.
Τα σκηνικά αντικείμενα της Νίκης Ψυχογιού δημιουργούν αναφορές σε τελετουργικά δρώμενα, ενώ τα κοστούμια της ίδιας παραπέμπουν έξυπνα σε θιβετιανά, δημιουργώντας την κατάλληλη ατμόσφαιρα. Κουδούνια-καμπάνες, τύμπανα και άλλα μικρο-όργανα που χειρίζονται οι ηθοποιοί συνοδεύουν τον λόγο ή τις συσπάσεις των σωμάτων, ενισχύοντας τη σκηνική μυσταγωγία.
Εκείνα, όμως, που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην όλη παράσταση είναι τα εξαιρετικά βίντεο που σχεδίασαν οι Αλεξάνδρα Νιάκα και ο Χάρης Λαλούσης. Πρόκειται για προβολές που συνοδεύουν διαρκώς την παράσταση, οπτικοποιώντας κυριολεκτικά τις δοκιμασίες-εμπειρίες του μεταθανάτιου ταξιδιού της συνείδησης. Οι πέτρινοι τοίχοι και το δάπεδο της σκηνής μεταμορφώνονται σε υποδοχείς θαυμάσιων εικόνων που άλλοτε παραπέμπουν σε ανατολίτικα μοτίβα, άλλοτε δημιουργούν τρομακτικές μορφές, άλλοτε σκιές συγγενών, όλα αυτά σε καταπληκτικούς χρωματισμούς, σχέδια που εναλλάσσονται ασταμάτητα, εισχωρώντας το ένα στο άλλο, μεταλλασσόμενα, εισβάλλοντας όχι μόνο στο είναι του σώματος του ηθοποιού αλλά και σε αυτό του θεατή. Μια πραγματικά αξιέπαινη δουλειά αισθητικής τελειότητας που δίνει εικονική υπόσταση στον ίδιο τον εκφερόμενο λόγο.
Οι διακριτικοί φωτισμοί, που περιέβαλλαν την κυρίως σκηνή, είναι του Νύσου Βασιλόπουλου.
Ο Δημήτρης Τσιάμης, μετά τις πρώτες, μεταμοντέρνες παραστάσεις του, πειραματίζεται ως σκηνοθέτης συστηματικά όλα αυτά τα χρόνια με τον τρόπο θεατροποίησης τελετουργικών στοιχείων, ενώ ο ίδιος είναι, αναμφισβήτητα, ένας ηθοποιός που διαθέτει μια υποβλητική, γοητευτική φωνή, με τέλεια αρθρωνόμενο λόγο – προτέρημα που δεν διαθέτουν πλέον πολλοί ηθοποιοί. Με την τελευταία του παράσταση πιστεύω ότι πλησίασε ικανοποιητικότατα το προσωπικό καλλιτεχνικό του ζητούμενο, καθώς δημιούργησε μια μυστικιστική ιεροτελεστία που διαθέτει ταυτόχρονα την απόλυτη θεατρικότητα τόσο από άποψη σκηνοθετικής σύλληψης-απόδοσης όσο και σύμπραξης με συντελεστές-συνεργάτες που ολοκλήρωσαν το όραμά του.
Οι φωτογραφίες είναι της Λίλιας Αγαθού.
*Ο Δημήτρης Τσατσούλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης Παν/μίου Πατρών.
Πρόσφατο βιβλίο του:
Θεόδωρος Τερζόπουλος – Ο Σκηνοθέτης στο Μεταίχμιο, Εκδόσεις 24γράμματα, 2024.
