Ο αποκαλούμενος «Άνθρωπος Ελέφαντας» δεν είναι άλλος από τον Joseph Merrick, ο οποίος γεννήθηκε στην Αγγλία το 1862 με σοβαρές σωματικές δυσμορφίες. Παραγκωνισμένος από την οικογένειά του, κατέληξε εκεί όπου παντός είδους δυσμορφίες έβρισκαν τη θέση τους την εποχή εκείνη ως θέαμα, δηλαδή σε ένα τσίρκο. Φυσικά, η οικονομική εκμετάλλευση από τον ιδιοκτήτη του τσίρκου αναμφισβήτητη, αλλά η ευγένεια και ανεκτικότητα τού έχοντος υποστεί κοροϊδίες και βαναυσότητες Τζόζεφ τον έκαναν να μένει υπόχρεως απέναντί του.
Έως ότου ένας γιατρός τον γνωρίσει, θελήσει να εξετάσει το ιδιάζον αυτό φαινόμενο, φιλοξενώντας τον στο νοσοκομείο του. Θεωρώντας αρχικά ότι η ασθένειά του δεν του επιτρέπει την όποια επικοινωνία, ο γιατρός θα εκπλαγεί όταν ο Τζόζεφ θα του μιλήσει, διαπιστώνοντας ότι πρόκειται για ένα άτομο με πλήρη συνείδηση, αξιοπρέπεια, όνειρα. Προσφέροντάς του, ωστόσο, ένα άλλο είδος φυλακής ή έκθεσης σε αστικά σαλόνια ως αξιοπερίεργο. Παρ’ όλα αυτά, εδώ, ο Τζόζεφ θα τύχει περιποίησης και των κανόνων υγιεινής, ενώ θα γνωρίσει και την φίλη του γιατρού Ματζ, με την οποία θα αναπτύξει μια σχέση εμπιστοσύνης και αποδοχής. Ο ιδιοκτήτης του τσίρκου θα προσπαθήσει να τον φέρει και πάλι στην επιχείρησή του, ο Τζόζεφ θα γίνει ιατρικό θέαμα, θα εγκατασταθεί, τελικά, σε νέα πτέρυγα του νοσοκομείου με σχετική ελευθερία κινήσεων εντός του περιορισμένου χώρου.
Η Τζούλια Διαμαντοπούλου, συν-συγγραφέας μαζί με τον Βασίλη Μαυρογεωργίου του πρόσφατου, σύνθετου στη δομή έργου Καταραμένος Κόσμος, στο έργο της «Άνθρωπος Ελέφαντας», έτσι τον είπαν, ακολουθεί την πεπατημένη οδό μιας γραμμικής αφήγησης της ιστορίας του Τζόζεφ Μέρικ, ιστορία που έχει γίνει γνωστή τόσο από την περίφημη κινηματογραφική ταινία του Ντέιβιντ Λιντς όσο και από θεατρικές μεταφορές. Εμπλουτίζοντας την ιστορία, διαπλέκει σε αυτή τη δευτερεύουσα δραματουργικά προβληματική σχέση του γιατρού με τη Ματζ, δημιουργώντας κάποιες συνέπειες και στην ψυχολογία του Τζόζεφ, χωρίς όμως όλο αυτό να δημιουργεί κάποια ουσιαστική ανατροπή. Αντίθετα, οδηγεί την όλη υπόθεση σε μια δραματουργία δωματίου αστικού θεάτρου.
Με δεδομένο το συγκεκριμένο δραματικό κείμενο, ο συνήθως ευρηματικότατος στις σκηνοθεσίες του Δημήτρης Αγιοπετρίτης- Μπογδάνος, με δεδομένο επίσης τον περιορισμένο σκηνικό χώρο που είχε στη διάθεσή του, κινήθηκε κυριολεκτικά στα πλαίσια ενός αστικού δράματος δωματίου, με τα πλέον αναγκαία σκηνικά που σχεδίασε μαζί με την Μαριάνθη Ράδου: ένα κρεβάτι στην μια άκρη της σκηνής, ένα γραφείο του γιατρού στην άλλη. Τη σκηνή περιέβαλλαν κουρτίνες, οι οποίες πιθανότατα έκρυβαν στο βάθος σκηνικά άλλης παράστασης, δημιουργώντας έτσι ένα «μπούκωμα», ενώ ακόμα και οι φωτισμοί της Σοφίας Αλεξιάδου δεν έκαναν άλλο από το να φωτίζουν τη μετακινούμενη από στο κρεβάτι στο γραφείο δράση ή τα πρόσωπα των ηθοποιών.
Οι ηθοποιοί (Βίκυ Παπαδοπούλου, Γιώργος Στάμος, Δημοσθένης Φίλιππας) στους ρόλους της Ματζ, του γιατρού και του ιδιοκτήτη τσίρκου ακολούθησαν μια παλιακή υποκριτική προσέγγιση, απόλυτα συμβατική, χωρίς να προσδίδουν κάποιες άλλες ποιότητες στους ρόλους τους, πέραν των απολύτως διεκπαιρεωτικών.
Η παράσταση, βέβαια, πολλά οφείλει στον Άλκη Μπακογιάννη που ανέλαβε τον ρόλο του Τζόζεφ, έναν ηθοποιό που έχει αποδεδειγμένα άπειρες δυνατότητες μεταλλάξεων, χωρίς αυτό να οφείλεται στην εδώ «ενδυματολογική» του μεταμόρφωση από την Αρχοντούλα Τσατσουλάκη, ενδυματολογία εξογκωμάτων και παραμόρφωσης που ίσως θα κέρδιζαν σε ένα άλλου είδους θέατρο, όπου θα υπήρχε ικανή απόσταση μεταξύ σκηνής και πλατείας, ώστε να απαλύνεται η ορατότητα της «κατασκευής». Ως προς τα υπόλοιπα κοστούμια, αυτά ήταν επιτυχώς ενταγμένα στην εποχή που διαδραματίζεται το έργο.
Δεν ξέρω αν μια άλλη σκηνοθετική προσέγγιση, περισσότερο ανατρεπτική και όχι συμβατικά ρεαλιστική όπως αυτή θα μπορούσε να δώσει και μιαν άλλη δραματουργική αξία στο κείμενο. Στη συγκεκριμένη, πάντως, παράσταση του Δημήτρη Αγιοπετρίτη-Μπογδάνου αυτό που αναδείχτηκε ήταν η συνετή εξιστόρηση της ζωής ενός ανθρώπου διαφορετικού, ενός «άλλου», που η τότε κοινωνία, αλλά ίσως και η σημερινή, αδυνατούσε να αντιμετωπίσει ως μέλος της, καθιστώντας τον «θέαμα». Θέαμα τσίρκου, θέαμα ιατρικό, ούτως ή άλλως σε απομόνωση, περιθωριοποιημένου. Συνέπεια αυτού, η δύναμη της παράστασης είναι η αναντίρρητη απεύθυνση στο συγκινησιακό του θεατή, στην ταύτισή του με το πάσχον αυτό σώμα του πάντα καλοπροαίρετου Τζόζεφ, ταύτιση που οφείλεται εν πολλοίς και στην υποκριτική ικανότητα του πρωταγωνιστή, την μελετημένη κινησιολογία του (με τη βοήθεια του Κωνσταντίνου Κουνέλα) και την συγκινητική εκφορά του λόγου του.
Μια παράσταση που καταθέτει, καταγγέλλοντας, τους κοινωνικούς φραγμούς που ορθώνονται απέναντι σε κάθε διαφορετικό, ξεχνώντας ότι πίσω από την όψη υπάρχουν συναισθήματα, αγωνίες, διεκδικήσεις για μια ισότιμη ζωή.
Οι φωτογραφίες είναι του Πάτροκλου Σκαφίδα.
*Ο Δημήτρης Τσατσούλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Πατρών.
Πρόσφατο βιβλίο του:
Θεόδωρος Τερζόπουλος – Ο Σκηνοθέτης στο Μεταίχμιο, Εκδόσεις 24γράμματα, 2024.
