Ο Μιχάλης Καραμπίνης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σκύρο, είναι Αρχαιολόγος και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών. Μεταξύ των δημοσιεύσεων του είναι και το “The Island of Skyros from Late Roman to Early Modern Times. An Archaeological Survey” (Leiden University Press 2015). Η ομιλία λήξης του Μιχάλη Καραμπίνη:
«Ἐν ὀνόματι τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος. Ἐγὼ Γλυκερία μοναχὴ, γνησία σύμβιος τοῦ μακαρίτου κουβουκλησίου Ἰωάννου καὶ θυγατηρ τοῦ Κωνσταντίνου τῶν ἀειμνήστων, ἡ τὰς οἰκήσεις καὶ καταμονὰς ποιουμένη ἐν τῆ νήσω Σκύρω, τὴν παρουσαν ἔγγραφον καὶ ἐνυπόγραφον δωρεὰν τῶν γονικῶν ἐμοῦ τὲ καὶ τοῦ ἀνδρος μου κτημάτων τῶν ἐν τῆ προειρημένη νήσω καθὼς εἰσιν ἐξολοκληρου τίθημι καὶ ποιῶ ἑκουσίως καὶ ἀβιάστως καὶ δίχα πάσης ἀνάγκης ἢ τυρρανίδος, μᾶλλον μὲν οὖν συνπροθυμία πάση καὶ ὁλοψύχω προθέσει, πρὸς σὲ τὸν εὐλεβέστατον μοναχὸν καὶ πνευματικόν μου πατέρα τὸν κῦρ Εὐστράτιον καὶ τὸ κατὰ σε καὶ τὴν σὴν ἀδελφότητα μέρος ἐπὶ ὑποθέσει τοιαύτη. Ἐπειδήπερ καὶ ἐγὼ καὶ ὁ συμβιός μου ἄτεκνοι τὸν βίον ἡμῶν διηνύομεν καὶ κληρονόμους τῶν ἡμετέρων πραγμάτων παντελῶς οὐκ εἴχομεν, συνεφωνήσαμεν πρὸς ἀλλήλους ἀμφότεροι συμφωνίαν καὶ βουλὴν πνευματικὶν καὶ θεάρεστον, λέγω δὴ μεταποιῆσαι τὴν πενιχρὰν οἰκίαν ἡμῶν μοναστήριον καὶ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν ἐκκλησίαν ἱδρῦσαι, καὶ καταλιπεῖν αὐτὰ σοὶ τῶ εὐλεβεστάτω μοναχῶ κῦρ Εὐστρατίω καὶ τῶ κατὰ σὲ μέρει ψυχικῆς ἡμῶν ἔνεκεν σωτηρίας κατὰ τὴν θεοφιλῆ γνώμην ἡμῶν καὶ βουλὴν εἰς τοὺς ἑξῆς ἄπαντας καὶ διηνεκεῖς χρόνους (Actes de Lavra I, no. 20)».
Σας διάβασα απόσπασμα από το κείμενο της δωρεάς που πραγματοποίησε στις αρχές του 11ου αι. η μοναχή Γλυκερία, χήρα του Ιωάννη Κουβουκλησίου, προς τον ηγούμενο της Μεγίστης Λαύρας και πνευματικό της πατέρα, Ευστράτιο. Τότε είναι που για πρώτη φορά ξεκινούν οι σχέσεις της Λαύρας με το νησί. Μεταξύ άλλων, η δωρεά αυτή περιλάμβανε εκτάσεις στο νότιο τμήμα της Σκύρου, συνέπεια της οποίας είναι το θέμα που συζητάμε σήμερα. Που να ήξερε η μοναχή Γλυκερία τι επιφύλασσε δέκα αιώνες αργότερα η αδελφότητα της Λαύρας στη γη που δώρισε στο μοναστήρι! Παρακάτω στο κείμενο της δωρεάς περιγράφονται τα όρια αυτής της έκτασης βάσει τοπωνυμίων, και το ενδιαφέρον βεβαίως είναι η σύγκριση της περιοχής που αρχικά δωρίσθηκε στη Λαύρα, σε σχέση με την έκταση της σημερινής ιδιοκτησίας, και σε περίπτωση διαφοράς, η παρακολούθηση του τρόπου αυτής της εξέλιξης.
Δύο και πλέον αιώνες μετά την δωρεά της Γλυκερίας και την απόκτηση γαιών της Λαύρας στη Σκύρο, θα λάβει χώρα ένα δεύτερο γεγονός καθοριστικής σημασίας για τις σχέσεις του αγιορείτικου μοναστηριού με το νησί: το 1289, μετά από παρέμβαση του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, ο Πατριάρχης Κων/πολεως Αθανάσιος Α΄, μετατρέπει την πατριαρχική μονή του Αγίου Γεωργίου του Σκυριανού, σε μετόχι της Μεγίστης Λαύρας. Από αυτή την περίοδο και μετά, ο Άγιος Γεώργιος γίνεται ο αντιπρόσωπος του αγιορείτικου μοναστηριού στο νησί, και οι ιδιοκτησίες του μετοχιού και της Λαύρας στη Σκύρο ταυτίζονται. Στο μεταξύ ο Άγιος Γεώργιος σταδιακά ισχυροποιείται αποκτώντας μεγάλη ακτινοβολία, όχι μόνο τοπικά, αλλά και ευρύτερα στον Αιγαιακό χώρο. Μάλιστα το 1415 διαθέτει δικό του καράβι. Αυτό το πληροφορούμαστε από ένα συστατικό γράμμα που στέλνουν «οι πτωχοί καλόγηροι του αγίου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του τροπαιοφόρου και θαυματουργού του εν Σκύρω ευρισκομένου…», προς τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι «Μὲ τὸ παρὸν συστατικὸν γράμμα σᾶς δίδομεν πίστιν καὶ φέδαν ὅτι τὸ καράβι τοῦτο εἶναι τοῦ ἁγίου Γεωργίου ὅλον, τὸ ὁποῖον ἡμεῖς οἱ καλόγηροι μὲ ἐλεημοσύνην τῶν χριστιανῶν ἐφθειάσαμεν (Actes de Lavra 3, Appendice XVII)». Το ενδιαφέρον της επιστολής σχετικά με το θέμα μας είναι η πλήρης απουσία της Λαύρας σε αυτήν. Το καράβι αναφέρεται ότι είναι του αγίου Γεωργίου όλον, ενώ η κίνηση για την προστασία του, φαίνεται επίσης να είναι πρωτοβουλία των μοναχών του μετοχιού. Δεν γίνεται καμία απολύτως αναφορά στη Λαύρα, παρόλο που ο Άγιος Γεώργιος είναι ασφαλώς μετόχι της εκείνη την περίοδο.
Στον Κώδικα του Αγίου Γεωργίου που περιέχει εγγραφές για το χρονικό διάστημα 1494-1852, αναγράφονται 814 αφιερώσεις ακινήτων και κινητών προσφορών στον άγιο. Σπίτια, χωράφια, ελαιώνες, αμπέλια, ζώα και πολλά κινητά αντικείμενα αφιερώνονται από τους ευσεβείς Σκυριανούς στον Άγιο Γεώργιο. Ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία για την κατανόηση της θέσης που είχε ο Άγιος Γεώργιος στην κοινωνία της Σκύρου, έχει η προσφορά στο μοναστήρι ολόκληρου οροπεδίου, από την κοινότητα της Σκύρου, το έτος 1660. Είναι σαφές βεβαίως ότι όλες αυτές οι δωρεές κατέληγαν στη Λαύρα, η οποία μερικούς αιώνες αργότερα θα φροντίσει να ανταμείψει τους Σκυριανούς για την ευσέβειά τους: με αποικιοκρατική νοοτροπία θα αποφασίσει να εγκαταστήσει 60 ανεμογεννήτριες στο νότιο τμήμα του νησιού, και μάλιστα σε περιοχές όπου ξεκάθαρα είναι εκτός της ιδιοκτησίας της.
Τα μετόχια, δηλαδή ιδιοκτησίες οι οποίες σχεδόν κατά κανόνα βρίσκονταν μακριά από τα οικοδομικά συγκροτήματα των μονών, αποτέλεσαν διαχρονικά καθοριστικής σημασίας θεσμό για την οικονομική ανάπτυξη των 20 μοναστηριών της χερσονήσου του Άθωνα, και πρόσφατες ιστορίες σκανδάλων διαφωτίζουν με τον καλύτερο τρόπο την ακρότητα στην οποία πολλές φορές καταλήγει αυτό το φαινόμενο. Παρόλα αυτά, η σημερινή περιπέτεια της Σκύρου ξεπερνά κάθε προηγούμενο, καθώς είναι ιδιαιτέρως διδακτική για την ικανότητα των αγιορείτικων μονών να προσαρμόζονται στις οικονομικές κατευθύνσεις κάθε εποχής. Έτσι, σήμερα η Μεγίστη Λαύρα εμφανίζεται ιδιαιτέρως σύγχρονη, επιστρατεύοντας για το οικονομικό της όφελος την τελευταία λέξη επιχειρηματικής δραστηριότητας που βιώνει σήμερα η χώρα μας: την εγκατάσταση ανεμογεννητριών.
Σε μία εποχή όπου ο άνθρωπος απομακρύνεται όλο και περισσότερο από το χριστιανισμό, σε μία εποχή όπου ο λαός μας υφίσταται δύσκολες οικονομικές συνθήκες, σε μία εποχή όπου ο κόσμος παγκόσμια έχει την ανάγκη των διδαγμάτων του χριστιανισμού περισσότερο από ποτέ (γιατί μη γελιόμαστε, το αγαπάτε αλλήλους δεν το είπε κανείς άλλος παρά μόνο ο Χριστός), η στάση κορυφαίων αντιπροσώπων της εκκλησίας απομακρύνουν τον κόσμο από αυτήν. Ο γνώμονας του κέρδους, βάσει του οποίου προχωρεί η Λαύρα στα σχέδιά της για τη Σκύρο, προσβάλλοντας την ευσέβεια των κατοίκων και αδιαφορώντας επιδεικτικά για τη γνώμη τους, πολύ απλά κολάζει. Έτσι, η κίνηση της Λαύρας παίρνει ιδιαίτερη διάσταση: το θέμα δεν αφορά μόνο την ίδια τη Λαύρα, αλλά ολόκληρη την Αθωνική Πολιτεία, την Ελλαδική Εκκλησία, αλλά και την ελληνορθόδοξη εκκλησία οικουμενικά. Για το λόγο αυτό στην αποψινή εκδήλωση έχουν προσκληθεί ο Παναγιότατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, καθώς και ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, οι οποίοι παρακαλούνται θερμά να πράξουν τα δέοντα για την εξισορρόπηση της κατάστασης. Σεβαστοί Ιεράρχες, δεν είναι δυνατόν η Εκκλησία να προχωρεί σε τέτοιας κλίμακας επιχειρηματικές δραστηριότητες, που μάλιστα αλλοιώνουν σε τέτοιο βαθμό μισό νησί και ένα τοπίο που έχει διατηρηθεί σχεδόν ανέγγιχτο από τεχνικά έργα για τόσους αιώνες. Ας κρατήσουμε τουλάχιστον τα προσχήματα.
Αφήνω τη Λαύρα και τα εκκλησιαστικά, και περνώ στα πολιτικά, με ένα παράδειγμα προσωπικό, αλλά νομίζω αντιπροσωπευτικό της σχέσης πολιτείας και πολιτών στη χώρα μας. Στις 7 Μαρτίου 2020, η ηλικιωμένη μητέρα μου, μόνιμος κάτοικος Σκύρου, έπεσε προκαλώντας στον εαυτό της σοβαρά κατάγματα στο χέρι και στο πόδι. Στο ιατρικό κέντρο της Σκύρου δεν υπήρχε δυνατότητα να της κάνουν ούτε ακτινογραφία. Εν έτει 2020, ένας Σκυριανός ο οποίος χρειάζεται να κάνει μία ακτινογραφία, πρέπει να πάρει το καράβι και να ταξιδέψει στην Εύβοια για να το κάνει. (Και μάλιστα με καράβι Σκυριανό. Είναι λαϊκής βάσεως το καράβι το έχτισαν μόνοι τους οι Σκυριανοί). Γνωρίζουμε όλοι ότι το φαινόμενο απαντά σε δεκάδες νησιά του ελλαδικού χώρου. Μετά λοιπόν την αμέριστη φροντίδα που η πολιτεία παρέχει στους νησιώτες της, και εν προκειμένω στους Σκυριανούς, έρχεται να επιβάλει την κατασκευή του μεγαλύτερου αιολικού σταθμού της Ευρώπης. Αυτό το κάνει αυταρχικά, χωρίς καμία συνδιαλλαγή, χωρίς να λαμβάνει καθόλου υπόψη τη γνώμη των κατοίκων του νησιού. Αντιλαμβάνεται τη Σκύρο ως ένα οικόπεδο προς εκμετάλλευση και τίποτε παραπάνω.
Μάλιστα η επιμονή της πολιτείας για τη μαζική εγκατάσταση ανεμογεννητριών, όπως καταλάβαμε από τις προηγούμενες εισηγήσεις, έχει ένα μεγάλο παράδοξο. Παραμένει ένα μεγάλο ερώτημα γιατί αυτή την επιμονή, που όμως νομίζω δεν χρειάζεται και πολύ μεγάλη φαντασία για να απαντηθεί.
Αλλά έστω και αν υποθέσουμε ότι οι ανεμογεννήτριες είναι «καλές», σημαντική παράμετρος που δεν λαμβάνεται υπόψη από τους υπέρμαχους των ανεμογεννητριών, οι οποίοι φέρνουν συχνά ως παράδειγμα περιπτώσεις αιολικών σταθμών της βόρειας Ευρώπης, είναι η έκταση και η γεωμορφολογία κάθε τόπου. Οι χώρες της βόρειας Ευρώπης χαρακτηρίζονται από μεγάλες πεδινές εκτάσεις με τις μεγάλου μεγέθους ανεμογεννήτριες να είναι εντός της κλίμακας του τοπίου τους. Αντίθετα η χώρα μας χαρακτηρίζεται από το μικρό της μέγεθος και το κατακερματισμένο και έντονο ανάγλυφό της. Είναι ένα πράγμα η εγκατάσταση ανεμογεννήτριας σε πεδινή έκταση και κάτι τελείως διαφορετικό η τοποθέτησή της σε μια βουνοκορφή. Αισθητικά είναι σαν κατασκευάζεις εξαώροφη πολυκατοικία στην κορυφή ενός λόφου. Σε ότι αφορά στη Σκύρο ιδιαίτερα, θυμίζω ότι το μέγιστο υψόμετρο του νησιού είναι 792 μέτρα, ενώ η κάθε μία από τις 60 ανεμογεννήτριες που είναι να εγκατασταθούν έχει ύψος περίπου 180 μέτρα (δηλαδή το ¼ του υψόμετρου του νησιού). Για να έχουμε μια ακόμη τάξη μεγέθους, ενδεικτικά αναφέρω ότι το ψηλότερο κτίριο της Ελλάδας σήμερα, ο πύργος των Αθηνών, έχει ύψος 103 μέτρα. Επιπλέον η τοποθέτηση ανεμογεννητριών σε βουνοκορφές έχει άλλο βαθμό δυσκολίας και απαιτεί πολλαπλάσια συνοδά έργα. Φέρτε στο νου σας το μέγεθος των εκβραχισμών και τη διάνοιξη των δρόμων που απαιτούνται.
Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας μας βρέθηκε τρόπος να κάνουμε μπίζνες και στις βουνοκορφές. Οι βουνοκορφές όμως, αγαπητοί ακροατές, είναι σαν τις ακτές: δεν ανήκουν σε κανέναν. Είναι απλά εκεί για να στέκουν, για να τραγουδιόνται. Για να εμπνέουν, να απελευθερώνουν τις ψυχές των ανθρώπων. «Ο ποιητής, οφείλει να γυμνάζει τη σκέψη του σε φως, βουνά, χωράφια και θάλασσα. Ο ποιητής γυμνάζει τη σκέψη σε απογύμνωση», λέει ο Νίκος ο Καρούζος.
Το βουνό των Σκυριανών υπήρξε ανέκαθεν, στην κυριολεξία, η ζωοδόχος πηγή του νησιού. Πηγή εκροής κάθε έκφανσης του Σκυριανού πολιτισμού. Η παράδοση αγαπητοί ακροατές, που τόσο την έχουμε περί πολλού, δικαίως ίσως, δεν γεννιέται μόνη της. Από κάπου πηγάζει. Σε ότι αφορά στη Σκύρο, ο τόπος γέννησής της είναι το βουνό, που τόσο χαρακτηριστικά αποκαλείται έτσι απλά από τους Σκυριανούς. Η σχέση τους μαζί του, ήταν πάντοτε, θα έλεγε κανείς, προσκυνηματική. Εκεί έχουν τα κοπάδια τους, κάπου εκεί πλανάται αόριστα ο τσοπάνης άγιος τους, εκεί είναι τα ξωκλήσια με τα πανηγύρια τους, ακόμη εκεί, όπως το ’φερε η μοίρα, θάφτηκε ο ξένος ποιητής Ρούπερτ Μπρουκ, γεγονός που τόσο συνέβαλε στη διάσταση που πήρε το νησί στις αρχές του 20ο αιώνα. Εκεί στηρίζονταν από τους αρχαίους χρόνους η οικονομία του νησιού. Το μαρτυρούν οι αναρίθμητες αρχαιολογικές θέσεις που εντοπίζονται στην έκτασή του. Η θέα του βουνού από το χωριό, τη χώρα της Σκύρου, ήταν και θα είναι πάντα σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του. Σημείο αυτοπροσδιορισμού τους. Σημείο ενδόμυχων εξομολογήσεων. Δεν θα ήταν υπερβολή να παραλληλιστεί η τόσο χαρακτηριστική γεωτοποθέτηση του οικισμού απέναντι από το βουνό, με τη θέση ενός προσκυνητή απέναντι στο εικόνισμα.
Όλα αυτά, αγαπητοί ακροατές, απειλούνται στο όνομα του κέρδους. Απειλείται το βουνό της Σκύρου και οι ψυχές του. Δεν είμαστε μόνο προσκυνητές, αλλά και φύλακές του. Φαίνεται πως ο παραλογισμός της εποχής μας έφτασε σε τέτοιο σημείο που δεν αναγνωρίζουμε πλέον ποια είναι τα αυγά και ποια είναι τα πασχάλια. Ο άνθρωπος έγινε αυτοκαταστροφικός. Έχασε τα μυαλά του. Καταστρέφει το περιβάλλον στο οποίο ζει. Μπροστά σε αυτόν το παραλογισμό, οι φύλακες του βουνού, αλλά και κάθε βουνού της Ελλάδας, δεν έχουμε άλλη επιλογή. Θα αντισταθούμε σθεναρά, γιατί πολύ απλά έχουμε χρέος στον τόπο που κληρονομήσαμε.
