Ενα από τα βασικά πεδία της τοπικής πολιτικής αντιπαράθεσης, χρόνια τώρα, είναι η Χρυσή και ο τρόπος διαχείρισής της. Η έως τώρα διαχείριση αποτελεί συνέχεια των πολιτικών επιλογών και πρακτικών σε άλλους τομείς όπως οι τομείς της υγείας των ανθρώπων και των άλλων ζωντανών συγκατοίκων μας, της παιδείας ή της διαχείρισης της κοινής κληρονομιάς μας, της χρήσης γης κλπ.
Ακόμα και στην περίπτωση της Χρυσής αποκαλύπτεται η εξαιρετική ικανότητά των κεντρικών και τοπικών πολιτικών διαχειριστών να εξυπηρετούν τις ανάγκες του κεφαλαίου με πολιτικές απαλλοτρίωσης διαφόρων ποιοτήτων αξιών από την τοπική κοινωνία της Ιεράπετρας και το οικοσύστημά της.
Ο τρόπος που διαχειρίστηκαν για δεκαετίες το οικοσύστημα της Χρυσής ως πεδίο εκμετάλλευσης έχει αφήσει τα ανεξίτηλα αποτυπώματά του στο ίδιο το νησί. Η εσπευσμένη εφαρμογή έκτακτων μέτρων αναδεικνύει ποικιλοτρόπως αυτή την πραγματικότητα. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στο νησί ως τέτοιο αλλά και στην σχέση της τοπικής κοινωνίας μαζί του εφάρμοσαν πρακτικές εκμετάλλευσης και βιασμού. Όλα αυτά ενώ κλεινόταν σε όλες τις πτώσεις η αποκαλούμενη “προστασία του περιβάλλοντος”.
Πολύ εύστοχα ο Φρ. Έγκελς παρατηρούσε πως «…μια ιδιομορφία της αστικής τάξης, που τη διακρίνει (ιστορικά) από όλες τις άλλες άρχουσες τάξεις, είναι ότι υπάρχει ένα σημείο καμπής στην ανάπτυξή της, μετά το οποίο κάθε αύξηση των μέσων εξουσίας της, δηλαδή κατά πρώτο λόγο κάθε αύξηση του κεφαλαίου της, τείνει μόνο να την κάνει όλο και πιο ανίκανη να κυβερνήσει πολιτικά». Ανεξάρτητα από το πως γινόταν κατανοητή η ακρίβεια της ως παρατήρηση την εποχή που διατυπώθηκε, δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία ότι εφαρμόζεται με περισσή ακρίβεια στην εποχή μας από την κεντρική και τοπική διοίκηση του κράτους της.
Σε αντίθεση με τα αφηγήματα των πολιτικών υπερασπιστών της αστικής τάξης ή εκείνα της αγοραίας τεμαχισμένης επιστήμης της, η Χρυσή δεν είναι όπως την αποκαλούν ένας τόπος “παρθένος” ή κάποιο όμορφο “περιβάλλον”. Ο αρχαιολογικός πλούτος του νησιού και οι ιστορικές αναφορές από την μια και το αυστηρά ορισμένο ιδιαίτερο οικοσύστημα του από την άλλη αποδομούν τέτοιου χαρακτήρα προσεγγίσεις.
Το ιδιαίτερο και ξεχωριστό στην Χρυσή είναι ο μνημειακός της χαρακτήρας που μέρα με την μέρα ισχυροποιείται. Ο μνημειακός της χαρακτήρας προκύπτει από την σημαντικότατη πολιτιστική της αξία (μια από τις εκφράσεις της είναι η σημαντικότατη αρχαιολογική κληρονομιά), από τον ξεχωριστό μεταβολισμό του οικοσυστήματός της που διαμορφώνει η γεωμορφολογία της, η ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα της και από την ξεχωριστή σχέση της με την τοπική κοινωνία της Ιεράπετρας.
Ο μνημειακός χαρακτήρας ενώ αφενός αναδεικνύει την ενότητα των φυσικών και πολιτιστικών εκφράσεων, σχέσεων, διεργασιών , αφετέρου επιβεβαιώνει και αναπτύσσει μια ανώτερης ποιότητας κοινωνική, πολιτισμική και συμπεριφορική σχέση η οποία δεν μένει σταθερή στον χρόνο αλλά εξελίσσεται δυναμικά. Για αυτό άλλωστε σε διεθνές επίπεδο, σύμφωνα πάντα με τις βέλτιστες πρακτικές, κάθε μνημειακό σύνολο, ή κάθε έκφραση κληρονομιάς μελετάται και προστατεύεται ως οντότητα, δηλαδή ως οργανική ενότητα φυσικών και πολιτιστικών εκφράσεων – σχέσεων – διεργασιών. Μάλιστα, πάντα σε ενότητα με τις τοπικές κοινωνίες. Γίνεται φανερό πως η κατανόηση, η μελέτη και η διατήρηση – διαχείριση μνημειακών συνόλων απαιτεί μια βαθιά διαλεκτική και διεπιστημονική προσέγγιση. Απαιτεί διαδικασίες διατήρησης και διαχείρισης ανοιχτές στην κοινωνία δίχως ίχνος αυταρχισμού – επιτελικότητας. Απαιτεί τον σεβασμό τόσο στην ανόργανη ύλη όσο και σε κάθε έκφραση ζωής που συνδέεται οργανικά με το δοσμένο μνημειακό σύνολο ως οντότητα.
Στην νέα φυσική ιστορική εποχή μας μάλιστα, όπως αυτή ορίζεται από τις φυσικές επιστήμες του γήινου συστήματος, η μνημειακή αυτή διάσταση της Χρυσής λαμβάνει πλανητικού χαρακτήρα διαστάσεις.
Οι φυσικές επιστήμες του γήινου συστήματος έχουν καταδείξει πως ο σύγχρονος πολιτισμός μας, σε τελική ανάλυση ο τρόπος και οι σχέσεις παραγωγής που τον καθορίζουν, έχουν ωθήσει το γήινο σύστημα σε μια νέα εξελικτική κατάσταση- σε μια νέα φυσική ιστορική φάση. Η νεκρή ύλη, (άσχετα αν μιλάμε για γεωλογικού χαρακτήρα ανατροπές, για αλλαγή χρήσης γης, ή χημικού χαρακτήρα οργανώσεις όπως το τσιμέντο, τα φυτοφάρμακα, τα μικροπλαστικά πολυμερή ή άλλα), κατακλύζει και ανατρέπει στην εποχή μας όλες τις εκφράσεις ζωής (οργανικές, πολιτιστικές) που καθόρισαν τον μεταβολισμό του πλανητικού μας συστήματος στις τελευταίες εξελικτικές φάσεις του. Η διάσταση αυτή από Γεωστροματογραφική , γεωχημική, βιοχημική κλπ άποψη ανάγει την περιοχή της Ιεράπετρας σε τόπο ραγδαίων “ανθρωπόκαινων” ανατροπών με σοβαρές οικονομικές, ψυχοσωματικές και ψυχοκοινωνικές συνέπειες. Οι τέτοιου χαρακτήρα και έντασης «πολιτιστικές πιέσεις» έχουν μάλιστα ανατρέψει ακόμα και αναγνωρισμένους επίσημα μνημειακούς χώρους όπως λ.χ. τον “Ενιαίο Αρχαιολογικό Χώρο του ισθμού Ιεράπετρας”. Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο ραγδαίων ανατροπών και μεταλλάξεων των οικοσυστημάτων μας, η Χρυσή παρά τον όποιο βιασμό προκάλεσε ο κοινωνικός μας σχηματισμός και η εκμετάλλευση για κεφαλαιακό κέρδος, αναδεικνύεται σήμερα ως “αντίθετος πόλος”. Ως “νησί” διατήρησης σε ένα ευρύτερο οικοσύστημα ραγδαίων μεταλλάξεων.
Στις μέρες μας το συσσωρευμένο σε ελάχιστα χέρια χρηματιστικό κεφάλαιο ολοένα και με μεγαλύτερη ένταση ασκεί τεράστιες πιέσεις σε τόπους συγκέντρωσης πρώτων υλών, σε τόπους με παραγωγική ικανότητα και σε τόπους ξεχωριστής ομορφιάς και ιδιαίτερους με ενδιαφέρον για το τουριστικό κεφάλαιο. Η Χρυσή δεν ξεφεύγει από τον κανόνα. Οι τέτοιου χαρακτήρα πιέσεις, που συνδέονται με τον εύηχο όρο “αξιοποίηση”, κλιμακώνονται και έρχονται σε σύγκρουση με τον μνημειακό χαρακτήρα του νησιού αλλά και με την ίδια την φυσική του υπόσταση.
Είναι αναμενόμενο ότι τόσο η κεντρική διοίκηση με τις δομές της όσο και οι πολιτικές δυνάμεις που διαχειρίστηκαν τα δημοτικά πράγματα δεν έκαναν καμία προσπάθεια να θεσμοθετηθεί ο μνημειακός χαρακτήρας που έχει για την κοινωνία της Ιεράπετρας. Δεν έκαναν δηλαδή, στην ουσία, καμία προσπάθεια να αναδειχθεί και να θεσμοθετηθεί ο κοινωνικά ανοιχτός-δημόσιος χαρακτήρας του που είθισται να απολαμβάνουν όλα τα μνημεία από το σύνταγμα και τις διεθνείς συνθήκες.
Αντίθετα. Εμμένουν έως σήμερα σε μια σαθρή προσέγγιση κάποιου “περιβάλλοντος” — ξεκομμένου από την κοινωνία της Ιεράπετρας. (Με τον όρο κοινωνία της Ιεράπετρας δεν εννοώ μια κοινωνία ως μια αφηρημένη φαντασιακή έννοια, αλλά αναφέρομαι στους πραγματικούς ανθρώπους του τόπου ως φυσικές οντότητες με τις αντικειμενικές ανθρώπινες – κοινωνικές ανάγκες τους.) Η ιδεοληψία αυτή δεν διασφαλίζει τον δημόσιο – ανοιχτό στην κοινωνία χαρακτήρα του, ενώ από την άλλη αφήνει ανοιχτές τις πόρτες για να μετατρέπεται σε πεδίο εκμετάλλευσης προς όφελος όχι του τόπου και των ανθρώπων του αλλά του κεφαλαίου. Εξάλλου αν κάτι χαρακτηρίζει την εξωφυσική πολιτιστική εκείνη σχέση που αποκαλούμε κεφάλαιο είναι η αναπαραγωγή του από την εκμετάλλευση της εργασίας και των εδαφών – πόρων των οικοσυστημάτων. Άρα, οι πολιτικές ενίσχυσης της κεφαλαιακής κερδοφορίας τείνουν να απαλλοτριώνουν προς όφελος των κεφαλαιοκρατών όχι μόνο τον ιδρώτα και τον κόπο των εργαζόμενων ανθρώπων αλλά και τα οικοσυστήματα αφήνοντας πίσω από κάθε επέκταση νεκρή ύλη. Ως εκ τούτου ακόμα και η λεγόμενη “πράσινη ανάπτυξη”, όπως η προηγούμενη ανάπτυξη, αφήνει το αυστηρά ορισμένο (από τις επιστήμες του γήινου συστήματος και της κληρονομιάς) καταστρεπτικό της αποτύπωμα στο γεωλογικό προφίλ, στα στρώματα της γης, στην γεωχημεία, βιοχημεία των οικοσυστημάτων μας. Επαγωγικά και οι πίεσες στις ζωές των ίδιων των ανθρώπων είναι τεράστιες και πρωτόγνωρες ιστορικά. Οι κυρίαρχες ελίτ και το συσσωρευμένο κεφάλαιο την όποια “πρασινάδα” τους την δομούν στην αντιμετώπιση της «κλιματικής αλλαγής». Μάλιστα χρησιμοποιούν ακόμα και τον «εμβληματικό φαντασιακό όρο» «κλιματική κρίση». – Μια «κλιματική αλλαγή» αποσπασμένη από την επιβεβαιωμένη κοσμικού χαρακτήρα ανθρωπογενή αλλαγή που έχει δρομολογήσει (συγχρονισμένα σε παγκόσμιο επίπεδο) από τα μέσα της δεκαετίας του 50’ ο αλλοτριωμένος, εκμεταλλευτικός πολιτισμός μας. Είναι στην ουσία ο κεφαλαιοκρατικός άναρχος τρόπος παραγωγής που από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 σε παγκόσμιο επίπεδο μεταλλάσσει τα οικοσυστήματα που λειτουργούμε και τον γήινο μεταβολισμό. Είναι η αιτία δομικών εξωφυσικών μεταλλάξεων των λογής πολιτισμικών σχέσεων που καθορίζουν το μεταβολισμό των οικοσυστημάτων μας. Ενώ η κοσμικού χαρακτήρα αλλαγή συγχρονίζεται με δομικού χαρακτήρα αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία και έχει επιβεβαιωθεί με τρόπο αυστηρό από τις επιστήμες του γήινου συστήματος, η αποκαλούμενη «κλιματική κρίση» προσεγγίζεται σε μεγάλο βαθμό σαθρά, άρα και ιδεοληπτικά.
Στο φως των σύγχρονων αναγκών η πραγματική υπεράσπιση του εμβληματικού οικοσυστήματος της Χρυσής περνάει μέσα από την υπεράσπισή της και την θεσμοθέτησή της ως κληρονομιά του τόπου, ως ύψιστο δημόσιο αγαθό.
Στην βάση αυτή οι όποιες πρακτικές διατήρησης και προστασίας πρέπει να είναι σύμφωνες με τις βέλτιστες σε παγκόσμιο επίπεδο πρακτικές. Η ενεργή κοινωνικά προστασία από την ίδια την τοπική κοινωνία και τις διάφορες συλλογικές μορφές οργάνωσής της είναι ανάγκη που προκύπτει από τον ίδιο τον χαρακτήρα της εποχής μας και από τις προτεινόμενες λύσεις των φυσικών επιστημών. Η συνεργασία με μια διεπιστημονική ομάδα όσο γίνεται περισσότερων κλάδων είναι μια άλλη ανάγκη της εποχής μας.
Ενώ πλησιάζουν οι εκλογές στην τοπική διοίκηση που σε μεγάλο βαθμό θα καθορίσουν τον τρόπο διαχείρισης ζητημάτων όπως της «Χρυσής», η μόνη δύναμη που μπορεί να εγγυηθεί με τρόπο συλλογικό μια αταλάντευτη στάση στην υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα της Χρυσής και στην υπεράσπιση των πραγματικών αναγκών του λαού του τόπου που ανάμεσά τους είναι το δικαίωμά του να απολαμβάνει ένα τέτοιο μοναδικό μνημείο είναι η Λαϊκή Συσπείρωση.
Όλοι οι άλλοι συνδυασμοί, τόσο σε δημοτικό όσο και περιφερειακό επίπεδο, όχι μόνο δεν μπορούν να εγγυηθούν κάτι τέτοιο αλλά αποτελούν μέρος του προβλήματος. Οι συνδυασμοί αυτοί δεν προέκυψαν από παρθενογένεση. Κορυφαία στελέχη τους είναι συνυπεύθυνα αφού διοίκησαν από θέσεις ευθύνης προωθώντας και εφαρμόζοντας την πολιτική της πράσινης “ανάπτυξης” του κεφαλαίου, την πολιτική της ατομικής ευθύνης, της υπερ – φορολόγησης των δημοτών, τις πολιτικές εμπορευματοποίησης της υγείας, της παιδείας κλπ. Είναι οι ίδιοι που έχουν αφήσει εντελώς αθωράκιστη την περιοχή από αντισεισμική, αντιπυρική, και αντιπλημμυρική άποψη.
Σήμερα, η ισχυροποίηση των δυνάμεων της εργασίας και του πολιτισμού είναι ανάγκη των καιρών- Ανάγκη της φυσικής ιστορικής εποχής μας.
Η Λαϊκή Συσπείρωση σε δήμο και περιφέρεια είναι η μόνη δύναμη που με σεβασμό στο λαό και το οικοσύστημα, με τρόπο συλλογικό, συστηματικό και σταθερό υπερασπίζεται την ζωή την εργασία και τον πολιτισμό.
Η ισχυροποίηση της Λαϊκής Συσπείρωσης Ιεράπετρας θα βοηθήσει τον λαό της Ιεράπετρας να σηκώσει το ανάστημα του και να παλέψει από καλύτερες θέσεις για την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών του και για την υπεράσπιση της ΖΩΗΣ.
Μανώλης Κλώντζας
Αρχαιολόγος
