Ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα των ναζί στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Στα μεγαλύτερα εγκλήματα που διέπραξαν οι φασιστικές δυνάμεις στην κατεχόμενη Ευρώπη, εναντίον αμάχων, συγκαταλέγονται η Σφαγή στα Καλάβρυτα (13 Δεκέμβρη του 1943), η Σφαγή στο Λίντιτσε της Τσεχίας (10 Ιούνη 1942), η Σφαγή στο Οραντουρ Σιρ Γκλαν της Γαλλίας (10 Ιούνη 1944), η Σφαγή του Διστόμου την ίδια μέρα (10 Ιούνη 1944) και αρκετές άλλες, όπως τα Ολοκαυτώματα της Κανδάνου, 2 Ιούνη 1941, του Δοξάτου Δράμας 28 – 29 Σεπτέμβρη 1941. Ανάμεσά τους οι τραγωδίες, το κτηνώδες ξεκλήρισμα, των σερβικών πόλεων Κράλιεβο και Κραγκούγιεβατς, τον Οκτώβρη του 1941.
Στις 6 του Απρίλη 1941 οι Γερμανικές φασιστικές δυνάμεις με τους συμμάχους τους επιτίθενται στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Τα Βαλκάνια σε λίγες μέρες βρίσκονται κάτω από την μπότα των Ναζί. Οι λαοί της περιοχής αρχίζουν αμέσως την συγκρότηση οργανώσεων και ένοπλων ομάδων αντίστασης. Μπροστάρηδες και πρωτοπόροι στην οργάνωση της πάλης των λαών, βρίσκονται τα Κομμουνιστικά Κόμματα των Βαλκανίων. Τον Ιούνη του 1941 το ΠΓ του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας καλεί τους λαούς της Γιουγκοσλαβίας σε ένοπλο αγώνα κατά των κατοχικών δυνάμεων και των συνεργατών τους. Στις 27 Ιούνη ιδρύεται το Γενικό Επιτελείο των Λαϊκο-Απελευθερωτικών Ομάδων της Γιουγκοσλαβίας με επικεφαλής τον Γενικό Γραμματέα του ΚΚΓ, Γιόσιπ Μπροζ Τίτο. Ενα από τα ισχυρότερα αντάρτικα της Ευρώπης, το Γιουγκοσλαβικό. Είχε γεννηθεί.
Από την αρχή κιόλας ο Διοικητής της 2ης Στρατιάς, Μαξιμίλιαν Βάιχς, εκδίδει διαταγή με τις πρώτες κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση και την πάταξη της αντίστασης των λαών.
«Όταν σε κάποια περιοχή εμφανίζεται μια ένοπλη συμμορία (αντάρτες δηλαδή) θα τουφεκίζονται όλοι οι άνδρες που είναι ικανοί να φέρουν όπλο και βρίσκονται κοντά στους συμμορίτες, επίσης και όταν δεν είναι σε θέση να αποδείξουν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι δεν έχουν σχέση με τους συμμορίτες. […] Όλοι οι εκτελεσθέντες θα πρέπει να απαγχονίζονται. […] Τα πτώματά τους πρέπει να αφήνονται στην κρεμάλα. Συλλήψεις έπειτα από επιθέσεις συνιστούν λάθος και αποκλείονται».
Τα αντίποινα κατά του άμαχου πληθυσμού νομιμοποιούνται. Ενάμιση περίπου μήνα πριν «εκνευριστούν και χάσουν την ψυχραιμία τους» οι Ναζί από τον ηρωικό αγώνα των Κρητικών και προχωρήσουν στην σφαγή και εκ θεμελίων καταστροφή της Κανδάνου (κατά τον «ιστορικό» κ. Ρίχτερ τη σφαγή της Κανδάνου προκάλεσαν «οι άμαχοι» που «διέπραξαν απίστευτες τραγωδίες εις βάρος των νεκρών» και «οι τραυματίες σφαγιάσθηκαν από τους αντάρτες»), Ηταν μόλις 28 Απρίλη του 1941.
Στις 16 Σεπτέμβρη 1941 η πολιτική των αντιποίνων εξειδικεύεται με διαταγή του Στρατάρχη Βίλχελμ Κάιτελ, η οποία όριζε για κάθε Γερμανό που σκοτώνεται από δραστηριότητες ανταρτών, να εκτελούνται 100 όμηροι πολίτες και για κάθε Γερμανό που τραυματίζεται 50 πολίτες. Ο τρόπος εκτέλεσης της θανατικής ποινής θα πρέπει να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα.
Η σφαγή στο Κράλιεβο
Από τις 4 Οκτώβρη ξεκινούν σαμποτάζ από τους αντάρτες στο εργοστάσιο αεροπλάνων στο Κράλιεβο. Οι Γερμανοί συλλαμβάνουν το προσωπικό του εργοστασίου και άλλους ομήρους τους οποίους κρατούν σε υπόστεγο κατασκευής εξαρτημάτων για τους σιδηρόδρομους. Λίγες μέρες μετά, στις 10 Οκτώβρη, ένοπλα αντάρτικα τμήματα επιχειρούν επίθεση στη φρουρά της πόλης με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 14 Γερμανοί και να τραυματιστούν άλλοι 10.
Ο Γερμανός διοικητής του 749ου Συντάγματος, Οτο Ντας, διατάζει την εκτέλεση μαζικών αντιποίνων, με βάση τη διαταγή Κάισελ. Στις 15 Οκτώβρη αναγκάζουν τους ομήρους να σκάψουν χαντάκια γύρω από το υπόστεγο και ξεκινάει η σφαγή. Τα πολυβόλα της Βέρμαχτ ξερνούν το θάνατο, ανάμεσά τους 29 γυναίκες, 102 παιδιά ηλικίας κάτω των 18 χρόνων και τουλάχιστον 1.840 άνδρες ηλικίας από 18 έως 55 χρόνων, εργάτες και διοικητικοί υπάλληλοι του εργοστασίου αεροπλάνων, εργάτες του εργοστασίου κατασκευής βαγονιών των σιδηροδρόμων, εργαζόμενοι σε γύρω ιδρύματα και σχολεία.
Η τραγωδία του Κραγκούγιεβατς
Την επόμενη μέρα, 16 Οκτώβρη, το 3ο τάγμα του 749ου Συντάγματος Πεζικού, δέχεται επίθεση από τους Παρτιζάνους, κοντά στο Γκόρνι Μιλάνοβατς στο δρόμο της επιστροφής για το Κραγκούγιεβατς. Οι Γερμανικές δυνάμεις είχαν απώλειες 10 νεκρούς και 26 τραυματίες. Οι Γερμανοί αμέσως προχώρησαν σε αντίποινα εκτελώντας αμάχους στις γύρω περιοχές.
Στις 19 Οκτώβρη καίνε τα χωριά Γκρόσνιτσα (Grošnica), όπου εκτελούν 234 άνδρες, το Μάρσιτς (Maršić), όπου εκτελούν 103 και το Μέσκοβατς (Mečkovac – το σημερινό Ιλιτσέβο – Ilićevo) όπου εκτελούν άλλους 75.
Στο Κραγκούγιεβατς, από τις 18 έως τις 20 του Οκτώβρη 1941, οι κατοχικές γερμανικές δυνάμεις μαζί με τους συνεργάτες τους, του 5ου Αποσπάσματος τηςΣερβικής Εθελοντικής Διοίκησης και τη Φρουρά του Σερβικού Κράτους λεηλατούν τη πόλη και συλλαμβάνουν γύρω στους 10.000 άνδρες, ηλικίας 16 έως 60 ετών, αδιακρίτως, από τις εκκλησίες, τα σχολεία, τους τόπους δουλειάς και τους οδηγούν στους στρατώνες του πυροβολικού κοντά στους εκθεσιακούς χώρους της πόλης.
Η πρώτη μαζική εκτέλεση στο Κραγκούγιεβατς έγινε στις 20 Οκτώβρη. Οι Γερμανοί σχημάτισαν δυο ομάδες. Η πρώτη ήταν μια ομάδα 66 ατόμων, όλοι οι άρρενες Εβραίοι της πόλης, και η δεύτερη μια ομάδα από 53 ανθρώπους, κατάδικοι από την προπολεμική περίοδο, που πήραν από τις φυλακές.
Οι μαζικότερες εκτελέσεις έγιναν την Τρίτη 21 Οκτώβρη 1941. Εκείνη την ημέρα, από τις 7.00 το πρωί, οδήγησαν από τους στρατώνες του Πυροβολικού στο «Κεντρικό Νεκροταφείο του Σερβικού Στρατού 1914 – 1915», στο λόφο Σουμαρίτσε (Šumarice), 2.301 άτομα. Οι μελλοθάνατοι παρατάσσονταν σε τέσσερις σειρές των 50 ατόμων. Εως τις 2.00 το μεσημέρι τα γερμανικά πολυβόλα σκόρπιζαν το θάνατο.
Στους εκτελεσμένους ήταν 217 ανήλικοι, από τους οποίους 60 μαθητές, ολόκληρη η τάξη της Πέμπτης Δημοτικού μαζί με τους δασκάλους της, που την μετέφεραν από το 1ο Γυμνάσιο του Κρακούγιεβατς, 23 παιδιά των Ρομά, κάτω των 15 ετών και μια ομάδα παιδιών, λούστροι παπουτσιών, τα οποία αρνήθηκαν να γυαλίσουν τις γερμανικές μπότες. Από αυτή την εκτέλεση επέζησαν 29 άνθρωποι, που βρέθηκαν σκεπασμένοι από τα πτώματα των εκτελεσμένων συνανθρώπων τους.
Ανάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν και μια γυναίκα, η Νάντα Ναούμοβιτς (Nada Naumović), ηρωίδα των Λαών της Γιουγκοσλαβίας. Η Νάντα Ναούμοβιτς υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας, δραστηριοποιήθηκε στο Κραγκούγιεβατς, μετά την κατάληψη της Γιουγκοσλαβίας, δουλεύοντας με τη νεολαία και συγκεντρώνοντας υγειονομικό υλικό, ρούχα και τρόφιμα για τους Παρτιζάνους. Συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με τους πολίτες του Κραγκούγιεβατς την 21 Οκτώβρη 1941.
Από τους υπόλοιπους συλληφθέντες κρατήθηκαν γύρω στους 600 οι οποίοι παρέμειναν όμηροι στα χέρια των Γερμανών για να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντικά αντίποινα.
Την επόμενη μέρα οι Γερμανοί δημοσιεύουν αφίσες με Ανακοίνωση της Γερμανικής Διοίκησης:
«ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΡΑΓΚΟΥΓΙΕΒΑΤΣ
21 Οκτωβρίου 1941.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Οι δειλές και ύπουλες αιφνιδιαστικές επιθέσεις σε Γερμανούς στρατιώτες κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας, κατά τις οποίες σκοτώθηκαν 10 Γερμανοί στρατιώτες και 26 τραυματίστηκαν, έπρεπε να τιμωρηθούν.
Για το λόγο αυτό 100 άτομα πυροβολήθηκαν για κάθε νεκρό Γερμανό στρατιώτη, καθώς και για κάθε τραυματία 50, κυρίως κομμουνιστές, ληστές, 2300 συνολικά.
Κάθε παρόμοια περίπτωση, ακόμη και αν είναι μόνο σαμποτάζ, θα αντιμετωπίζεται με την ίδια σοβαρότητα.
Ο επικεφαλής της τοπικής διοίκησης».
Ένα χρόνο μετά, στις 16 Δεκέμβρη 1942, ο ίδιος ο Χίτλερ εκδίδει διαταγή που αφορά τον πολεμικό κανονισμό της κατοχής στην οποία αναφέρει ότι «Αν υπάρχει η παραμικρή υπόνοια ότι ένα κτίριο ή σπίτι χρησιμοποιείται από την Αντίσταση, τότε το κτίριο αυτό πρέπει να καεί με όλους τους κατοίκους του, γυναίκες και παιδιά, ακόμα κι αν οι ένοικοι δεν ήταν μέλη της Αντίστασης. Με την στρατιωτική υψηλοφροσύνη και τη Συνθήκη της Γενεύης ο αγώνας μας δεν έχει πλέον σχέση… Ο στρατός δικαιούται να χρησιμοποιεί στον αγώνα αυτόν κάθε μέσο και εναντίον γυναικών και παιδιών, αρκεί να εξασφαλίζεται έτσι η επιτυχία…».
Σήμερα ολόκληρη η περιοχή Σουμαρίτσε, στο Κραγκούγιεβατς, έχει μετατραπεί σε Πάρκο Μνήμης του Οκτώβρη, Πρόκειται για ένα συγκρότημα 10 μνημείων και το Μουσείο 21 Οκτωβρίου, σε μια έκταση 352 εκταρίων. Το πρώτο μνημείο, «Πόνος και Περιφρόνηση», αναγέρθηκε το 1959.
Η πόλη του Κραγκούγιεβατς βομβαρδίζεται και παθαίνει σημαντικές καταστροφές για δεύτερη φορά στην ιστορία της, τον Απρίλη του 1999. Ηταν τότε που το ΝΑΤΟ «έσωζε» τους λαούς της Γιουγκοσλαβίας βομβαρδίζοντας τη χώρα ανελέητα επί 78 συνεχείς ημέρες. Οι «έξυπνες βόμβες» του ΝΑΤΟ που κατέστρεφαν δεκάδες πόλεις της Γιουγκοσλαβίας, ισοπέδωσαν το εργοστάσιο αυτοκινήτων Ζάσταβα, στη πόλη του Κραγκούγιεβατς, δεκάδες δημόσια κτίρια και εκατοντάδες σπίτια.
