Στις 11.05 τη νύχτα της 25ης Νοέμβρη 1942 αρχίζει η επιχείρηση ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου. 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα, και 12 Αγγλοι σαμποτέρ επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά, εξουδετέρωσαν την ιταλική φρουρά και ανατίναξαν τη μεγάλη σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοπόταμου κοντά στη Λαμία.
Αυτό το σαμποτάζ υπήρξε τεράστιας σημασίας. Με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου διακόπηκε για έξι βδομάδες η μοναδική σιδηροδρομική αρτηρία προς το λιμάνι του Πειραιά, μέσω της οποίας το χιτλερικό επιτελείο εφοδίαζε τα στρατεύματα του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική. Αυτός ήταν άλλωστε και ο σκοπός της επιχείρησης. Δόθηκε έτσι πολύτιμη βοήθεια στα εγγλέζικα στρατεύματα, που διεξήγαγαν επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον των χιτλερικών και ιταλικών στρατευμάτων στην Αφρική.
Για την επιχείρηση της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου έχουν γραφτεί αρκετά. Βιβλία, άρθρα, μελέτες, διηγήσεις και αναμνήσεις από συμμετέχοντες κλπ. Εκείνο που δεν έχει αναδειχθεί καθόλου είναι η συμμετοχή ανταρτισσών στην επιχείρηση. Κι όμως στον Γοργοπόταμο ήταν παρούσες τουλάχιστον πέντε με έξι ΕΛΑΣίτισσες.
Οι Κλαρίτισσες Ασήμω, Παναγιού και Βασίλω
Οι Κλαρίτες Καραλιβαναίοι, οι «Λύκοι της Γκιώνας», ήρθαν σε επαφή με τον Άρη Βελουχιώτη νωρίς, και εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ. Γενναίοι μαχητές πήραν μέρος σε όλες τις μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ ενάντια στους γερμανοϊταλούς κατακτητές, κάτω από τις διαταγές του Αρη.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των Καραλιβαναίων ήταν το γεγονός ότι σε όλες τις μάχες που πήραν μέρος είχαν δίπλα τους, οπλισμένες με τα τουφέκια τους, τις συντρόφισσές τους. Ο Δήμος Καραλίβανος (Φτεροδήμος) είχε πάντα δίπλα του την Παναγιού, ο ανηψιός του ο Θεοχάρης Πολύχρονος την αρραβωνιαστικιά του Ασήμω και ο Πολύκαρπος Καπούρος (Καρπής) την Βασίλω.
Στο Γοργοπόταμο, όταν, όπως ανάμενε ο Βελουχιώτης, οι άντρες του ΕΔΕΣ απέτυχαν να καταλάβουν το βορεινό φυλάκιο, ο Αρης έριξε την ισχυρή εφεδρεία στη μάχη. Ο Νικηφόρος με τους 30 ΕΛΑΣίτες μαζί με τους Καραλιβαναίους, οι οποίοι είχαν ολοκληρώσει την αποστολή τους στο Νότιο Βάθρο, έπεσαν σαν θεριά πάνω στο ιταλικό φυλάκιο, τρέχοντας πάνω στις ράγες κάτω από τις ασταμάτητες ριπές των Ιταλών και τις εκρήξεις, την ώρα που οι εγγλέζοι σαμποτέρ τοποθετούσαν τα εκρηκτικά στα βάθρα της γέφυρας από το νότιο οχυρό στο βόρειο.
Μόνο σε αυτή τη μάχη φαίνεται ότι η Ασήμω, η Παναγιού και η Βασίλω στάθηκαν λίγο πιο πίσω και κάλυπταν τους Καραλιβαναίους και την ομάδα του Νικηφόρου, από πιο στέρεο έδαφος, για πρώτη και τελευταία ίσως φορά, λίγο μακρύτερα από τον Δήμο, τον Θεοχάρη και τον Καρπή.
Η Ασήμω Μαλισάγκου – Σεγδίτσα γεννήθηκε το 1918 στη μαρτυρική Σεγδίτσα (σημερινό Προσήλιο) της Φωκίδας. Ηταν το δεύτερο παιδί από τα οκτώ του Παναγιώτη και της Ευφροσύνης Σεγδίτσα.
Μετά τη συνθηκολόγηση, τον Απρίλη του 1941, ο 24χρονος Κλαρίτης Θεοχάρης Πολύχρονος φτάνει στη Σεγδίτσα όπου συναντά την Ασήμω. Από τότε η Ασήμω ακολουθεί τον Θεοχάρη, με το όπλο στο χέρι κι αυτή, σε όλη του την δράση, στην αρχή σαν λήσταρχος, ελεύθερος και απείθαρχος Κλαρίτης και στη συνέχεια, πολύ γρήγορα, στις 5 Απρίλη 1942, μετά την επαφή τους με τον Αρη Βελουχιώτη, όπου εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ, στην μεταμόρφωσή του, όπως και των άλλων κλαριτών, σε υποδειγματικό αντάρτη και ηρωικό και άφοβο μαχητή του ΕΛΑΣ.
Η Ασήμω ήταν από τις πρώτες αντάρτισσες του ΕΛΑΣ τόσο στην περιοχή της Φωκίδας, στην ομάδα των Καραλιβαναίων, όσο και στην Αττικοβοιωτία στο 1/34 τάγμα. Στη μάχη της Χασιάς, στις 12 Οκτώβρη του 1944, τραυματίστηκε από τους Γερμανούς στο αριστερό πόδι, κοντά στη Μονή Κλειστών.
Πήρε μέρος σε όλες τις μάχες δίπλα στον Θεοχάρη μέχρι τον Δεκέμβρη του 1944, όταν ο «λύκος της Γκιώνας», καπετάνιος πλέον του Ι/34 Τάγματος Αττικής του ΕΛΑΣ, ο ατρόμητος μαχητής που πολέμησε στον Γοργοπόταμο δίπλα στους Εγγλέζους σαμποτέρ έπεφτε νεκρός, τι τραγική ειρωνεία, από σφαίρα Εγγλέζου ελεύθερου σκοπευτή στην περιοχή του νοσοκομείου Σωτηρία. Ενας μεταδεκεμβριανός «θρήνος» αποτύπωσε το γεγονός με δυο συγκλονιστικούς στίχους:
«Κι ο Θεοχάρης έπεσε από Εγγλέζου βόλι
άκουσ’ το Γοργοπόταμε και στρέψε τα νερά σου»
Μετά τον θάνατο του Θεοχάρη, η Ασήμω προσπαθεί να επιβιώσει στον χαλασμό του εμφυλίου και στο χάος της Αθήνας. Μόνη, απροστάτευτη ταλαιπωρημένη και πληγωμένη, ψυχικά κομματιασμένη, και κυνηγημένη, διαμένει στην αρχή σε διάφορους συγγενείς στην Αθήνα και στη συνέχεια βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι της Παρρέν όπου έμεναν και Μικρασιάτες πρόσφυγες και ασχολήθηκε με δουλειές του ποδαριού.
Αργότερα γνωρίστηκε με τον Χαράλαμπο Μαλισάγκο με τον οποίο παντρεύτηκε το 1949 και απέκτησαν τον γιο τους, Θεόδωρο.
Η Ασήμω Μαλισάγκου – Σεγδίτσα πέθανε, σε ηλικία 91 χρονών, στις 16 του Ιούλη 2009 στην Αθήνα
Η Παναγιού Καραλίβανου, η γυναίκα του Δήμου Καραλίβανου, ήταν η άλλη ΕΛΑΣίτισα που ήταν παρούσα και συμμετείχε στην επιχείρηση ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου. Ηταν μια δυναμική και ατρόμητη γυναίκα, αχώριστη συντρόφισσα του αρχηγού της ομάδας των Καραλιβαναίων, και στο «κλέφτικο» και στ’ αντάρτικο.
Μετά την απελευθέρωση η Παναγιού και ο Δήμος έζησαν τα δεινά του εμφύλιου. Η Παναγιού με τη νεογέννητη κόρη της, την Δημούλα, πιάστηκε και κλείστηκε στις φυλακές.
O Καραλίβανος έφυγε μόνος πλέον στα βουνά. Τον Αύγουστο του 1946, δυο χρόνια μετά τον θάνατο του ανηψιού του Θεοχάρη, οι χωροφύλακες έκλεισαν τον κυνηγημένο «Φτεροδήμο» στα Κανάλια της Γκιώνας και τον σκότωσαν. Του πήραν το πιστόλι, του πήραν και το κεφάλι και το δείχναν καμαρωτοί στην Ντρέμισσα και στα γύρω χωριά. Η Παναγιού πέθανε το 2004.
Η τρίτη Κλαρίτισσα που ήταν παρούσα στον Γοργοπόταμο ήταν η μικροκαμωμένη αλλά ψυχωμένη Βασίλω, η γυναίκα του μαυροσκούφη Πολύκαρπου Καπούρου (Καρπή), από τη Σεγδίτσα (σημερινό Προσήλιο) Φωκίδας χωριό στης πλαγιές της Γκιώνας.
Η «Σφούνω» και η «Θύελλα»
Τουλάχιστον άλλες δυο ΕΛΑΣίτισσες πήραν μέρος στην Επιχείρηση ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου, με συγκεκριμένα καθήκοντα.
Σύμφωνα με τις αναμνήσεις της αντάρτισσας Γεωργίας Παληού («Σφούνω»), όπως τις αφηγήθηκε στην κόρη της, Ζάνα Μπεμπόνη, ακολούθησαν την ΕΛΑΣίτικη αποστολή με βασικό καθήκον να επέμβουν και να παρέχουν, αν χρειαστεί, τις πρώτες βοήθειες σε πιθανούς τραυματισμούς των ανταρτών της πρώτης γραμμής. Εκτός από την ίδια, η Γεωργία Παληού θυμόταν ακόμα την παρουσία του άλλου θρύλου της Αντίστασης, της Μένης Παπαηλιού-Ψυχράμη της πρωταντάρτισσας της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ (Τάγμα θανάτου), γνωστή με το όνομα «Θύελλα».
Η Γεωργία Παληού – Μπεμπόνη γεννήθηκε στις 10 Φλεβάρη1918 στο Λογγίτσι Φθιώτιδας. Οργανώθηκε αμέσως στην ΕΠΟΝ Στυλίδας, συνέβαλε στην ίδρυση της πρώτης ανταρτοΕΠΟΝίτικης ομάδας στην Ανατολική Φθιώτιδα. Πήρε δραστήρια μέρος στην Αντίσταση, γνωστή με το όνομα «Σφούνω» (που σημαίνει «σίφουνας», «αερικό»). Ηταν υπεύθυνη Αλληλεγγύης για τη Φθιώτιδα.
Αργότερα έκανε οικογένεια με τον ΕΛΑΣίτη αντάρτη Μήτσο Μπεμπόνη. Πέθανε σε ηλικία 87 ετών, στις 3 Γενάρη 2005.
«Θύελλα» — Μένη Παπαηλιού-Ψυχράμη
Από τις πρώτες αντάρτισσες η Μένη (Μελπομένη) Παπαηλιού ανεβαίνει στο βουνό και παίρνει τα όπλα. Από την Καλλιθέα της Αθήνας, παντρεμένη από μικρή ηλικία, με έναν χωροφύλακα, και με τρία παιδιά, βρέθηκε, καπετάνισσα, στη Ρούμελη, στο Τάγμα Θανάτου της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Αφιέρωσε τη ζωή της στην υπόθεση της Εθνικής Αντίστασης για τη Λευτεριά και την προκοπή του τόπου. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες στην Ευρυτανία και τα Αγραφα. Ηταν από τις πιο γενναίες μορφές της Εθνικής Αντίστασης. Ατρόμητη, τολμηρή, ασυγκράτητη, έγινε γνωστή με το όνομα «Θύελλα». Ηταν παράδειγμα και σημείο αναφοράς για τις αντάρτισσες του ΕΛΑΣ.
Η γενναιότητα, η τόλμη και παλικαριά της, δημιούργησαν τον θρύλο της Θύελλας, της γυναίκας – σύμβολο της Εθνικής Αντίστασης. Στη μάχη της Μακρακώμης κρατούσε το οπλοπολυβόλο και ταυτόχρονα έκανε την τραυματιοφορέα. Λένε πως μετέφερε 23 τραυματίες στην πλάτη της. Δούλεψε επίσης στο αναρρωτήριο, στη Χόσεψη, ως νοσοκόμα. Έπαιρνε μέρος στις μάχες και ταυτόχρονα έτρεχε να συνδράμει τους πληγωμένους αντάρτες. Στις μετακινήσεις φρόντιζε επίσης τους αρρώστους και τους τραυματίες.
Η Θύελλα με τη Σφούνω, με το όπλο στο ένα χέρι και το σακίδιο Πρώτων Βοηθειών στο άλλο, ήταν δυο από τα μέλη της ομάδας νοσοκομειακής στήριξης των ανταρτών στην επιχείρηση ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου.
Τις διηγήσεις της Γεωργίας Παληού (Σφούνω) για τη συμμετοχή στην επιχείρηση του Γοργοπόταμου, της Μένης Παπαηλιού έρχεται να ενισχύσει η κόρη της Θύελλας, η Κική Σιμιτοπούλου, που αναφέρει σε σημείωμά της στον Ριζοσπάστη της 8.12.2010:
«Ενόψει της Επετείου της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου και της Επετείου της 4ης Δεκέμβρη, θυμόμαστε τις γυναίκες της Εθνικής μας Αντίστασης πολλές από τις οποίες έδωσαν και τη ζωή τους για τη λευτεριά και την κοινωνική προκοπή του τόπου, για τα μεγάλα ιδανικά της Εθνικής Αντίστασης. Θυμόμαστε τη “ΘΥΕΛΛΑ “- ΜΕΝΗ ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ – ΨΥΧΡΑΜΗ, πρωτοαντάρτισσα της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ (Τάγμα θανάτου) που αποτελεί γυναίκα – σύμβολο της Εθνικής μας Αντίστασης. Η “ΘΥΕΛΛΑ” έλαβε μέρος στην ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοπόταμου, επίσης σε μάχες στην Ευρυτανία και τα Αγραφα κ.ά. Δεν ήξερε τι πάει να πει φόβος και δεν δίσταζε να κουβαλά, να μεταφέρει τραυματίες σε ασφαλή μέρη αψηφώντας τους κινδύνους για τη ζωή της. Σε μια μάχη είχε μεταφέρει στους ώμους της, την ίδια μέρα, 24 τραυματίες. Πάντα με το χαμόγελο, καβάλα στο άλογό της ήταν σε διαρκή δράση, ένα πραγματικό παλικάρι που πάντα τολμούσε και έτσι της έδωσαν το όνομα “Θύελλα “.
Ηταν στο τάγμα με λοχαγό τον Ντίνο Γιαννόπουλο και τον καπετάν Φώτη Παρνασιώτη. Στάθηκε στο πλευρό του Αρη Βελουχιώτη και πολέμησε μαζί του. Η “Θύελλα ” έδωσε τη ζωή της για την Αντίσταση.
Τον Δεκέμβρη του 1944, όταν κατέβηκε η μεραρχία της στη Φυλή Αττικής για τη “μάχη της Ομόνοιας”, στη “Θύελλα ” δόθηκε 24ωρη άδεια για νάρθει να δει τα τρία παιδιά της. Ηρθε, μας είδε, μας αποχαιρέτησε. Εκείνη έφυγε για πάντα μακριά μας. Μα ξέρουμε πολύ καλά πως δεν μας εγκατέλειψε. Μεγάλη η περηφάνια μας για σένα.
Η κόρη, Κική Σιμιτοπούλου».
Τον Νοέμβρη του 1944, η μεραρχία της Θύελλας κατέβηκε και στρατοπέδευσε στη Φυλή Αττικής. Την βασάνιζε το γεγονός ότι δεν μπορούσε τόσο καιρό να δει τα παιδιά της. Πήρε άδεια, μόνη αυτή από τη Μεραρχία, και κατέβηκε στην Αθήνα. Πήγε, είδε και αποχαιρέτησε τα παιδιά της. Τα Δεκεμβριανά την βρήκαν στην Αθήνα. Πήρε μέρος στη τελευταία μάχη της και έπεσε χτυπημένη από εγγλέζικο τανκ, στη Μάχη της Ομόνοιας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Στα πολλά βιβλία και στις αφηγήσεις για την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοπόταμου που έχουν γραφτεί δεν υπάρχει καμιά σαφή αναφορά στην παρουσία και συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ανταρτισσών. Σε κάποια αφιερώματα για τους Καραλίβανους αναφέρεται η παρουσία της Ασήμως, της Παναγιού και της Βασίλως, οι οποίες, για πρώτη φορά, έμειναν λίγα μέτρα πιο πίσω και δεν τους ακολούθησαν στην επίθεση της εφεδρείας στο βορεινό φυλάκιο γιατί έπρεπε να τρέξουν πάνω στις γραμμές του τρένου. Για την παρουσία της ομάδας νοσοκόμων, πέρα από το δημοσίευμα της κόρης της Θύελλας, δεν αναφέρεται τίποτα άλλο στις πηγές. Οι αναφορές μας στις Σφούνω και Θύελλα έγιναν με βάση τις διηγήσεις της Γεωργίας Παληού – Μπεμπόνη και δεν έγινε δυνατή (μέχρι τώρα) η διασταύρωση με άλλες πηγές. Η Γεωργία Παληού στις διηγήσεις της έκανε λόγο και για μια τρίτη ανταρτοπούλα Ελασίτισσα, μια εβραιοπούλα αεικίνητη, δυναμική και σβέλτη, την Ντόρα, η οποία ήταν παρούσα στην ομάδα των νοσοκόμων, που όμως, ατυχώς, δεν συγκρατήσαμε ολόκληρο το όνομά της.
Ελπίζουμε ότι το δημοσίευμά μας θα δεχτεί διορθώσεις και συμπληρώσεις από τους αναγνώστες μας και θα γίνει αφορμή μελλοντικής ιστορικής έρευνας που θα κατορθώσει να διασταυρώσει όλα τα στοιχεία και πιθανά να συμπληρώσει και τα ονόματα και άλλων ανταρτισσών, αν υπάρχουν, που συμμετείχαν στον Γοργοπόταμο.
