Οι φυσικές καταστροφές αποτέλεσαν και αποτελούν παράμετρο της συμβίωσης των ανθρώπινων κοινωνιών με τον χώρο. Στα δεκάδες χιλιάδες χρόνια της ιστορίας αυτής της συμβίωσης ο άνθρωπος διαμόρφωσε γνωσιακές και κοινωνικές σχέσεις απαραίτητες για την παραπέρα ανάπτυξη του αδιάσπαστου συνόλου – ολότητας άνθρωπος-φύση. Από αυτήν την άποψη η ανάπτυξη της ανθρώπινης νόησης , του ανθρώπινου πολιτισμού αποτέλεσε την αναγκαία συνθήκη για την προσαρμογή της ολότητας αυτής στις διαρκώς μετασχηματιζόμενες και μεταλλασσόμενες συνθήκες. Μάλιστα ο ανθρώπινος πολιτισμός εξελίχθηκε σε παράγοντα που βοήθησε στην περιβαλλοντική συντήρηση, στην μερική σταθεροποίηση των κλιματολογικών αλλαγών. Σε μεγάλο βαθμό επηρέασε και επηρεάζει όλο και ποιο καταλυτικά και την ίδια την βιολογική εξέλιξη.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα συνθέτουν την μια πλευρά από τις φυσικές καταστροφές. Πολύ περισσότερο αποτελεσματικά σε σχέση με τους σεισμούς, τις επιδημίες κλπ ο άνθρωπος πολύ σύντομα άρχισε στην βάση της παρατήρησης να προβλέπει και να αντιδρά γρήγορα στις ραγδαίες αυτές μεταβολές. Σήμερα μάλιστα στην εποχή του anthropocene όλο και περισσότερο έντονα εισβάλουν και θα εισβάλουν στην ζωή μας. Θα περίμενε κανείς στην εποχή που πολλοί ονομάζουν εποχή της τεχνολογικής επανάστασης ότι η τεχνολογία και οι ικανότητες πρόβλεψης και άμεσης ενημέρωσης θα είχαν καταστήσει τα ακραία καιρικά φαινόμενα τουλάχιστον προβλέψιμα . Θα περίμενε ταυτόχρονα κανείς στην βάση της έγκαιρης πρόβλεψης και των δυνατοτήτων της τεχνολογίας ότι θα ήταν δυνατόν να αποφευχθούν τα θύματα από τον ανθρώπινο και ζωικό κόσμο μας.
Ο προχθεσινός ανεμοστρόβιλος – Σίφωνας στην Νότια Μοραβία της Τσεχίας κατάφερε να ανατρέψει όχι μόνο τις ζωές των ανθρώπων, το φυσικό τοπίο, τις κατοικίες και καλλιέργειες. Κατάφερε να ανατρέψει όχι μόνο κτίσματα, την πανίδα ή την χλωρίδα των τόπων από τους οποίους πέρασε. Πάνω απ’ όλα κατάφερε μέσα σε ελάχιστη ώρα να ανατρέψει τις θεωρήσεις για το αν ζούμε στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης, για τον χαρακτήρα του κράτους, για τον χαρακτήρα του σημερινού ανθρώπινου πολιτισμού. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά χιλιάδες άνθρωποι έχασαν την στέγη τους, τις υποδομές, δικούς τους ανθρώπους, το πολιτιστικό ιστορικό τοπίο που για αιώνες συν διαμόρφωναν. Οι εικόνες τις καταστροφής που θύμισαν εικόνες από την εποχή των “ανθρωπιστικών βομβαρδισμών” της Γιουγκοσλαβίας ή από τους “ανθρωπιστικούς βομβαρδισμούς” στο Ιράκ.
Ο κρατικός μηχανισμός αποδείχθηκε ότι ούτε έχει ως στόχο, ούτε χρησιμοποιεί μέσα για την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Η μονόπλευρη επιλογή των μαθηματικών μοντέλων καιρικών προβλέψεων μπορεί με να εξασφαλίζει οικονομία πόρων στις εταιρίες και τα κέντρα πρόβλεψης, δεν είναι όμως ικανά από μόνα τους να προβλέψουν με ακρίβεια καιρικά φαινόμενα τέτοιου χαρακτήρα. Σε γενικές γραμμές ο κόσμος δεν έχει και τόσο πρόβλημα αν ενημερώνεται ότι στην περιοχή του θα βρέξει ενώ ακολουθεί λιακάδα. Είναι σύνηθες φαινόμενο που όμως δεν προκαλεί καταστροφές και θύματα και γίνεται αποδεκτό με λογής ανέκδοτα και αστεία. Πάραυτα καιρικά φαινόμενα τέτοιας έντασης όπως ο ανεμοστρόβιλος -Σίφωνας, δεν μπορούν να επαφίονται σε μια μονομερή μαθηματική πρόβλεψη. Δεν μπορεί ο ανεμοστρόβιλος να θερίζει ζωές, πανίδα, χλωρίδα, κτίσματα ή μνημεία και ο άνθρωπος την ίδια στιγμή να ακούει από τα ΜΜΕ ότι ίσως αναμένεται καταιγίδα. Εκτός των άλλων το γεγονός αυτό από μόνο του καταδεικνύει τον στρεβλό χαρακτήρα της παραγόμενης επιστημονικής γνώσης, την στρεβλή βάση ανάπτυξης και αξιοποίησής της. Σε καμία περίπτωση λοιπόν δεν έχουμε δικαίωμα να μιλάμε για τεχνολογική επανάσταση. Τα όποια τεχνολογικά άλματα σε πλήθος τομέων δεν λειτουργούν υπέρ της φύσης και του ανθρώπου, πολύ περισσότερο συνδέονται με στενό τρόπο με τομείς που δεν αλλάζουν με θετικό τρόπο την ποιότητα ζωής.
Μετά την καταστροφή είδαμε να εξελίσσονται γεγονότα κρίσιμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Πρώτη είδηση η απόφαση της κυβέρνησης για παροχή βοήθειας ίση με το ύψος των εξόδων για την κατασκευή 4 ή 5 σπιτιών. Η ανακοίνωση ήταν τόσο γελοία που σχεδόν αμέσως ανακοινώθηκε απόφαση για πρόσθετη βοήθεια. Άλλος παράγοντας η αντίδραση της ΕΕ. Η ΕΕ ως βασικός συντελεστής της κρατικής πολιτικής δεν αντέδρασε με τον τρόπο που μας έχει συνηθίσει από άλλους τομείς. Αρκεί να θυμηθούμε την άμεση και γρήγορη αντίδραση στις εξελίξεις γύρω από το αεροσκάφος της Ryan Air στην Λευκορωσία. Όλα σχεδόν τα κράτη της ΕΕ αντέδρασαν αστραπιαία. Παραδείγματα φυσικά πολλά που δεν είδαμε να επαναλαμβάνονται και σε αυτή εδώ την περίπτωση των καταστροφών. Φυσικά, προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να θυμηθεί τις ανάλογες αντιδράσεις της ΕΕ στους σεισμούς στην Ιταλία, Ελλάδα, στις πυρκαγιές στην Ελλάδα και την Ιβηρική χερσόνησο. Μπορεί ακόμα να θυμηθεί τον πρόσφατο πόλεμο κρατών και εταιριών της ΕΕ για μάσκες , ιατρικό υλικό και εμβόλια σε σχέση με τον “Covid-19″.
Η χαοτική, ή καλύτερα η αλλότρια με τις ανάγκες της φύσης και του ανθρώπου πολιτική των κρατικών δομών γίνεται επίσης αντιληπτή από την μονομερή ραγδαία αύξηση των πολεμικών εξόδων. Μόνο ως τυχαιότητα δεν μπορούμε να δούμε το γεγονός της διεξαγωγής άσκησης – παρουσίασης νέων αρμάτων από τον Τσέχικο στρατό την ίδια ακριβώς μέρα. Οι επιτελείς και το κράτος δεν θεώρησαν σημαντική την αποστολή όσο το δυνατόν μεγαλύτερης στρατιωτικής δύναμης για την βοήθεια και την αποκατάσταση των ζημιών. Προτίμησαν τα “πανηγύρια” της παρουσίασης των εξοπλιστικών προγραμμάτων. Από μόνο του το γεγονός καταδεικνύει τον χαρακτήρα και τις στοχεύσεις των κρατικών δομών.
Επειδή όμως ζούμε σε ένα κόσμο που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο οι πληροφορίες κινούνται από το ένα άκρο του πλανήτη στο άλλο, επειδή οι κυρίαρχες ελίτ αν και προσπαθούν δεν μπορούν να επιβάλουν την ιδεοληπτική μονομέρεια στην πληροφόρηση έχουμε την δυνατότητα να γνωρίζουμε και άλλα παραδείγματα αντιμετώπισης ακραίων καιρικών φαινομένων. Δεκαετίες τώρα η αποκλεισμένη με εμπάργκο Κούβα αντιμετωπίζει άψογα ανάλογα ακραία καιρικά φαινόμενα σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και στους λαούς των ΗΠΑ προκαλεί τον θαυμασμό.
Ένα άλλο πρόσφατο παράδειγμα είχαμε από την διεθνώς αποκλεισμένη Λ.Δ. της Κορέας. Τα αντίστοιχα και πολλαπλάσιας έντασης καιρικά φαινόμενα κατέστρεψαν ολόκληρες περιοχές. Χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους, τις καλλιέργειές τους, τις υποδομές τους. Αποτελεί γεγονός άξιο προσοχής το γεγονός ότι ο πληθυσμός ενημερώθηκε έγκαιρα και ότι υπήρξε άμεση γενική κινητοποίηση. Δεν πέρασαν πολλές μέρες από την καταστροφή και η αποκλεισμένη με διεθνές εμπάργκο χώρα ετοίμασε για τους πληγέντες σύγχρονες πόλεις και χωριά από το μηδέν. Πόλεις και χωρία κτισμένα με ικανότητες αντοχής σε ανάλογα ακραία καιρικά φαινόμενα. Μάλιστα τα σπίτια αποδόθηκαν στους πληγέντες πλήρως εξοπλισμένα από έπιπλά και ηλεκτρικό εξοπλισμό, μέχρι και πλήρη εξοπλισμό κουζίνας.
Ένα άλλο γεγονός που καταγράφεται από τις καταστροφές που προκάλεσαν τα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Τσεχία είναι ένα πρωτόγνωρο κύμα αλληλεγγύης. Μέσα σε μερικές ώρες χιλιάδες κόσμος αυτόβουλα έσπευσε να βοηθήσει. Μέσα σε ελάχιστες ώρες τα χρήματα από συλλογές αλληλεγγύης ξεπέρασαν πολλές φορές τις κρατικές ενέσεις. Αυτό από μόνο του αναδεικνύει το ιστορικά φυσικό και συνάμα νέο που το οικονομικό και πολιτικό σύστημα συνθλίβει. Την κοινωνική αλληλεγγύη.
Φυσικά οι επιλογές των μεθόδων των τεχνικών και των υλικών κατασκευής είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες της αγοράς. Αν και υπάρχουν τεχνικοί τρόποι , υλικά και πρότυπα για οικίες ικανές να αντέξουν ανάλογα καιρικά φαινόμενα οι άνθρωποι από μόνοι τους δεν είναι ικανοί ελλείψει υλικών και πολιτικών να τις εφαρμόσουν. Εξάλλου ακόμα και μια επιδερμική ματιά για το τι είδους κτίσματα καταστράφηκαν ολοσχερώς και ποια γλίτωσαν αποτελεί την καλύτερη ένδειξη για τον στρεβλό χαρακτήρα της σημερινής ανάπτυξης.
Τέτοιες στιγμές έρχονται στο μυαλό μας αναλογίες από τα πρώτα προϊστορικά κράτη όπως πχ στην Θήρα της ύστερης εποχής του χαλκού. Το πως οι ανίσχυρες αλλά δεμένες περισσότερο με την κοινωνία και την φύση κρατικές δομές κατάφεραν να ασχοληθούν με την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Σήμερα, χιλιάδες χρόνια αργότερα, με τέτοια ανάπτυξη της τεχνολογίας υστερούμε, όχι τυχαία, ακόμα και σε αυτό.
Η ίδια η χρήση του όρου “Θεομηνίες” πλήρως αποτυπώνει τόσο τον χαρακτήρα της σημερινής επιστήμης και των κρατικών πολιτικών όσο και τα μέσα πάνω στα οποία επενδύουμε για την προστασία της ζωής.
Μanolis Klontzas, Αρχαιολόγος
Έδρα Αρχαιολογίας και Μουσειολογίας-Unesco MASARYK University
Ερευνητικό Επιστημονικό Κέντρο ARCHAIA Brno
