Στις 18 – 25 Απρίλη 1920 (5 – 12 με το παλιό ημερολόγιο) συνήλθε στην Αθήνα, στο Εργατικό Κέντρο Αθήνας, στην αίθουσα «Τσαλδάρη» (Πλατεία Κολοκοτρώνη), το 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ.
Το 2ο Συνέδριο τάχθηκε υπέρ του λενινιστικού προσανατολισμού του Κόμματος στο θέμα της εξουσίας του προλεταριάτου και της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, σαν θεμελιακών αρχών οικοδόμησης και λειτουργίας του κόμματος νέου τύπου. Απέρριψε την άποψη περί «ελευθερίας» των φραξιών και ομάδων μέσα στο Κόμμα και υπεράσπισε τη μαρξιστικο-λενινιστική θέση για ενιαία πειθαρχία μέσα στο Κόμμα, καθώς και την αρχή της ιδεολογικής και οργανωτικής ενότητας του Κόμματος, αποδέχτηκε την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Το Συνέδριο αποφάσισε την οργανική προσχώρηση του ΣΕΚΕ στη Γ΄ Κομμουνιστική Διεθνή, ψήφισε νέο Καταστατικό και στον αρχικό τίτλο του Κόμματος πρόσθεσε σε παρένθεση τη λέξη (Κομμουνιστικόν). Ετσι, ο τίτλος του Κόμματος έγινε ΣΕΚΕ(Κ).
Το Συνέδριο αποφάσισε επίσης να τεθεί ο «Ριζοσπάστης» κάτω από τον έλεγχο του Κόμματος. Ετσι, από τον Αύγουστο του 1921, ο «Ριζοσπάστης» γίνεται επίσημο κεντρικό όργανο του Κόμματος και της ΓΣΕΕ. Από το 1921 άρχισε να εκδίδεται και η «Κομμουνιστική Επιθεώρηση».
Η είσοδος του ΣΕΚΕ στην Κομμουνιστική Διεθνή
Στο διάστημα από 18 έως 23 Μάη 1919 (31 Μάη μέχρι 5 Ιούνη, με το νέο ημερολόγιο), πραγματοποιήθηκε η πρώτη Σύνοδος του Εθνικού Συμβουλίου του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας, του ΣΕΚΕ. Η Α΄ Σύνοδος του Εθνικού Συμβουλίου εξετάζει το ζήτημα των σχέσεων του Κόμματος με το Διεθνές εργατικό κίνημα, των σχέσεων δηλαδή που θα έχει με τη Β΄ και τη Γ΄ Διεθνή. Κρινόταν ο προσανατολισμός που θα είχε το Κόμμα: Θα απεγκλωβιζόταν από τη χρεοκοπημένη, πια, Β΄ Διεθνή, και θα συνδεόταν με τη Γ΄ Κομμουνιστική Διεθνή που μόλις πριν δυο μήνες (2-6 Μάρτη 1919) είχε ιδρυθεί ενισχύοντας τα χαρακτηριστικά του ως Κόμμα Νέου Τύπου με μαρξιστικό – λενινιστικό προσανατολισμό, καταστατικό, πρόγραμμα και θέσεις αρχών και λειτουργίας;
Πορεία από τη Β΄ στη Γ΄ Διεθνή
Το ΣΕΚΕ ήταν ήδη συνδεδεμένο με τη Β’ Διεθνή, εξαιτίας της σύνδεσης μαζί της των σοσιαλιστικών ομίλων και οργανώσεων – κύρια της Φεντερασιόν – που συνενώθηκαν για τη δημιουργία του Κόμματος[1]. Το ΣΕΚΕ, μάλιστα, ήταν προσκεκλημένο στο συνέδριο της Β΄ Διεθνούς, το Φλεβάρη του 1920 με δικαίωμα δύο αντιπροσώπων. Αλλωστε, το Νοέμβρη του 1918, οπότε ιδρύθηκε το Κόμμα, η Τρίτη Διεθνής δεν είχε ακόμα ιδρυθεί. Αλλά, στο πρώτο του Συνέδριο διακήρυξε ότι: «Το Κόμμα κηρύσσει εαυτό τμήμα της Διεθνούς ηνωμένον και συνδεδεμένον μετά των κομμάτων όλων των χωρών, τα οποία αγωνίζονται διά την ανατροπήν της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας και τον θρίαμβον του διεθνούς σοσιαλισμού»[2].
Η ίδρυση της Γ΄ Διεθνούς και η στάση του ΣΕΚΕ
Η ανάπτυξη του Κομμουνιστικού Κινήματος διεθνώς, μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, οδήγησε και στην ίδρυση της Τρίτης Κομμουνιστικής Διεθνούς, το Μάρτη του 1919. Την περίοδο εκείνη, η άμεση επίδραση της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης είχε σαν αποτέλεσμα, σε πολλές χώρες του κόσμου το επαναστατικό κίνημα να σημειώσει άνοδο και συνέβαλε αποφασιστικά στο χτύπημα της συμβιβαστικής και φιλοκαπιταλιστικής στάσης της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας και στην ίδρυση Κομμουνιστικών Κομμάτων.
«Η ενότητα της διεθνούς τακτικής – έγραφε ο Λένιν – του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος όλων των χωρών απαιτεί όχι να παραμεριστεί κάθε ποικιλομορφία, ούτε να εξαλειφθούν οι εθνικές διαφορές… αλλά απαιτεί μια τέτοια εφαρμογή των βασικών αρχών του κομμουνισμού, που σ’ αυτή θα παράλλαζαν σωστά οι αρχές αυτές στα επιμέρους ζητήματα, θα προσαρμόζονταν στις εθνικές και εθνικοκρατικές διαφορές»[3].
Το ΣΕΚΕ δεν πήρε μέρος στο Πρώτο αυτό Συνέδριο της ΚΔ. Συνδέθηκε, όμως, αμέσως με αυτήν και στην Πρώτη Σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου 18(31) Μάη με 23 Μάη (5 Ιούνη με το νέο ημερολόγιο) 1919 αποφασίστηκε η αποχώρησή του από τη Δεύτερη Διεθνή και η προετοιμασία της προσχώρησής του στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή.
Η πρώτη Σύνοδος του Εθνικού Συμβουλίου του ΣΕΚΕ
Το Εθνικό Συμβούλιο, στο πλαίσιο των εκθέσεων δράσης των κεντρικών κομματικών οργάνων (ΚΕ, ΚΕΕ), συζήτησε τη συνδικαλιστική πολιτική του ΣΕΚΕ, την εσωτερική και εξωτερική του πολιτική, ζητήματα κομματικής προπαγάνδας, το ζήτημα του «Ριζοσπάστη» (που τότε δεν ήταν ακόμη κομματικό όργανο, αλλά ανήκε στον Γ. Πετσόπουλο, ο οποίος ήταν υποψήφιο κομματικό μέλος) και φυσικά το ζήτημα των σχέσεων του Κόμματος με το διεθνές εργατικό κίνημα, των σχέσεών του δηλαδή με τη Β΄ και τη Γ΄ Διεθνή.
Η απόφαση για την προετοιμασία της προσχώρησης του ΣΕΚΕ στην Κομμουνιστική Διεθνή[4] πάρθηκε ύστερα από σκληρή ιδεολογική σύγκρουση ανάμεσα στους Μπεναρόγια και Αριστοτέλη Σίδερη, από τη μια μεριά, και τους Δ. Λιγδόπουλο, Ν. Δημητράτο που ήταν και γραμματέας, Μ. Σιδέρη και Σπ. Κομιώτη, από την άλλη. Οι δύο πρώτοι είχαν αντιρρήσεις για την προσχώρηση, δεν ήθελαν την αποχώρηση από τη Β΄ Διεθνή και πάλευαν από τις δεξιές οπορτουνιστικές αντιλήψεις της[5]. Οι τέσσερις άλλοι υποστήριζαν την ένταξη στη Γ’ Διεθνή.
Η απόφαση του Συμβουλίου, σύμφωνα με την οποία αποφασίζεται το ΣΕΚΕ να μπει σε τροχιά ένταξης στη Γ’ Κομμουνιστική Διεθνή, έχει ως εξής:
«Το Σοσιαλιστικόν Εργατικόν Κόμμα, λαβόν υπόψιν ότι τα κόμματα και τα στοιχεία που απαρτίζουν σήμερον τη Β΄ Διεθνή επρόδωσαν τη σοσιαλιστικήν ιδεολογίαν συμπράττοντα με τας αστικάς κυβερνήσεις κατά το διάστημα του πολέμου και ότι συνεργαζόμενα με αυτάς εγκατέλειψαν την πάλη των τάξεων, ενίσχυσαν τον ιμπεριαλιστικόν πόλεμον, αντεστάθησαν εις την αδελφοποίησιν των λαών και εις την επανίδρυσιν της σοσιαλιστικής Διεθνούς. Παρατηρούν επίσης ότι η Β΄ Διεθνής συγκεντρωθείσα εις Βέρνην και Αμστερνταμ δεν έκαμε τίποτε διά τα κόμματα που επρόδωσαν τον αγώνα και είναι αδύνατη και ανίκανη να απαλλαχθή από αυτά διά μιας αναγκαίας εκκαθαρίσεως.
Αποφασίζει: 1) Να αποχωρήση εκ της Β΄ Διεθνούς και να αποκηρύξη την οπορτουνιστικήν τακτικήν της. 2) Δίδει εντολήν εις την Κεντρικήν Επιτροπήν να προπαρασκευάση το έδαφος διά την προσχώρησιν εις την Γ΄ Διεθνή μη αποκλειομένου εκ τούτου να ευρίσκεται εις σχέσεις με τα κόμματα εκείνα της Β΄ Διεθνούς τα οποία έμειναν πιστά εις τας σοσιαλιστικάς αρχάς»[6].
Στο ίδιο πλαίσιο, το Εθνικό Συμβούλιο ψήφισε απόφαση με την οποία διαμαρτυρήθηκε έντονα «διά την εκστρατεία των δυνάμεων εναντίον της Ρωσικής Δημοκρατίας, η οποία εκστρατεία αποτελεί φανεράν προσπάθειαν προς κατάπνιξιν της εκδηλωθείσης ήδη κοινωνικής επαναστάσεως»[7]. Με αυτήν την απόφαση, το ΣΕΚΕ καταδίκασε θαρραλέα την αποστολή ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, το Γενάρη του 1919, στην Ουκρανία και διατράνωσε την αντίθεσή του στις επεμβάσεις των ιμπεριαλιστών στις υποθέσεις των λαών. Ηταν το μόνο κόμμα που ύψωσε θαρραλέα φωνή διαμαρτυρίας.
Στην Σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου πήραν μέρος τα μέλη της Κεντρικής και της Εξελεγκτικής Επιτροπής. Επίσης πήρε μέρος ο αντιπρόσωπος των νεολαίων στην Κεντρική επιτροπή, Φ. Τζουλάτι, οι βουλευτές Α. Σίδερης, Α. Κουριέλ και οι αντιπρόσωποι τμημάτων.
Αντιπρόσωποι τμημάτων στα Α΄ και Β΄ Εθνικά Συμβούλια του ΣΕΚΕ από Αθήνα Π. Δημητράτος, Φ. Πέτρουσκα και Λ. Τσαλαβούτας, από Βόλο Σ. Ραφαήλ, από Θεσσαλονίκη Ε. Αντωνίου και Λ. Λεβή, από Καβάλα Λ. Χατζησταύρου και από Κέρκυρα Δ. Παπαδάτος.
Το βάθεμα της σχέσης του ΣΕΚΕ με την ΚΔ, συνεχίστηκε με γοργά βήματα. Λίγους μήνες μετά απ’ αυτή την ιστορική πρώτη Σύνοδο, στις 25 Νοέμβρη (8 Δεκέμβρη) 1919, συνέρχεται η Δεύτερη Σύνοδος του Εθνικού Συμβουλίου, με την ίδια σύνθεση, η οποία επιβεβαίωσε την απόφαση του πρώτου Συμβουλίου για την προσχώρηση του ΣΕΚΕ στην ΚΔ και αποφάσισε την αποστολή του Δ. Λιγδόπουλου, ως αντιπροσώπου του ΣΕΚΕ, στην Ιδρυτική Συνδιάσκεψη της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας (Γενάρης του 1920) στη Σόφια (σ’ αυτήν τη συνδιάσκεψη πάρθηκε απόφαση για τη μετονομασία της Ομοσπονδίας από Σοσιαλιστική σε Κομμουνιστική) και στην συνέχεια στη Μόσχα, για να μετάσχει στις εργασίες του 2ου Συνεδρίου της ΚΔ και να συνδέσει το κόμμα με την ΚΔ[8]. Να σημειωθεί πως η «Φεντερασιόν» είχε ήδη συνδεθεί με τη Βαλκανική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία από το 1915.
Το 2ο Συνέδριο
και η προσαρμογή στις αρχές της ΚΔ
Δεν είναι γνωστοί οι αντιπρόσωποι από το τμήμα της Κέρκυρας και των ομίλων Ιωαννίνων, Αργοστολίου, Καλαμών, Πάτρας, Τρικάλων, Καρδίτσας, Λαμίας, Τυρνάβου, Αγρινίου και Λαυρίου. Το συνέδριο επίσης παρακολούθησαν τα διοικητικά συμβούλια των μεγαλύτερων συνδικάτων και εργατικών οργανώσεων, μέλη και φίλοι του κόμματος, δημοσιογράφοι Έλληνες και Ξένοι.
Από το συνέδριο απουσίαζε ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος που βρισκόταν στην Μόσχα.
Από τους συμμετέχοντες καταγραμμένοι είναι οι υπερψηφίσαντες την απόφαση του 2ου συνεδρίου του ΣΕΚΕ: από Αθήνα Ν. Δαμίγος, Γ. Λαγουδάκης και Μ. Οικονόμου, από Πειραιά Γ. Γκέλος και Σ. Κόκκινος, από Θεσσαλονίκη Α. Πεχνά, Ν. Καστρινός και Ν. Σαργολόγος, από Βόλο Κ. Γκοντίνος και Φασούλας, από την Καβάλα οι Α. Γιουδάς και Λ. Χατζησταύρου, από Δράμα Ε. Σταυρίδης, από τον Ομιλο Σερρών Α. Παπαδόπουλος, τον Όμιλο Λάρισας Α. Νικολάου, τον Όμιλο Πύργου Λυκουριώτης και τον Όμιλο Χαλκίδας ο Χάνος. Ακόμα παραβρέθηκαν με Συμβουλευτική ψήφο οι εισηγητές:
Γ. Κορδάτος, Γ. Γεωργιάδης και Α. Αρβανίτης, ο Διευθυντής του Ριζοσπάστη Ι. Πετσόπουλος, από την ΓΣΕΕ ο Γ. Παπανικολάου, από την Καπνεργατική Ομοσπονδία ο Χατζής, από την Ομοσπονδία ΤΤΤ ο Ράλλης και ο Βουλευτής Α. Κουριέλ.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη», το συνέδριο συγκλήθηκε «εις την αίθουσαν Τσαλδάρη παρά το θέατρον “Κεντρικόν” εντός της στοάς». Η αίθουσα ήταν διακοσμημένη με εικόνες «των Καρλ Μαρξ, Λένιν, Λήμπκνεχτ, Ρόζας Λούξεμπουργκ και λοιπών ηγετών του διεθνούς σοσιαλισμού, ως και με ερυθράς σημαίας», ενώ οι εργασίες άρχισαν στις 2 μ.μ. «Απειρον πλήθος εργατών και λοιπού διανοουμένου κόσμου – έγραφε ο “Ριζοσπάστης” – από ενωρίς επλημμύρισε την αίθουσα ασφυκτικώς. Μεταξύ των παρευρισκομένων διεκρίνεντο τα διοικητικά συμβούλια των μεγαλυτέρων εργατικών οργανώσεων, τόσον των Αθηνών όσο και του Πειραιώς. Αρκετοί δημοσιογράφοι και ανταποκριταί ξένων εφημερίδων κατείχον την αριστεράν πλευράν της αιθούσης, παρακολουθήσαντες μετ’ άκρου ενδιαφέροντος τας γενομένας συζητήσεις και ιδίως την έκθεσιν των πεπραγμένων της Κεντρικής Επιτροπής, την οποίαν ανέγνωσεν ο γενικός γραμματεύς του κόμματος σύντροφος Ν. Δημητράτος»[9].
Επίσης, αποφασίστηκε να τεθεί ο «Ριζοσπάστης» υπό τον έλεγχο της ΚΕ του Κόμματος όπως και να δημιουργηθεί εκδοτική κομματική εταιρεία, στην οποία το κάθε μέλος υποχρεούνταν να έχει τουλάχιστον μία μετοχή. Με δυο λόγια, το δεύτερο συνέδριο ήταν ένα ουσιαστικό βήμα για τη διαμόρφωση του ΣΕΚΕ σε ένα επαναστατικό προλεταριακό κόμμα[10].
Ο «Ριζοσπάστης», στις 6 (19) Απρίλη 1920, παρουσιάζοντας το 2ο Συνέδριο, δίνει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την έκθεση δράσης της ΚΕ σχετικά με τη Διεθνή.
«Η θέσις του Κόμματος εις τη Διεθνή. – Η ΚΕ άμα ως ανέλαβε τα καθήκοντά της αμέσως εφρόντισεν να γνωστοποιήση την σύστασιν του Κόμματος εις την Διεθνή, διεκδικούσα υπέρ του Κόμματος το δικαίωμα της αναγνωρίσεώς του ως ελληνικού τμήματος της Διεθνούς μετά την επελθούσαν συγχώνευσιν εις το Κόμμα της σοσιαλιστικής εργατικής ομοσπονδίας Θεσσαλονίκης, ήτις ως γνωστόν, είχεν αναγνωρισθή ως Οθωμανικόν υποτμήμα της Διεθνούς. Πράγματι, ο εις Βρυξέλλας τότε επανελθών, λήξαντος του πολέμου, γραμματεύς της Β΄ Διεθνούς Χούισμαν απεδέχθη την έκθεσίν μας, προσεκάλεσε δε το Κόμμα να παραστή εις το συγκληθέν εν Βέρνη κατά Φεβρουάριον του 1920 συνέδριον προς ανασύστασιν της Διεθνούς με το δικαίωμα δύο αντιπροσώπων. Η ΚΕ, η οποία δεν είχεν ακόμη προσανατολισθή προς την ζύμωσιν η οποία ετελείτο διά την ανασύστασιν της Διεθνούς εν σχέσει με την επιβαλλομένην στάσιν, προέβη εις αμέσους ενεργείας όπως μη ευρεθή το Κόμμα ανέτοιμον και δε δυνηθή να αντιπροσωπευθή εις το πρώτον μετά τον πόλεμον συγκαλούμενον διεθνές σοσιαλιστικόν συνέδριον. Αλλ’ ευτυχώς η ΚΕ εγκαίρως αντελήφθη, ότι εις το συγκαλούμενον συνέδριον δε θα ελάμβανον μέρος όλα τα κόμματα, τα οποία προ του πολέμου απετέλουν τη Διεθνή, ιδίως μετά το δημοσιευθέν μανιφέστον εκ Μόσχας, δι’ ου ηγγέλετο η σύστασις της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς και ώρισεν ως όρον διά την συμμετοχήν του Κόμματος εις το συνέδριον τούτο, όπως ο αντιπρόσωπος του Κόμματος κανονίση την στάσιν του συμφώνως με την στάσιν του επισήμου ιταλικού κόμματος. Η κυβέρνησις εν τούτοις δεν ενέκρινε την έκδοσιν των ζητηθέντων διαβατηρίων και ούτω δεν εδόθη η ευκαιρία εις το Κόμμα να επωφεληθή του γεγονότος διά να επικοινωνήση με τα αδελφά κόμματα των άλλων χωρών. Μετ’ ολίγον, λήξαντος του συνεδρίου της Βέρνης, ο γραμματεύς της Β΄ Διεθνούς προσεκάλει το Κόμμα να συμμετάσχη εις τας εργασίας τού εν Αμστερνταμ συνερχομένου γραφείου της Β΄ Διεθνούς. Αλλ’ η ΚΕ ήτις έκτοτε παρηκολούθη την εξέλιξιν την οποίαν ελάμβανεν η κίνησης διά την αναδιοργάνωσιν της Β΄ Διεθνούς, όπως και το γεγονός της συστάσεως της Γ Διεθνούς εν Μόσχα, επεφυλάχθη εις την αποδοχήν της προσκλήσεως της Β΄ Διεθνούς και έθεσε το ζήτημα της περαιτέρω θέσεως του Κόμματος υπ’ όψιν του συνελθόντος κατά Μάιον εν Αθήναις Εθνικού Συμβουλίου του Κόμματος. Το Εθνικόν Συμβούλιο εις το οποίον οι αντιπρόσωποι όλων σχεδόν των τμημάτων προσήλθον με εντολάς προσχωρήσεως του Κόμματος εις την Γ΄ Διεθνή παρήγγειλεν εις την ΚΕ να διακηρύξη την απομάκρυνσιν του Κόμματος από τας ευθύνας και τας προσωπικάς προσπαθείας της Β΄ Διεθνούς και εξέφρασε την πίστιν του κόμματος υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου, παρήγγειλε δε εις την ΚΕ όπως προπαρασκευάση το έδαφος διά την προσχώρησιν του Κόμματος εις την Γ΄ Διεθνή…
Το Β΄ συνέδριον του Κόμματος, εφ’ όσον θα είναι συνεπές προς τας εκδηλωθείσας εις τα συμβούλια αυτού τάσεις, δεν υπάρχει διά την ΚΕ αμφιβολία, ότι θα ευρεθή ομόφωνον εις την νέαν θέσιν του Κόμματος και ότι εν συνειδήσει των ανειλημμένων υποχρεώσεων θα επικυρώση και θα επιβεβαιώση τον προσανατολισμόν του Κόμματος εις την Γ΄ Διεθνή»[11].
Η απόφαση του Συνεδρίου για την προσχώρηση στη Γ’ Διεθνή
Η απόφαση του Συνεδρίου, για την προσχώρηση στη Γ’ Διεθνή, είναι μια απ’ τις σημαντικότερες και για το λόγο αυτό την παραθέτουμε ολόκληρη:
«Το Β΄ Εθνικόν συνέδριον του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Ελλάδος δεχόμενον:
α) Οτι η Β΄ Διεθνής αποβλέψασα εις την δημιουργίαν “εθνικών σοσιαλισμών”, αναγνωρίσασα την ανάγκην της εθνικής αποκαταστάσεως και μη δυνηθείσα διά τούτο κατά την κρίσιμον στιγμήν της κηρύξεως του πολέμου να κρατήση υψηλά την καθαρώς διεθνιστικήν σημαίαν του σοσιαλισμού, έπαυσε να εμπνέη εμπιστοσύνην εις τα επαναστατικά κόμματα αι δε αρχαί της δεν έχουν πλέον τη δύναμιν να ηλεκτρίσουν και να διαπαιδαγωγήσουν τας εργαζομένας μάζας διά τον τελικόν σκοπόν, γεγονός διά το οποίον όλα τα κόμματα που ηρνήθησαν να συμμαχήσουν με την αστικήν τάξιν, όλα τα ζωντανώτερα και πλησιέστερον προς το τέρμα του αγώνος των ευρισκόμενα κόμματα έπαυσαν αποτελούντα τμήματα της Διεθνούς ταύτης.
β) Οτι η παρούσα περίοδος είναι περίοδος μεταβατική, κατά την οποίαν το παγκόσμιον προλεταριάτον πρέπει να ετοιμάζεται διαρκώς διά την κατάληψιν της εξουσίας της οποίας πρώτος σταθμός θα είναι η επιβολή της δικτατορίας του και όχι η αστική δημοκρατία υπό οιανδήποτε μορφήν.
γ) Οτι προς τον σκοπόν της διατηρήσεως της ακμής του επαναστατικού πνεύματος είναι απαραίτητον να ενισχυθή πάση δυνάμει η ρωσική επανάστασις και,
δ) Οτι αι ιδιαίτεραι γεωγραφικαί και ιστορικαί συνθήκαι, υπό τας οποίας αναπτύσσεται το κίνημα της εργατικής τάξεως εις την Ελλάδα, επιβάλλουν εις το Κόμμα το οποίον την αντιπροσωπεύει ν’ ακολουθήση τον δρόμον που ηκολούθησαν ήδη τα άλλα σοσιαλιστικά κόμματα της Βαλκανικής.
Αποφασίζει:
1) Εγκρίνει την απόφασιν του Εθνικού συμβουλίου περί αποχωρήσεως του Κόμματος από τη Β` Διεθνή.
2) Το Κόμμα προσχωρεί οργανικώς εις τη Γ΄ Διεθνή της Μόσχας, της οποίας δέχεται τας αρχάς και τα ψηφίσματα.
3) Εγκρίνει και επιδοκιμάζει τας αποφάσεις της Βαλκανικής κομμουνιστικής συνδιασκέψεως, ήτις συνήλθεν εν Σόφια την 15ην Ιανουαρίου (νέο ημερολόγιο) ε.ε. και,
4) Δίδει εντολήν εις την ΚΕ να εργασθή διά να συνδεθή το Κόμμα στενώτερον με τα σοσιαλιστικά κόμματα της Βαλκανικής που ακολουθούν τη Γ` Διεθνή διά την προπαρασκευήν κοινού αγώνος των προλεταρίων της Βαλκανικής προς δημιουργίαν της Ομοσπονδιακής σοσιαλιστικής δημοκρατίας των συμβουλίων των εργατών και αγροτών της Βαλκανικής»[12].
Η απόφαση είναι ιστορική, αφού έγινε η αρχή προσχώρησης του Κόμματος στην Κομμουνιστική Διεθνή. Το Κόμμα έκανε ειδική έκδοση με τους 21 όρους εισδοχής των Κομμουνιστικών Κομμάτων στη Γ’ Διεθνή, τους οποίους είχε επεξεργαστεί ο Λένιν και τους οποίους δημοσίευσε ο «Ριζοσπάστης» στις 8 Νοέμβρη 1920, μετά το 2ο Συνέδριο της Γ’ Διεθνούς. Ηδη, ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος είχε πάει στη Μόσχα για να παρευρεθεί στο 2ο Συνέδριο της Γ΄ Διεθνούς και να συνδέσει το Κόμμα με τη Διεθνή. Ηταν η συνέχεια της αποστολής του σαν αντιπρόσωπος του ΣΕΚΕ στη Συνδιάσκεψη της Βαλκανικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας, στη Σόφια, η οποία τη μετονόμασε Κομμουνιστική, το Γενάρη του 1920. Ο Δ. Λιγδόπουλος δε γύρισε ποτέ στην Ελλάδα, γιατί δολοφονήθηκε κατά την επιστροφή του μαζί με τον Ωρίωνα Αλεξάκη από πράκτορες της Αντάντ στη Μαύρη Θάλασσα.
Η προσχώρηση του ΣΕΚΕ (Κ) στην Κομμουνιστική Διεθνή ήταν μια νίκη του μαρξισμού – λενινισμού και του προλεταριακού διεθνισμού στο ελληνικό εργατικό κίνημα, μια νίκη κατά του οπορτουνισμού της Β` Διεθνούς. Ηταν μια πράξη που δικαιώθηκε ιστορικά, γιατί βοήθησε στη μαρξιστική – λενινιστική οικοδόμηση και την επαναστατική δράση του Κόμματος[13].
Εσωτερική διαμάχη
Στο Συνέδριο, εκδηλώθηκαν κυρίως δύο τάσεις, που είχαν, η κάθε μία, τις ιδεολογικοπολιτικές τους αναφορές στη διεθνή πραγματικότητα του εργατικού κινήματος. Χαρακτηριστικά, ο Γ. Κορδάτος αναφέρει για τις δύο τάσεις[14]: «Η μια, με επικεφαλής τον Αρ. Σίδερη, Αλ. Κουριέλ, Π. Δημητράτο και Αρ. Αρβανίτη, εκπροσωπούσε το δυτικό σοσιαλισμό. Η άλλη, με επικεφαλής τον Κορδάτο, Γεωργιάδη, Σταυρίδη, Καστρινό, Γκοντίνο, τον κομμουνισμό της Τρίτης Διεθνούς».
Τέθηκαν σε ψηφοφορία δύο προτάσεις. Μία του βουλευτή Αλμπέρτ Κουριέλ και η άλλη της εισήγησης συμπληρωμένης από τις θέσεις που ανέπτυξαν οι Πετσόπουλος, Οικονόμου και Δαμίγος. Και οι δύο προτάσεις αναγνώριζαν την ανάγκη αποχώρησης από τη Β` Διεθνή και σύνδεσης με την Τρίτη. Ομως, η πρόταση Κουριέλ υποστήριζε τη θεωρητική προσχώρηση στην Κομιντέρν αφήνοντας την οργανική για το μέλλον, ενώ η πρόταση της εισήγησης ζητούσε το Κόμμα όχι μόνο να ασπαστεί τις αρχές της, αλλά και να γίνει οργανικό μέρος της. Η πρόταση του Κουριέλ συγκέντρωσε δύο ψήφους, του τμήματος Βόλου, ενώ η πρόταση της εισήγησης εγκρίθηκε από τους υπόλοιπους αντιπροσώπους.
Χωρίς αμφιβολία, το Δεύτερο Συνέδριο υπήρξε Συνέδριο – σταθμός στην ιστορία του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ, όσον αφορά την πορεία διαμόρφωσής του σε μαρξιστικό – λενινιστικό κόμμα νέου Τύπου. Ηταν ένα σημαντικό βήμα στο δρόμο για τη διαμόρφωση του ΣΕΚΕ (Κ) σε κόμμα ταξικό, επαναστατικό. Στην έντονη ιδεολογική διαπάλη, ανάμεσα στις δύο τάσεις, η επικράτηση στις περισσότερες περιπτώσεις των επαναστατικών αρχών και απόψεων, η απόρριψη των οπαδών της εσωκομματικής «ελευθερίας» (δηλαδή, της ύπαρξης ομάδων), η αντιμετώπιση των θέσεων για μη συμμετοχή του Κόμματος στην κοινοβουλευτική πάλη και λαθεμένες θέσεις, όπως «πρώτα μόρφωση και ύστερα δράση», έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί το επόμενο διάστημα πλούσια δράση και να ξεκαθαριστούν οι θέσεις σε θετική, επαναστατική κατεύθυνση.
Το 2ο Συνέδριο εξέλεξε Κεντρική Επιτροπή από τους: Γ. Δούμας, Ι. Κορδάτο, Μ. Σιδέρη, Π. Δημητράτο, και με Γραμματέα τον Ν. Δημητράτο.
Αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ ο Ν. Δαμίγος και ο Δ. Λιγδόπουλος.
Στην Εξελεγκτική επιτροπή του 2ου Συνεδρίου οι: Α. Μπεναρόγια, Α. Αρβανίτης και Σ. Κομιώτης.
Η οριστική ένταξη στην Κομμουνιστική Διεθνή
Η οριστική ένταξη του ΣΕΚΕ (Κ) στη Διεθνή έγινε με απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της στις 21 Σεπτέμβρη (4 Οχτώβρη) του 1920, και ανακοινώθηκε σε ρεπορτάζ της εφημερίδας του Κόμματος «Εργατικός Αγών», με τίτλο «Ο αντιπρόσωπός μας εις Μόσχαν» στις 11 (24) Οχτώβρη 1920, μετά από ανακοίνωση του Κόμματος.
«Κατ’ ανακοίνωσιν του Κόμματος βεβαιούται ασφαλώς η άφιξις εις Ρωσίαν του από διμήνου και πλέον αναχωρήσαντος αντιπροσώπου του Κόμματος (σ.σ. πρόκειται για τον Δ. Λιγδόπουλο, αλλά δεν αναφέρεται στο ρεπορτάζ μάλλον για λόγους περιφρούρησης), διά το Β` συνέδριον της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το γραφείον του Κόμματος στερείται πάσης πληροφορίας ως προς το δρομολόγιον το οποίον ηκολούθησε ο αντιπρόσωπός μας μετά την αναχώρησίν του εξ Αυστρίας όπου διέμενε… Είναι, επίσης, βέβαιον ότι ο αντιπρόσωπός μας δεν επρόφθασεν να παραστεί εις τας εργασίας του συνεδρίου, επρόφθασεν όμως τους αντιπροσώπους των άλλων βαλκανικών κομμάτων, οι οποίοι και συνέστησαν την επίσημον αναγνώρισιν του Κόμματός μας ως τμήματος της κομμουνιστικής Διεθνούς. Πράγματι δε, εις την συνεδρίασιν της Εκτελεστικής Επιτροπής της 21ης Σεπτεμβρίου, ο πρόεδρος της κομμουνιστικής Διεθνούς Ζηνόβιεφ ανεκοίνωσε ότι το Κομμουνιστικόν Κόμμα της Ελλάδος έγινε ομοφώνως αποδεκτόν. Σημειωτέον ότι η αναγνώρισις αύτη του Κόμματός μας ενέχει τυπικήν πλέον σημασίαν, εφ’ όσον το Κόμμα ουσιαστικώς είχεν αναγνωρισθή από της εισόδου του εις την Βαλκανικήν κομμουνιστικήν ομοσπονδίαν και της προσκλήσεώς του εις το Β` συνέδριον της Κομμουνιστικής Διεθνούς…»[15].
Τα παραπάνω γεγονότα έθεσαν τις βάσεις για να πραγματοποιηθεί, το Νοέμβρη του 1924, το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ), ενός από τα σημαντικότερα συνέδρια του Κόμματος. Στο μεταξύ, τον Ιούνη του 1924, είχε συνέλθει το 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς το οποίο χάραξε τα καθήκοντα των ΚΚ στις νέες συνθήκες της προσωρινής υποχώρησης του επαναστατικού κύματος. Το συνέδριο εκείνο έθετε σαν κύριο καθήκον την ανάπτυξη των ΚΚ σε οργανωτικά και ιδεολογικά ισχυρά μαζικά κόμματα, ικανά να καθοδηγήσουν πιο αποτελεσματικά την πάλη των μαζών στις χώρες τους. Με άλλα λόγια, το 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς έβαζε σαν κύριο καθήκον τη μετατροπή των ΚΚ σε μαρξιστικά – λενινιστικά κόμματα. Το 3ο Εκτακτο Συνέδριο ενέκρινε ομόφωνα τις αποφάσεις του 5ου συνεδρίου της Κ.Δ. και αποδέχθηκε τους «21 όρους».
Το 3ο Εκτακτο Συνέδριο επεξεργάστηκε την τακτική του Ενιαίου Μετώπου και προσανατόλισε το Κόμμα στην οργάνωση των καθημερινών αγώνων της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων. Ψήφισε λεπτομερείς θέσεις για την αναδιοργάνωση του Κόμματος με βάση τους εργοστασιακούς πυρήνες και, με βάση τη νέα μορφή οργάνωσης, ψήφισε νέο Καταστατικό, προσαρμοσμένο στις αποφάσεις του 5ου Συνεδρίου της Κ.Δ. Αποφάσισε τη μετονομασία του Κόμματος σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΚΕ, ΕΤΚΔ). Με τις αποφάσεις του 3ου Εκτακτου Συνεδρίου, το ΚΚΕ μπήκε στο δρόμο της μετατροπής του σε Κόμμα νέου τύπου. Βαθμιαία, μέσα στους καθημερινούς αγώνες και με την αδιάλλακτη πάλη του ενάντια σε κάθε είδους παρέκκλιση, άρχισε να διαμορφώνεται σε Κόμμα μαρξιστικό – λενινιστικό. Αρχισε, με άλλα λόγια, να αποκτά τα βασικά εκείνα γνωρίσματα που πρέπει να έχει κάθε Κόμμα Νέου Τύπου[16].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] «Ρ» 14/12/2003 – «Η ένταξη του ΣΕΚΕ στη Γ’ Κομμουνιστική Διεθνή».
[2] «Το Πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ – Πρακτικά» – Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 134.
[3] Β. Ι. Λένιν – Απαντα, τ 31, σελ. 72.
[4] «Ρ» 29/11/1998, «Η ένταξη στην Κομμουνιστική Διεθνή».
[5] «Το ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’, σελ. 31.
[6] Στο ίδιο, σελ. 32.
[7] Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α2 Τόμος, σελ. 118-119.
[8] «Ριζοσπάστης» 6/4/1920 και «Το ΚΚΕ από το 1918 έως το 1931», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1947, τόμος Α`, σελ. 26-27.
[9] «Ρ» 14-15/4/2001, «2ο Συνέδριο ΣΕΚΕ – Προσαρμογή στις αρχές της Γ’ Κομμουνιστικής Διεθνούς».
[10] «Ρ» 29/11/1998, «Η ένταξη στην Κομμουνιστική Διεθνή».
[11] Το ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα, Τόμος Α’, σελ. 61-62.
[12] Χρήστου Τσιντζιλώνη, ΚΟΜΕΠ τ.6/1999.
[13] «Ρ» 29/11/1998.
[14] Χρήστου Τσιντζιλώνη, ΚΟΜΕΠ τ.6/1999.
[15] Στο ίδιο.
[16] Το Κεφάλαιο «2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ» στηρίζεται στο μεγαλύτερο μέρος του στο κείμενο του «Ριζοσπάστη» της Κυριακής 1.6.2008, του Κ.Τ.
