Όταν βγήκα από την αίθουσα είχα μια απροσδιόριστη αίσθηση. Να χαρώ, γιατί η ταινία που μόλις είχα παρακολουθήσει προσέγγισε με χειρουργική ακρίβεια τον εκφασισμό της ελληνικής κοινωνίας, ιδίως του πιο ευαίσθητου κομματιού της, τους νέους; Να στεναχωρηθώ, γιατί θυμήθηκα όσα βίωσα εγώ, ως μαθητής Λυκείου, όταν το αγκυλωτό φίδι του ναζισμού μόστραρε τα δηλητηριώδη του δόντια, σχεδόν αυτόματα με την είσοδο της Ελλάδας στη βαρβαρότητα των μνημονίων; Έπειτα από μέρες, συνειδητοποίησα ότι η νέα ταινία του Βασίλη Δούβλη με θέμα τον ρατσισμό- κάθε είδους- και τον σχολικό εκφοβισμό είναι μια προσεγμένη δουλειά που αξίζει να τη δεις, ανεξάρτητα από το προσωπικό σου βίωμα.
Με τη σχεδόν ντοκιμαντερίστικη ματιά, αν είναι δόκιμος ο όρος, το «18», τίτλος που μάλλον παραπέμπει στο ηλικιακό όριο της ενηλικίωσης, καθώς και στη νεοναζιστική συνθηματολογία (1= Αdolf , 8= Hitler), καταφέρνει να μιλήσει άμεσα και φυσικά για ένα διαρκές φαινόμενο που χάνεται πολλές φορές κάτω από την ταμπέλα του «μεμονωμένου περιστατικού».
Όπως ο ίδιος ο σκηνοθέτης λέει στον «Ημεροδρόμο», ασχολήθηκε με τον σχολικό εκφοβισμό και τη ρατσιστική βία, όταν συνειδητοποίησε πως «όλα αυτά δεν ήταν μεμονωμένα περιστατικά». Τον ρωτώ ποια η ποιότητα της ταυτότητας των θυτών, τι αναζητούν μέσα από την στοχοποίηση του «άλλου», του διαφορετικού; Γιατί δεν επέλεξαν άλλον δρόμο για να αμφισβητήσουν το κυρίαρχο και-γιατί όχι;- ασφυκτικό κοινωνικό status quo; Είναι η ανάγκη κατεύθυνσης και ταυτότητας, απαντά ο κ. Δούβλης· η ανάγκη του «ανήκειν», από κοινού με το έλλειμμα αγάπης και παιδείας που κάνει κάποιους απ’ αυτούς νέους ευάλωτους στα κελεύσματα διάφορων ρατσιστικών ομάδων.
Η νεανική ορμή σε ένα φόντο φτώχειας, περιθωρίου, ανυπαρξίας οράματος και προοπτικής, βίας. Ένας εκρηκτικός συνδυασμός, σε μια ταινία που δεν έρχεται να δώσει εύκολες απαντήσεις, αλλά να θέσει ερωτήματα. Μια καλή αφορμή για ένα θέμα που μας αφορά άμεσα: Οι ναζί είναι στη φυλακή, η «σκύλα» που τους γέννησε όμως;
Η ταινία «18» αναφέρεται στον εκφασισμό και τον σχολικό εκφοβισμό. Τι ήταν αυτό που σας έκανε εστιάσετε την προσοχή σας σ’ αυτή την πτυχή του κοινωνικού εκφασισμού, στη φασιστική βία μέσα στα σχολεία, κι όχι σε κάποια άλλη έκφανσή του;
Η ιδέα της ταινίας γεννήθηκε από πραγματικά γεγονότα, από όσα συνέβαιναν και δυστυχώς συνεχίζουν να συμβαίνουν ακόμη σε πολλά σχολεία της χώρας μας. Αποφάσισα να ασχοληθώ με τον εκφοβισμό και τη ρατσιστική βία στα σχολεία, όταν συνειδητοποίησα πως όλα αυτά δεν ήταν μεμονωμένα περιστατικά, αλλά ένα φαινόμενο που είχε αρχίσει να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις και που δεν μπορούσα απλώς να το προσπεράσω. Για μένα ήταν σημαντικό να προσπαθήσω να διερευνήσω τι ακριβώς συνέβαινε, μακριά από προκαταλήψεις, μονοδιάστατες προσεγγίσεις και στερεότυπα, αφήνοντας στην άκρη τις όποιες βεβαιότητές μου.
Έχετε πει ότι επισκεφθήκατε αρκετά σχολεία, συνομιλώντας με εκπαιδευτικούς, με μαθητές που υφίσταντο σχολικό εκφοβισμό, καθώς και με μαθητές που “είχαν περιφερειακή σχέση με κάποια ρατσιστική ομάδα”. Ποια απάντηση θα ξεχωρίζατε από κάθε μία από τις τρεις προαναφερθείσες κατηγορίες; Υπήρξε κάποια που σας σόκαρε;
Αυτό που ήταν πραγματικά σοκαριστικό για μένα μέσα από την έρευνα που έκανα ήταν όταν συνειδητοποίησα για άλλη μια φορά «την κοινοτοπία του κακού», καθώς πολλά από τα παιδιά που κατέφευγαν στη ρατσιστική, φασιστική βία δεν ήταν κάποια τέρατα που ζούσαν σε ένα ακραίο περιθώριο, αλλά παιδιά που ζούσαν δίπλα μας, τα παιδιά της διπλανής πόρτας.
Τα παιδιά-θύτες της ταινίας δεν έχουν τίποτα στο πρόσωπό τους που να προδίδει τον υποβόσκοντα φασισμό. Είναι παιδιά που μεγαλώνουν μόνα τους, με τους γονείς απόντες στο κυνήγι της επιβίωσης. Δεν είναι ορατά στο σπίτι και προσπαθούν να γίνουν ορατά για να υπάρξουν. Απ’ την άλλη, μήπως πρόκειται για άλλοθι; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, δεν επιλέγουν έναν άλλο αμφισβήτησης του κοινωνικού status quo, μάλιστα ως είδος ταυτοτικής καθιέρωσης, και καταφεύγουν στο κυνήγι των αδύναμων;
Τα παιδιά αυτά, που πολλές φορές είναι θύτες και συγχρόνως θύματα, μεγαλώνουν μόνα τους γεμάτα θυμό σ΄ ένα κόσμο εχθρικό, χωρίς αξίες, από τον οποίο αισθάνονται αποκλεισμένα, χωρίς ελπίδα για το μέλλον. Αναζητούν εναγωνίως μια κατεύθυνση, μια ταυτότητα, θέλουν κάπου να ανήκουν. Αυτή τους ακριβώς η ανάγκη, αλλά και η έλλειψη αγάπης και παιδείας κάνει, κατά τη γνώμη μου, κάποια απ’ αυτά τα παιδιά ευάλωτα και τα σπρώχνει, μερικές φορές σε τέτοιου είδους ρατσιστικές ομάδες. Βεβαίως κάτι τέτοιο δεν είναι μονόδρομος, αλλά ένα πολύ σύνθετο φαινόμενο, καθώς υπάρχουν και παιδιά που κάνουν διαφορετικές επιλογές και ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους. Όλοι μας είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας.
Ένας έφηβος, ένας δεκαοχτάρης που αυτοπροσδιορίζεται μέσα από το μίσος, αφήνει χώρο μέσα του για τον έρωτα; «Επιτρέπει» στον εαυτό του να ερωτευτεί ή θεωρείται «αδυναμία», οπότε η μόνη επαφή με τον «έρωτα» είναι αυτή της πρόσκαιρης σεξουαλικής ικανοποίησης;
Στην ταινία τα παιδιά που ανήκουν στη ρατσιστική ομάδα δεν είναι βεβαίως όλα ίδια και φυσικά δεν είναι μονοδιάστατα αρνητικά πρόσωπα, οι «κακοί»… Μακριά από μένα μια τέτοια αντίληψη. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν ακριβώς να προσπαθήσω να ιχνηλατήσω τις προσωπικές τους διαδρομές, τις αντιφάσεις και τις εσωτερικές τους συγκρούσεις, να φέρω στο φως τα κίνητρά τους, καθώς είναι ακόμη παιδιά χωρίς συγκροτημένη προσωπικότητα , που το αίμα τους βράζει και που φυσικά ο έρωτας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα φανερό στον Στέλιο, έναν από τους πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες της ταινίας , που η ερωτική του περιπέτεια με τη Μαρίνα, ένα όμορφο, θαρραλέο κορίτσι με καθαρό βλέμμα θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην πορεία του, αλλά και στην πλοκή της ταινίας, οδηγώντας την σε ένα απρόσμενο φινάλε.
Με τον τρόπο που ολοκληρώνεται η ταινία, αφήνει τους θεατές να δώσουν το δικό τους τέλος ή τη δική τους ερμηνεία στη συνέχεια των γεγονότων. Όμως, μπαίνω στον πειρασμό να σας ρωτήσω, αν αυτή η επιλογή βασίζεται στην άποψή σας ότι δεν πρόκειται για παροδικό φαινόμενο, το οποίο συνεχίζεται αέναα, ή θα σκεφτόσασταν μελλοντικά να δώσετε εσείς το δικό σας τέλος;
Ήλπιζα πως θα ήταν ένα φαινόμενο παροδικό, εφήμερο, που μετά από την πρώτη του έκρηξη θα άρχιζε να φθίνει, αλλά δυστυχώς φαίνεται πως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο… Δεν ξέρω τι θα συμβεί στο μέλλον. Όλο αυτό το διάστημα που έκανα την έρευνα και έγραφα το σενάριο, αλλά ακόμη και κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, η πραγματικότητα πολλές φορές ξεπερνούσε τη φαντασία. Η ταινία δεν επιδιώκει να δώσει έτοιμες, εύκολες, οριστικές απαντήσεις, που δεν ξέρω άλλωστε αν υπάρχουν, αλλά να ευαισθητοποιήσει, να συγκινήσει και κυρίως να θέσει ερωτήματα, να ανοίξει ένα διάλογο. Δεν ήθελα να κάνω μια ταινία καταγγελίας που να κραυγάζει, αλλά μια ταινία που να υπαινίσσεται αφήνοντας χώρο στο θεατή και γι αυτό προτίμησα, άλλωστε, και το φινάλε να είναι ανοιχτό, ώστε οι θεατές να μπορούν να δώσουν τη δική τους ερμηνεία.
*Ιnfo: Η νέα ταινία του Βασίλη Δούβλη: «18», θα παίζεται στο Σινέ Νίκαια, Θηβών 245, Νίκαια (πολυχώρος “Μάνος Λοϊζος”), Θερινός. Δευτ.-Πέμ.: € 5,00, Παρ.-Κυρ.: € 6,00, παιδ. € 5,00.
