«– Φταίει το ζαβό το ριζικό μας;
–Φταίει ο Θεός που μας μισεί!
–Φταίει το κεφάλι το κακό μας!
–Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!
Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Κανένα στόμα
δεν τό βρε και δεν τόπε ακόμα.
Έτσι στην σκοτεινή ταβέρνα
Πίνουμε πάντα μας σκυφτοί
Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα
όπου μας έβρει μας πατεί
Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα
Προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!»
«Οι μοιραίοι» – Κώστας Βάρναλης
Η κυβέρνηση, μέσω του υπουργείου Πολιτισμού, εισάγει εσπευσμένα στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) την έγκριση των αιολικών πάρκων της ΣΟΦΡΑΝΟ, την Τρίτη 26/10.
Ήταν κεραυνός εν αιθρία;
-Φυσικά και όχι !
Μετά την απόφαση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας που είχε (με πολύ μεγάλη καθυστέρηση) στις αρχές Σεπτεμβρίου, κινήσει τις διαδικασίες οριοθέτησης του λόφου του Νημποριού ως χώρου μνημειακού (ενώ έχει ζητήσει επιπλέον στοιχεία από την εταιρεία αιολικών πάρκων), το υπουργείο Πολιτισμού χρησιμοποιώντας τον αντιεπιστημονικά επιτελικό και εννοιολογικά σαθρού χαρακτήρα “αρχαιολογικό νόμο”, μέσα από την λογική του «αποφασίζομεν και διατάσσομεν», παρακάμπτει τις λογικά ορθές διαδικασίες και στην ουσία υπερασπίζεται την έγκριση των αιολικών πάρκων της “ΣΟΦΡΑΝΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ”.
Αυτό το πετυχαίνει βάζοντας την υποτιθέμενη “Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων” των αιολικών σταθμών στην ημερήσια διάταξη του ΚΑΣ, (που δημοσιεύθηκε στις 22/10) την στιγμή μάλιστα που η εταιρεία δεν έχει καταθέσει όπως υποστηρίζει ο Σ.ΕΚ.Α. τα απαραίτητα στοιχεία που απαιτούνται. Το τι συμφέροντα εκπροσωπούν οι πολιτικοί και ειδικά το υπουργείο το γνωρίζουμε. Δεν είναι κάτι νέο.
Ανάλογες εξάλλου ανατροπές και καταστροφές (με αυξανόμενη ένταση) έχουμε σε όλη την Ελλάδα:
Οι ανατροπές-καταστροφές λ.χ. των μνημειακών συνόλων από την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης με αυτό της στάσης Βενιζέλου να ξεχωρίζει αυτό αποδεικνύουν. Εκτός από την “lego-ποίηση” των ανόργανων υλικών αρχαιολογικού χαρακτήρα στοιχείων, παραβλέπεται και ανατρέπεται εντελώς η στρωματογραφία του χώρου και η σχέση της με την όλη οργανική ενότητα του μνημειακού συνόλου. Στην ουσία και οι δύο προτεινόμενες λύσεις, τόσο της νέας διοίκησης της “Αττικό Μετρό” όσο και της προηγούμενης διαφέρουν μόνο ως προς την legoποίηση και την απόσπαση. Καμία όμως από τις δύο δεν είχε ως στόχο την διεπιστημονική και ανοιχτή στην κοινωνία ανάδειξη του μνημείου. Και στις δυο περιπτώσεις δεν λήφθηκε υπόψη η ενότητα της γεωλογικής και της αρχαιολογικής στρωματογραφίας. Και στις δύο περιπτώσεις το μνημειακό σύνολο όπως και η ίδια η κορυφαίου επιπέδου εργασία των αρχαιολόγων εργαλειοποιούνται για την δημιουργία του κατάλληλου ή καλύτερου για την εταιρεία και τις ανάγκες της σκηνικού.
Ανάλογου χαρακτήρα και οι ανατροπές με στρώματα της Ανθρωποκαίνου από ποιότητας μπετόν “τεχνητό λίθο” στην Ακρόπολη των Αθηνών.
Ακόμα οι ανατροπές- καταστροφές στον κηρυγμένο επίσημα Ενιαίο Αρχαιολογικό χώρο του ισθμού της Ιεράπετρας από την χωροθέτηση βιομ. ΑΠΕ εντός του με την σύμφωνη γνώμη των κρατικών υπηρεσιών και θεσμών κ.α.
Όλα τα παραπάνω παραδείγματα όπως και εκατοντάδες άλλα στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο εδράζονται στις ίδιες ακριβώς αιτίες. Η απόφαση του υπουργείου, η ίδια η πραγματικότητα, μας δείχνει με το δάκτυλο, για ακόμα μια φορά, τις αιτίες. Ο ένας πυλώνας των αιτιών είναι το όλο οικονομικοκοινωνικό ιστορικό πλαίσιο της εποχής μας που χαρακτηρίζεται από τη βαθιά κρίση. Ο άλλος πυλώνας είναι ο νομικός. Εκεί εδράζονται από νομική άποψη όλες οι ανατροπές και καταστροφές των τελευταίων δεκαετιών.
Είναι κύρια ο “Αρχαιολογικός νόμος”. Ένας νόμος με χαρακτήρα άκρως επιτελικό. Ο επιτελικός αυτός χαρακτήρας έρχεται σε σύγκρουση με τις βέλτιστες μεθοδολογίες και πρακτικές προσέγγισης των θεμάτων της κληρονομιάς και ειδικά ζητημάτων ευαίσθητων που απαιτούν διεπιστημονικότητα και κοινωνική συμμετοχή όπως τα μνημειακά σύνολα. Μνημειακά σύνολα και ιστορικά φυσικά τοπία που δεν γίνονται έτσι αντιληπτά ως μέρη της ιστορικής εξέλιξης και οργανικά στοιχεία των σύνθετων βιο-κοινωνικών και φυσικών διεργασιών που λαμβάνουν ιστορικά χώρα στον φλοιό της γης, αλλά αντιμετωπίζονται στατικά, αποσπασμένα και αποστειρωμένα από το σύνθετο περιβάλλον τους ως σκηνικά ευκαιριακών αναγκών ή ακόμα χειρότερα ως αντικείμενα σε οίκους πλειστηριασμών. Αρχαιολογικός νόμος που από κοινού με την “περιβαλλοντική νομοθεσία” δεν διαμορφώνουν το κατάλληλο πλαίσιο προστασίας της κληρονομιάς μας από τις στρεβλές, αγοραίες και εφήμερες “πολιτιστικές μας πιέσεις”.
Το υπουργείο πολιτισμού δια μέσω τόσο του αρχαιολογικού νόμου όσο και του λοιπού νομικού οπλοστασίου, προωθεί σήμερα την ικανοποίηση των αναγκών του “πράσινου κεφαλαίου”, παρακάμπτοντας το πνεύμα του συντάγματος, και το γράμμα των διεθνών συνθηκών για την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς ως “οργανική ενότητα”. Αθετεί όλες τις σχετικά φρέσκες προφορικές δημόσιες δεσμεύσεις της ίδιας της υπουργού για την προστασία των αρχαιολογικών χώρων όπως των Στύρων. Βάζει στην άκρη τις προτάσεις και απόψεις των ίδιων των κρατικών υπηρεσιών της όπως αυτές λ.χ. της Εφορείας Αρχαιοτήτων Εύβοιας για την επίσημη κήρυξη του αρχαιολογικού χώρου του Νημποριού ως μνημείο, πολύ περισσότερο κάνει σκουπίδι τα συμπεράσματα και τις απόψεις των επιστημόνων πεδίου. Επιχειρεί δηλαδή με ταχυδακτυλουργικό ελιγμό να δώσει την άδεια για την εγκατάσταση των αιολικών πάρκων της εταιρείας ΣΟΦΡΑΝΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ, στις θέσεις “Χρούση”, “Κελλιά”, “Πυργάρι”, “Τσούκα Δεμενίτη”.
Όπως είναι αναμενόμενο, για άλλη μια φορά το διορισμένο από τους πολιτικούς ΚΑΣ θα πάρει φυσικά τις όποιες επιστημονικής επίφασης αποφάσεις του στην βάση του ίδιου ακριβώς αρχαιολογικού νόμου. Ως εκ τούτου, θα μείνει σε μια στενή ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην βάση εφήμερων και άναρχα ιεραρχημένων “αναγκών”. Θα παραβλέψει την οργανική ενότητα των μνημειακών συνόλων με τις τοπικές κοινωνίες και τους γήινούς μας συγκάτοικους. Θα παρακάμψει την οργανική ενότητα των μνημειακών συνόλων, του ιστορικού φυσικού τοπίου με το σύνθετο περιβάλλον τους, το γεωλογικό ανάγλυφο και την στρωματογραφία. Θα υποτάξει το ύψιστο δικαίωμα των τοπικών κοινωνιών στην κληρονομιά τους όπως αυτό ορίζεται με αυστηρότητα από τις διεθνείς συνθήκες στις εφήμερες “ανάγκες” των κρατικών δομών και των κυρίαρχων οικονομικά και πολιτικά ελίτ. Θα δει “επιγραμματικά” και στα γρήγορα, δηλαδή, στην ουσία, θα παραβλέψει την εργασία και τα συμπεράσματα των επιστημόνων πεδίου.
Η τοπικές κοινωνίες, τόσο στην Εύβοια όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα δεν πρέπει να έχουν καμία αυταπάτη ότι θα διαφυλάξουν την φυσική και πολιτιστική κληρονομιά τους δια μέσω του “αρχαιολογικού νόμου” ή των νόμων “προστασίας” του περιβάλλοντος. Μετά από τέτοιου αριθμού και έντασης ανατροπές και καταστροφές δεν πρέπει να έχουν καμία αυταπάτη για την προστασία της κληρονομιάς από τους Ευρωπαϊκούς κρατικούς θεσμούς. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο αν αναλογιστούμε πως είναι οι ίδιοι οι Ευρωπαϊκοί κρατικοί θεσμοί που οδηγούν δισεκατομμύρια λιμνάζοντα λόγω της κρίσης κεφάλαια στην “πράσινη” εκμετάλλευση των φυσικών ιστορικών τοπίων μας και της εργασίας μας.
Οι τοπικές κοινωνίες, δυστυχώς, δεν έχουν την πολυτέλεια να περιμένουν την οργανωμένη επιστημονικά στήριξη ούτε ακόμα και την ίδια την επιστημονική κοινότητα των επιστημών της κληρονομιάς της γης και της φύσης, καθώς η “σαλαμοποίηση” των επιστημονικών κλάδων, η ανυπαρξία πραγματικά διεπιστημονικών και ανοιχτών στην κοινωνία οργάνων, όπως και το όλο ανταγωνιστικό πλαίσιο, παρά τις όποιες καλές προθέσεις, δένουν με διάφορους τρόπους “τα χέρια” των επιστημόνων. Κυρίως όμως οδηγούν την σκέψη τους και την εντατικοποιημένη εργασία τους να άγεται πίσω από τα λογής εκπονημένα από γραφειοκράτες ευκαιριακά προγράμματα.
Οι τοπικές κοινωνίες μαζί με όποιους επιστήμονες της φύσης, της γης και της κληρονομιάς αντιλαμβάνονται την κρισιμότητα των εξελίξεων, οφείλουν να συντονιστούν ξεπερνώντας προσεγγίσεις τοπικιστικές ή στενές (στην βάση δηλαδή των όποιων εφήμερων μας αναγκών ή στην βάση μόνο των ανθρώπινων αισθήσεων μας). Σε διαφορετική περίπτωση θα δούμε τα γεωλογικά στρώματα της “Ανθρωποκαίνου” και όλα όσα συνεπάγονται (ραγδαία ανθρωπογενή αλλαγή κλίματος, πλημύρες, άλλες επιπτώσεις για τον ανθρώπινο πολιτισμό καταστροφικές, ασθένειες) να κατακλύζουν και να ανατρέπουν ότι φυσικό και ιστορικό έχει απομείνει ακόμα και στο τελευταίο μέτρο του τόπου. Θα πρέπει να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους, και μέσα από τους συλλόγους τους να διεκδικήσουν αυτό το εδώ και καιρό απαλλοτριωμένο δικαίωμά τους στην κληρονομιά. Το δικαίωμα τους να μπορούν να ζουν αξιοπρεπώς και να δημιουργούν. Να σχεδιάζουν όχι ανθρωποκεντρικά αλλά ορθολογικά, με την βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας στον ιδιαίτερο πολιτιστικά τόπο τους, στο ξεχωριστό φυσικό περιβάλλον τους, την εξυπηρέτηση των πραγματικών τους αναγκών.
Η βράβευση της Επιτροπής Πολιτών Ιεράπετρας με το Ευρωπαϊκό βραβείο Αρχαιολογικής Κληρονομιάς είναι στην ουσία βράβευση όλων των συλλογικοτήτων. Μια ανιδιοτελή προσπάθεια των τοπικών κοινωνιών σε όλη την Ελλάδα για την υπεράσπιση μη ανθρωποκεντρικών αξιών, η σημασία της οποίας, λόγω κυρίως της κρίσης, δύσκολα γίνεται αντιληπτή στο πραγματικό της εύρος από τους επιστημονικούς και θεσμικούς φορείς. Συλλογικότητες των τοπικών κοινωνιών που αγωνίζονται σήμερα, μέσα σε δύσκολες συνθήκες, με τα όποια προβλήματα και αδυναμίες, ενάντια στον οδοστρωτήρα των υποτιθέμενων πράσινων επενδύσεων πάνω σε ότι φυσικό – ιστορικό, ότι μνημειακού χαρακτήρα σύνολο συνθέτει το ιδιαίτερο περιβάλλον που ζούμε και που μας χαρακτηρίζει πολύμορφα. Είναι η καλύτερη απόδειξη ότι παρά την αρκετά δύσκολη κατάσταση οι δυνατότητες υπάρχουν.
Μanolis Klontzas, Αρχαιολόγος
Έδρα Αρχαιολογίας και Μουσειολογίας-Unesco MASARYK University
Ερευνητικό Επιστημονικό Κέντρο ARCHAIA Brno
