14 ΙΟΥΛΙΟΥ 1789

Εκείνη την ημέρα «έπεσε» στα χέρια του λαού και ισοπεδώθηκε η Βαστίλη, η φοβερή φυλακή των Παρισίων, μισητό σύμβολο του βασιλικού απολυταρχισμού. Ήταν η αρχή της μεγαλειώδους Επανάστασης, που άλλαξε τη μοίρα του κόσμου, έχοντας ως προμετωπίδα της το συνθηματικό τρίπτυχο:

Liberté, Egalité, Fraternité!
(Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφοσύνη)

O Jean Renoir μας μεταφέρει το χρονικό της επανάστασης μέσα από τα μάτια των απλών ανθρώπων-πρωταγωνιστών αυτού του κοσμοϊστορικού γεγονότος.

La Marseillaise (Η Μασσαλιώτιδα)
Γαλλία – 1938 – 135min – Α/Μ

Σκηνοθεσία: Jean Renoir
Σενάριο: Jean Renoir, Carl Koch, N. Martel–Dreyfus
Φωτογραφία: Jean–Paul Alphen, Jean Bourgoin, Alain Douarinou, Jean Louis, Jean–Marie Maillols
Μουσική: Joseph Kosma

Με τους : Pierre Renoir,Lise Delamare, Léon Larive, William Aguet, Aimé Clariond,  André Zibral,Louis Jouvet, Edmond Ardisson, Paul Dulac, Jean-Louis Allibert, Jenny Hélia,Gaston Modot, Julien Carette

Η ταινία αποτελεί ένα προσεχτικά υφασμένο μωσαϊκό της Γαλλικής Επανάστασης από τον Ιούλιο του 1789 ως τον Αύγουστο του 1792. Παρακολουθούμε τα γεγονότα από την πτώση της Βαστίλης από έναν απείθαρχο όχλο ως την ήττα του παντοδύναμου Πρωσικού πεζικού από ένα ενωμένο έθνος, μέσα από τις περιπέτειες του Arnaud και του Bornier, δύο απλών ανθρώπων οι οποίοι παλεύουν για τα ιδανικά της πατρίδας τους. Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφοσύνη.

          Η Μασσαλιώτιδα

          Εμπρός παιδιά της Πατρίδας,
          Η μέρα της δόξας έφθασε!
          Ενάντια στην τυραννία μας,
          Το ματωμένο λάβαρο υψώθηκε, (δις)
          Ακούστε τον ήχο στα λιβάδια
          Το ουρλιαχτό αυτών των φοβερών στρατιωτών
          Έρχονται ανάμεσά μας
          Να κόψουν τους λαιμούς των γιων και των συζύγων σας!

          Στα όπλα πολίτες,
          Σχηματίστε τα τάγματά σας,
          Προελάστε, προελάστε!
          Αφήστε το μολυσμένο αίμα
          Να ποτίσει τα αυλάκια στα χωράφια μας!

«Το καλύτερο θέμα (για μια ταινία) θα ήταν σίγουρα η ίδια η ζωή: η νίκη του Μαΐου (του Λαϊκού Μετώπου), οι απεργίες του Ιουνίου. Κάτι τέτοιο θα ήταν καταπληκτικό αλλά η ταινία δεν θα έβγαινε ποτέ στις αίθουσες. Έτσι επικεντρωθήκαμε σε μια εποχή που προσέφερε μεγάλες ομοιότητες με τη δική μας: τη Γαλλική Επανάσταση.»

Jean Renoir

«Η Μασσαλιώτιδα είναι τόσο ζωντανή που είναι σαν να πρόκειται για συρραφή ντοκουμέντων της Επανάστασης. Με τον μοναδικό του τρόπο ο Renoir θα ήταν ικανός να γυρίσει μια ταινία για τους ανθρώπους των σπηλαίων και να δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για αυθεντικά ντοκουμέντα.»

Francois Truffaut

«Η ευφυΐα του Renoir, ακόμα κι όταν υπερασπίζεται μια ηθική η κοινωνική αλήθεια ήδη προσδιορισμένη ως λανθασμένη, είναι ότι δεν το κάνει ποτέ μόνο για να καταδικάσει τους ανθρώπους που υπέπεσαν στο σφάλμα, αλλά και για να παρουσιάσει την ιδεολογία που εκείνοι αντιπροσώπευαν. Αυτή η καρποφόρα καλλιτεχνική στάση φαίνεται καθαρά στον τρόπο με τον οποίο η Μασσαλιώτιδα παρουσιάζει τόσο τους μετανάστες όσο και το Δικαστήριο των Βερσαλλιών.»

Andre Bazin

O Ζαν Ρενουάρ, ο πιο σημαντικός κινηματογραφιστής όλων των εποχών σύμφωνα με πολλούς θαυμαστές του όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν ή ο Όρσον Γουέλς, υπέγραψε μερικές από τις σπουδαιότερες ταινίες όλων των εποχών και επηρέασε κάθε γενιά δημιουργών που τον διαδέχτηκε με τον αντισυμβατικό, πολυσχιδή, θυελλώδη σε ενέργεια και έμπνευση, αλλά και σε τεχνική ωριμότητα, χαρακτήρα των έργων του…

Η Mεγάλη Χίμαιρα και ο Κανόνας Του Παιχνιδιού συγκαταλέγονται σε όλες τις λίστες με τις σημαντικότερες ταινίες του αιώνα, φιλμ όπως το Ποτάμι και  Ο Μπουντί Σώθηκε αναγορεύτηκαν σε μοντέλα φιλμικού μοντερνισμού, αλλά και οι δημιουργίες του όπως το Ανθρώπινο Κτήνος, η Μασσαλιώτιδα και το Γεύμα στην Εξοχή θα σφραγίσουν το όραμα της κινηματογραφική τέχνης του 20ου αιώνα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

Την εποχή που γύρισε ο Ρενουάρ τη Μασσαλιώτιδα, η Γαλλία αντιμετώπιζε εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα. Στο εσωτερικό της χώρας κυριαρχούσε πολιτική αστάθεια και έντονη πάλη των κοινωνικών τάξεων φέρνοντας τη στο χείλος της κατάρρευσης. Αντιδρώντας στην απειλή του εγχώριου φασισμού, τα κόμματα της αριστεράς ενώθηκαν το 1936 σχηματίζοντας μια κυβερνητική συμμαχία, γνωστή ως Λαϊκό μέτωπο με αρχηγό των Λεόν Μπλουμ. Στα τέλη του 1938 όμως το Λαϊκό μέτωπο είχε ήδη καταρρεύσει κα μαζί του μεγάλο μέρος από τη σταθερότητα που είχε εξασφαλίσει η ύπαρξή του. Ο μεγάλος κίνδυνος από το εξωτερικό ήταν ο επεκτατισμός της ναζιστικής Γερμανίας. Οι ανησυχίες της Γαλλίας έγιναν εντονότερες όταν η Αυστρία «ενσωματώθηκε» στη Γερμανία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Ρενουάρ ήλπιζε ότι η καινούρια του ταινία για τη Γαλλική Επανάσταση θα αναγεννούσε το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας και ενότητας κάτω από το οποίο η Επαναστατημένη Γαλλία το 1792 είχε απωθήσει τις δυνάμεις της Αυστρίας και της Πρωσσίας. Όπως το έθεσε ένας κριτικός κινηματογράφου, η Μασσαλιώτιδα είναι μια ταινία που «εξυμνεί την ενότητα του Γαλλικού Έθνους και τα δικαιώματα του ανθρώπου και πολίτη.» Καθώς ο Ρενουάρ ενδιαφερόταν να χρησιμοποιήσει τα ιστορικά στοιχεία με ακρίβεια, η ταινία του στηρίχτηκε σε πολύ σημαντικές ιστορικές έρευνες. Ο σκηνοθέτης και οι συνεργάτες του βασίστηκαν σε μαρτυρίες, αποκόμματα εφημερίδων, τα πολιτικά κόμματα και άλλες ιστορικές πηγές. Ο Ρενουάρ αναφέρει:

«Είναι η μόνη ταινία της καριέρας μου για την οποία ίσχυσαν οι κανόνες αυτού που ονομάζουμε έρευνα τεκμηρίωσης. Έγραψα πολύ λίγους διαλόγους. Άντλησα τα ¾ του υλικού μου από τα πραγματικά γεγονότα.»

Κι αυτό το λέει ένας σκηνοθέτης που είχε δηλώσει: «Το ντοκυμαντέρ είναι το πιο εσφαλμένο είδος κινηματογράφου. Η πραγματικότητα έχει αξία μόνο όταν μετατίθεται. Με άλλα λόγια, ένας καλλιτέχνης υπάρχει μόνο όταν έχει καταφέρει να δημιουργήσει το δικό του μικρόκοσμο. Δεν είναι στο Παρίσι, στη Βιέννη, στο Μόντε Κάρλο ή στην Ατλάντα που αναπτύσσονται οι χαρακτήρες του Στροχάιμ, του Τσάπλιν, του Γκρίφιθ. Είναι μέσα στον κόσμο του Στροχάιμ, του Τσάπλιν, του Γκρίφιθ.»

Με τη Μασσαλιώτιδα ο Ρενουάρ καταφέρνει να μεταφέρει τόσο καλά την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης που ο θεατής νιώθει πως πραγματικά την έζησε.

Vive la liberté. Με αυτή τη φράση κλείνει την ταινία του ο Ρενουάρ σαν γνήσιος πατριώτης και λάτρης του ελεύθερου πνεύματος.

Η διανομή των ρόλων είναι χωρισμένη σε πέντε κατηγορίες όπως φαίνεται και από τους τίτλους αρχής. «Το δικαστήριο», «Οι πολιτικές και στρατιωτικές αρχές», «Οι αριστοκράτες», «Οι πολίτες της Μασσαλίας» και «Οι άνθρωποι». Το ίδιο το φιλμ είναι οργανωμένο επίσης σε πέντε κεφάλαια με την ίδια σειρά. Εξιστορεί την ιστορία από το 1789 οπότε και εγκαθιδρύεται η συνταγματική μοναρχία, μέχρι το 1792 όταν ο Βασιλιάς και οι ακόλουθοί του προσπάθησαν να αναβιβάσουν σε εξουσία μια αντεπανάσταση η οποία όμως τελικά κατέληξε σε πλήρη ανατροπή της μοναρχίας. Η εξιστόρηση ξεκινάει με τον καλοφαγά Luis XVI να πληροφορείται την πτώση της Βαστίλης ενώ βρίσκεται ξαπλωμένος στο κρεβάτι του απολαμβάνοντας ένα «ελαφρύ» σνακ. «Αυτό σημαίνει πως η χώρα βρίσκεται σε αναταραχή;» ρωτάει, για να λάβει την απάντηση του απεσταλμένου του «Όχι, αυτό σημαίνει ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ!»

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΣΚΗΝΕΣ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

Ιούνιος 1790, εξοχή της Προβηγκίας. Ο Jean Roux, ένας φτωχός χωρικός συλλαμβάνεται να πιάνει ένα περιστέρι και έρχεται αντιμέτωπος με τον τοπικό δικαστή. Ασυγκίνητος ο δικαστής από τις ικεσίες του χωρικού και του δημάρχου του χωριού, ενός δίκαιου αριστοκράτη, τον καταδικάζει σε απαγχονισμό για τη λαθροθηρία του ώστε να αποτελέσει παράδειγμα προς αποφυγή για τους υπόλοιπους κατοίκους του χωριού. Ο Roux όμως δραπετεύει στα βουνά όπου συναντάει άλλους δύο άντρες και έναν απογοητευμένο ιερωμένο. Όταν αυτοί μαθαίνουν ότι η επανάσταση ξεκίνησε, γυρίζουν πίσω στην πόλη αφήνοντας τον μόνο του.

Οκτώβριος 1790, Μασσαλία. Ντόπιοι επαναστάτες, ανάμεσα τους μέλη της μέσης και κατώτερης τάξης, αποφασίζουν να καταλάβουν ένα κοντινό φρούριο το οποίο βρίσκεται ακόμα κάτω από την κυριαρχία αριστοκρατών του παλαιού καθεστώτος. Χρησιμοποιώντας ένα βαρέλι του κρασιού για «Δούρειο Ίππο» οι επαναστάτες καταφέρνουν να μπουν στο φρούριο. Ο διοικητής Marquis de Saint-Laurent παραδίδει το φρούριο αμαχητί.

1792, Γκόμπλεζ-Γερμανία. Μια ομάδα μεταναστών, ανάμεσα τους και ο Marquis de Saint-Laurent, συζητά την πιθανότητα να γυρίσει στη Γαλλία όταν νικηθεί η επανάσταση. Ενώ οι περισσότεροι δείχνουν να πείθονται ότι οι Πρώσοι υπό τον δούκα του Brunswick σύντομα θα θριαμβεύσουν, ο Saint-Laurent παραμένει δύσπιστος και αισθάνεται ότι η Επανάσταση δεν θα νικηθεί τόσο εύκολα.

Απρίλιος 1792, Βαλενσιάν (Βορειοανατολική Γαλλία). Κοντά στα σύνορα δύο Γάλλοι στρατιώτες παρακολουθούν λιποτάκτες και φυγάδες να περνούν μπροστά από τη σκοπιά τους. Προβληματισμένοι από αυτό το γεγονός και από την περίεργη

εξαφάνιση προμηθειών, υποπτεύονται ότι οι αριστοκράτες αξιωματικοί τους ίσως και να είναι με το μέρος των επαναστατών.

Άνοιξη 1792, Μασσαλία. Στο club Jacobin, η Louise Vanclair καταγγέλλει την προδοσία του Βασιλιά και της Βασίλισσας. Εξαγριωμένοι και προσβεβλημένοι, αρκετοί από τα μέλη της μπουρζουαζίας εγκαταλείπουν τη συνάντηση. Τα εναπομείναντα μέλη αποφασίζουν να στείλουν ένα τάγμα εθελοντών στο Παρίσι να υπερασπιστεί την πόλη ενάντια στην επικείμενη εισβολή των Πρώσων. Αποφασίζεται ότι μόνο αξιοσέβαστοι άντρες χωρίς χρέη θα επιτρέπεται να γίνονται μέλη. Ο Bonnier προβληματίζεται γιατί έχει χρέη και οικογενειακές υποχρεώσεις. Όταν όμως η μητέρα του βρίσκει τρόπο να τακτοποιήσει τα χρέη του, εγγράφεται στο τάγμα.

Μάιος-Ιούλιος 1792. Το τάγμα των εθελοντών από τη Μασσαλία παρελαύνει προς το Βορρά με προορισμό το Παρίσι. Το ταξίδι είναι πολυτάραχο. Στο Παρίσι τους καλοδέχονται και παίρνουν μέρος στο επαναστατικό πανηγύρι. Μια φιλονικία με μια ομάδα αριστοκρατών οδηγεί σε ξιφομαχίες οι οποίες όμως διακόπτονται από τη βροχή. Στο μεταξύ ο Louis υπηρετώντας τις επιθυμίες της Μαρίας Αντουανέτας, δέχεται το Μανιφέστο του Brunswick σύμφωνα με το οποίο καταδικάζονται σε θάνατο όλοι οι αρχηγοί της Επανάστασης μόλις η μοναρχία επιστρέψει με τη βοήθεια των Πρώσων και των Αυστριακών. Ο Bonnier συνάπτει δεσμό με έναν Παριζιάνο που ονομάζεται Louison. Στη συνέχεια μια θεατρική ομάδα δρόμου ανεβάζει ένα έργο το οποίο σατιρίζει το όλο και μεγαλύτερο κενό ανάμεσα στο βασιλιά και τους υπηκόους του.

Αύγουστος 1792, Παρίσι. Επαναστατικές δυνάμεις ετοιμάζονται να εισβάλουν στο παλάτι. Όμως ο Roederer, ένας αξιωματικός της τοπικής αυτοδιοίκησης του Παρισιού πείθει το βασιλιά να εγκαταλείψει το μέρος και να ζητήσει προστασία από τη Νομοθετική Συνέλευση. Αφού ο βασιλιάς φύγει, οι Ελβετοί φύλακες και οι υπόλοιποι πιστοί στον Luis δηλώνουν αποφασισμένοι να υπερασπιστούν το παλάτι και να νικήσουν τις αντάρτικες δυνάμεις. Αφού μερικοί από τους φύλακες πείθονται να ακολουθήσουν τους επαναστάτες μια σφοδρή μάχη λαμβάνει χώρα ανάμεσα στις βασιλικές δυνάμεις και τους επαναστάτες. Στην αρχή νικούν οι δυνάμεις του βασιλιά αλλά τελικά υπερισχύουν οι επαναστάτες όταν καταφτάνουν για βοήθεια οι εθελοντές από τη Μασσαλία και δυνάμεις από το Παρίσι. Τώρα, θριαμβευτές, οι επαναστάτες αρχίζουν τις συνοπτικές εκτελέσεις των φυλακισμένων τους. Ο Roederer διατάζει την παύση των εκτελέσεων αλλά ήδη πολλοί από τους Ελβετούς φρουρούς έχουν ήδη πυροβοληθεί. Τα εναπομείναντα μέλη του τάγματος της Μασσαλίας φεύγουν μαζί με το στρατό των πολιτών για να πολεμήσουν ενάντια στους Πρώσους.