Σημειολογία της «παγκοσμιοποίησης»
Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα, έχει επιβληθεί ένας ιδιότυπος τρόπος συζήτησης για την λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη». Η «τεχνητή νοημοσύνη» συγκρίνεται με την ανθρώπινη νοημοσύνη και παρουσιάζεται πολύ ανώτερη από αυτήν.
-του Ηλία Μιχαλαρέα -Δρ. Ψυχολογίας- Δρ. Γεωγραφίας. Επιστημονικά Υπεύθυνος Μονάδας Απεξάρτησης «Διάπλους» της Ψυχιατρικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας
Στις «μετά – ανθρώπινες» κοινωνίες, σύμφωνα με τον Υuval Noah Harari, «νέες οντότητες» με απείρως μεγαλύτερες ικανότητες από τον άνθρωπο θα ζουν ανάμεσα μας και είναι πολύ πιθανόν η ανθρωπότητα στο «μετά – ανθρώπινο» στάδιο να κινδυνεύσει από αυτές.
Να υπενθυμίσουμε, πως ένα από τα κυρίαρχα δόγματα της «παγκοσμιοποίησης» είναι ότι «καλός πολίτης είναι ο τρομοκρατημένος πολίτης». Καλλιεργείται λοιπόν ένας τεχνητός φόβος που βασίζεται στην υποτιθέμενη αντιπαράθεση της ανθρώπινης νοημοσύνης με την λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη».
Στην πραγματικότητα, η ανθρωπότητα δεν κινδύνευσε ποτέ από τις μηχανές και τα εργαλεία, αλλά από αυτούς που τα κατείχαν και τα κατέχουν, από αυτούς που κατέχουν τα μέσα παραγωγής.
Διάφορα επιχειρήματα επιστρατεύονται για την ανωτερότητα της «τεχνητής νοημοσύνης» και έχει μεγάλο ενδιαφέρον η σημειολογική τους προσέγγιση αφού έχουν σαν κύριο σκοπό την χειραγώγηση της ανθρώπινης σκέψης και των ανθρώπινων συναισθημάτων.
Η μεθοδολογία που εφαρμόζεται ώστε οι προβαλλόμενες απόψεις να είναι επιστημονικοφανείς, χρησιμοποιεί τις «αναλογικές ερμηνείες».
Η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν είναι μια a priori δοσμένη κατάσταση. Αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα μιας δυναμικής διαδικασίας που ξεκινάει από την ημέρα της γέννησης του παιδιού και όπως φαίνεται εξελίσσεται μέχρι το τέλος της ζωής.
Ο διαχωρισμός του παιδιού και της δραστηριότητας του από τις συνθήκες μέσα στις οποίες υπάρχει είναι αδιανόητος. Ο Henri Wallon τόνιζε πως: «Αναδεικνύουμε τις συνηθισμένες συμπεριφορές του, τις μεταβολές τους ανάλογα με τις καταστάσεις, τις αλλαγές τους σύμφωνα με την ηλικία, σημαίνει προφανώς ότι αναγνωρίζουμε τις περιόδους της λειτουργικής του ωρίμανσης, τους τρόπους αντίδρασης στις περιστάσεις που τους αντιστοιχούν… Αλλά για να συλλάβουμε σε κάθε περίοδο την συμπεριφορά στο σύνολό της, πρέπει αρχικά να αναρωτηθούμε πάνω στο ποιο είναι το σύστημα ζωής που επιβάλλεται στο παιδί, ποιοι είναι οι όροι της υλικής του ύπαρξης».
Πρακτικά πρόκειται για μια πολυαιτιακή προσέγγιση της ψυχονοητικής εξέλιξης του ανθρώπου για την «ανακάλυψη αιτιακών σχέσεων, δηλαδή αποκάλυψη ομοιοτήτων ή ανομοιοτήτων. Το πρόβλημα για την ψυχολογία είναι, όπως και για κάθε άλλη επιστήμη, να αναγνωρίσει σε ποιες σταθερές συνθήκες βρίσκονται οι ομοιότητες και ποιες τροποποιήσεις μέσα στις συνθήκες συνοδεύουν τις ανομοιότητες», Henri Wallon.
Η μελέτη των σταδίων της ψυχονοητικής εξέλιξης του ανθρώπου προϋποθέτει τη διαρκή προσέγγιση της καθολικής αντικειμενικής γνώσης του παιδιού, του εφήβου και του ενήλικα. Στην πράξη αυτό σημαίνει συγκριτικές μελέτες τόσο σε εσωτερικό επίπεδο όσο και σε εξωτερικό.
Οι εσωτερικές συγκρίσεις αναφέρονται σε εσωτερικά δεδομένα της ψυχονοητικής εξέλιξης ενώ οι εξωτερικές συγκρίσεις σε συγκριτικές μελέτες με εξωγενείς καταστάσεις.
Οι συγκρίσεις της ανθρώπινης νοημοσύνης με την λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη» που δεν λαμβάνουν υπόψη τους την συναισθηματική και γνωσιακή διάσταση της προσωπικότητας μέσα στη διαδικασία κοινωνικοποίησης είναι υπέρμετρος αφαιρετισμός που οδηγεί στην αντικατάσταση της γενικής θεώρησης του ανθρώπου από «επιμέρους μοντέλα» που εφαρμόζονται σε «τεχνητά» διαχωρισμένες λειτουργίες.
Στο πλαίσιο αυτό, ο βιολογικός αναγωγισμός μειώνει την ανθρώπινη νοημοσύνη σε βασικές λειτουργίες, δηλαδή στο επίπεδο των νευρώνων και των συνάψεων, οδηγώντας σε αποσπασματικές και ασυντόνιστες μεταξύ τους προσεγγίσεις, μιας ενιαίας και αδιαίρετης πραγματικότητας που είναι ο άνθρωπος, ο εγκέφαλός του, και το περιβάλλον του ως κομμάτι του ευρύτερου συμπαντικού περιβάλλοντος.
Στην περίπτωση λοιπόν, που η νοημοσύνη του ενήλικα λαμβάνεται υπόψη ως μια δοσμένη κατάσταση ανεξάρτητα από την εξελικτική της διαδικασία, τότε εύκολα η αναλογία ανάγεται σε ομοιότητα και εκλαμβάνεται σαν αιτιότητα.
Οι συζητήσεις για την ανθρώπινη νοημοσύνη και οι συγκρίσεις με την λεγόμενη
«τεχνητή νοημοσύνη» γίνονται στη βάση του διαχωρισμού της από την προσωπικότητα, την συνείδηση και το περιβάλλον και επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες μας, ότι ο βασικός σκοπός της «παγκοσμιοποίησης» είναι το τέλος της ουσίας του ανθρώπου που είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων. Το θεωρητικό πλαίσιο εντάσσεται στην «μελλοντολογία» και αφορά στις «μετά – ανθρώπινες» κοινωνίες και στον «μετά – άνθρωπο».
Επειδή τα όρια της αναλογίας είναι απεριόριστα, οι αναλογικές ερμηνείες βρίσκονται στον αντίποδα των επιστημονικών ερμηνειών.
Ανθρώπινη νοημοσύνη
Η ανθρώπινη νοημοσύνη χαρακτηρίζεται από μια δυναμική γνωστικών δυνατοτήτων, που μας επιτρέπει να δημιουργούμε απόψεις, ιδεολογίες και αντιλήψεις, να μαθαίνουμε και να μιμούμαστε, να κατανοούμε, να εφαρμόζουμε την λογική, να αιτιολογούμε κλπ.
Μας επιτρέπει επίσης να κατανοούμε ιδέες, απόψεις, αντιλήψεις, να περνάμε από το ειδικό στο γενικό και το αντίστροφο, να κάνουμε υποθέσεις και αφαιρέσεις, να φανταζόμαστε τις πράξεις πριν τις υλοποιήσουμε, να βάζουμε προτεραιότητες και να κάνουμε επιλογές, να χρησιμοποιούμε την γλώσσα, να επικοινωνούμε, να έχουμε ενσυναίσθηση…
Συνεπώς, η νοημοσύνη μπορεί να είναι πρακτική, υποθετική, αφαιρετική, συναισθηματική… Υπάρχουν πολλά είδη νοημοσύνης.
Οι τεχνολογική εξέλιξη μας έδωσε την δυνατότητα μέσω των νευροεπιστημών και της γενετικής, να κατανοήσουμε καλύτερα την σχέση μεταξύ βιολογίας και νοημοσύνης και την σχέση μεταξύ γενετικής και περιβάλλοντος. Το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της νοημοσύνης. Θα μπορούσαμε ακόμα να ισχυριστούμε πως η νοημοσύνη είναι το προϊόν της σχέσης μεταξύ οργανικού και κοινωνικού – φυσικού περιβάλλοντος.
Η ανθρώπινη νοημοσύνη που περιλαμβάνει διαδικασίες γνωστικές, κινήτρων, συναισθημάτων, συμπεριφορών, επικοινωνίας γλώσσας κλπ, έχει και μια ιστορική διάσταση, είναι δηλαδή το προϊόν της ιστορικής εξέλιξης και της φυσικής επιλογής.
Ο εγκέφαλος που είναι το υπόβαθρο της ανθρώπινης νοημοσύνης, εξελίχθηκε μέσα από την διαδικασία της φυσικής επιλογής με τέτοιο τρόπο ώστε να επεξεργάζεται τα κοινωνικά δεδομένα και τα δεδομένα του περιβάλλοντος, για να εξασφαλισθούν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης και να διασφαλισθεί η αναπαραγωγή.
Κατά συνέπεια, υπάρχουν διαφορές μεταξύ γνωστικών λειτουργιών και νοημοσύνης. Οι γνωστικές λειτουργίες είναι η δυναμική διαδικασία που επιτρέπει την απόκτηση της γνώσης και της κατανόησης δια μέσου της σκέψης, των αισθήσεων, της εμπειρίας και της επικοινωνίας.
Η νοημοσύνη είναι η ικανότητα να κατανοούμε, να μαθαίνουμε, να αντιμετωπίζουμε δυσκολίες και καινούργιες καταστάσεις. Επίσης, η σημασία που έχουν τα πράγματα για τον άνθρωπο επιβάλλει μια λογική της σημασίας των πραγμάτων.
Επομένως, η γνωστική λειτουργία εμπεριέχει τις συνειδητές, αλλά και τις ασυνείδητες διαδικασίες μέσα από τις οποίες αποκτάται και συσσωρεύεται η γνώση. Τα βιώματα, η εμπειρία, η αντίληψη, οι αισθητηριακές προσλαμβάνουσες, η αναγνώριση, η σύλληψη ιδεών και πραγμάτων, ο λόγος και η αιτιολόγηση, οι ανάγκες, οι αξίες, είναι μερικές από αυτές.
Η ουσία του ανθρώπου βρίσκεται στο σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, είναι προϊόν των υλικών όρων της ύπαρξής του και ο εγκέφαλός του είναι το αποτέλεσμα της κοινωνικής εργασίας, των κοινωνικών σχέσεων και της αλληλεπίδρασής του με τη φύση.
Με αυτή την έννοια ο άνθρωπος είναι κοινωνικός από την φύση του, το «κοινωνικό του είναι» προηγείται της συνείδησης και η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι μέρος αυτής της συνείδησης και δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από αυτήν. Στην συνείδηση είναι ενσωματωμένη η ιστορία και αυτό που μας περιβάλλει και του οποίου είμαστε αναπόσπαστο μέρος.
Για να γίνει κατανοητό αυτό θα θυμίσουμε τους νευρώνες καθρέφτες. Με την ανακάλυψή τους το 1996, κατανοήσαμε πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποκτά νόημα και υπόσταση στην σύνδεσή του με άλλους εγκεφάλους.
Επί της ουσίας, είμαστε συνδεδεμένοι ο ένας με τον άλλο με τέτοιο τρόπο που συνθέτουμε ένα δίκτυο εγκεφάλων, το σύνολο των οποίων συνθέτει ένα συλλογικό εγκέφαλο, ένα συλλογικό νου, μια συλλογική συνείδηση που δεν είναι το άθροισμα των μερών αλλά κάτι ποιοτικά ανώτερο και διαφορετικό.
Όπως η επιστήμη, ως μορφή της ανθρώπινης συνείδησης εμπεριέχει το κοινωνικό γίγνεσθαι, έτσι και το γνωστικό γίγνεσθαι με την σειρά του ενοποιείται και συγκεντρώνεται σε μια διάνοια με ενιαία, καθολική δομή και λειτουργία.
Αυτό το ενιαίο δομικά και λειτουργικά σύστημα δεν είναι μια στατική κατάσταση αλλά μια δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται διαρκώς. Υπάρχει μια δυναμική ανισορροπία μεταξύ δομής και λειτουργίας. Λειτουργώντας επιβάλλονται αλλαγές στη δομή, που με την σειρά της τροποποιεί τις λειτουργίες οδηγώντας το σύστημα σε μια νέα ποιοτική κατάσταση.
Το πέρασμα από την μια κατάσταση στην άλλη, δεν είναι συνεχές, γραμμικό και μονοαιτιακό. Αντίθετα είναι πολυαιτιακό, ασυνεχές, μη γραμμικό και δημιουργεί νέες συνθέσεις. Η δυναμική ανισορροπία μεταξύ δομής και λειτουργίας, εξασφαλίζει την διαρκή κίνηση. Με άλλα λόγια, εξασφαλίζει την δυναμική σταθερότητα, την αέναη εξέλιξη.
Προφητικά ο Κ. Μαρξ το 1858 στα Grundrisse, μιλάει για την γενική διάνοια, για το γενικό νου. Η γενική διάνοια εμπεριέχει τα συναισθήματα, τη συλλογική γνώση, τη γλώσσα, τις σκέψεις, τον σχεδιασμό, τα δεδομένα, τον υπολογισμό, την δικτύωση, την επικοινωνία, την πληροφορία.
Η γενική διάνοια είναι ενσωματωμένη στην συλλογική γνώση της κοινωνίας, και οδηγεί σε νέες προοπτικές την δημιουργική ικανότητα των ανθρώπων. Η γενική διάνοια εμπεριέχει ένα σύνολο ικανοτήτων, που είναι αποτυπωμένες στο κοινωνικό περιβάλλον που έχει δομηθεί από την τεχνολογία και δεν διαχωρίζονται από την προσωπικότητα του κοινωνικού ατόμου.
Ο Μαρξ υποστήριζε πως η γενική διάνοια είναι ενσωματωμένη στα μηχανήματα και τις συναισθηματικές και κοινωνικές σχέσεις που υπάρχουν στα εργοστάσια. Στις μέρες μας με την ανάπτυξη της πληροφορικής, των κοινωνικών δικτύων, όλο αυτό ξεφεύγει από τα εργοστάσια και μεταφέρεται συνολικά στην κοινωνία.
«Τεχνητή νοημοσύνη»
Το 1858 ο Μαρξ έγραφε: «…η φύση δεν χτίζει μηχανές, ούτε ατμομηχανές, σιδηρόδρομους, ηλεκτρικούς τηλέγραφους, αυτοκινούμενα μουλάρια, κοκ. Αυτά είναι προϊόντα της ανθρώπινης βιομηχανίας. φυσικά υλικά μετασχηματισμένα σε όργανα της ανθρώπινης θέλησης επί της φύσης, ή της ανθρώπινης συμμετοχής στη φύση. Είναι όργανα του ανθρώπινου μυαλού, δημιουργημένα από ανθρώπινο χέρι. η δύναμη της γνώσης αντικειμενικοποιημένη».
Υποστήριζε πως υπάρχει ενότητα σκέψης και πράξης, σύλληψης και εκτέλεσης, του χεριού και της νόησης.
Τα εργαλεία αυξάνουν την δύναμή μας, τις δυνατότητές μας. Ένα μαχαίρι το χρησιμοποιούμε για να κόψουμε μια φέτα ψωμί ή για να κάνουμε κακό σε έναν άνθρωπο. Όμως, αποφασίσαμε συλλογικά πως αυτό δεν είναι σωστό και έτσι θέσαμε κανόνες, νόμους, αρχές, ηθική σύμφωνα με την θρησκεία, την οικονομία, την πολιτική, την ιδεολογία κλπ. Τέτοιοι κανόνες δεν υπάρχουν στην λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη».
Η «τεχνητή νοημοσύνη» μετασχηματίζει και επεξεργάζεται δεδομένα. Ο Νoam Chomsky, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Το ανθρώπινο μυαλό δεν είναι όπως το chat GPT και τα παρόμοιά του, μια λαίμαργη στατιστική μηχανή για την αναγνώριση δομών, που καταπίνει εκατοντάδες terabytes δεδομένων και αρπάζει την πιο εύλογη απάντηση σε μια συνομιλία ή την πιο πιθανή σε μια επιστημονική ερώτηση. Το αντίστροφο, το ανθρώπινο μυαλό είναι ένα εκπληκτικά αποτελεσματικό και κομψό σύστημα που λειτουργεί με περιορισμένο αριθμό πληροφοριών. Δεν προσπαθεί να τραυματίσει τις πρώτες συσχετίσεις από τα δεδομένα, αλλά προσπαθεί να δημιουργήσει εξηγήσεις. Ας σταματήσουμε να το αποκαλούμε «τεχνητή νοημοσύνη» και να το αποκαλούμε «λογισμικό λογοκλοπής». Μην δημιουργείτε τίποτα, αντιγράψτε υπάρχοντα έργα από υπάρχοντες καλλιτέχνες και αλλάξτε τα αρκετά για να ξεφύγετε από τους νόμους περί πνευματικών δικαιωμάτων. Είναι η μεγαλύτερη κλοπή περιουσίας από τότε που οι ιθαγενείς της «Αμερικής» αφαιμάχθηκαν από τους Ευρωπαίους εποίκους».
Οι νευρώνες και συνάψεις που υποστηρίζουν την λειτουργία της γλώσσας, αποσπασμένοι από την συνολική υπόσταση του ανθρώπου και από το περιβάλλον του, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να ερμηνεύσουν την ποίηση και την λογοτεχνία.
Το ποσοτικό άθροισμα των επιμέρους στοιχείων της ενιαίας και καθολικής ανθρώπινης προσωπικότητας δεν μπορεί να ερμηνεύσει την ενότητα άνθρωπος, γιατί πολύ απλά η λειτουργία του συνόλου διαφέρει από την λειτουργία του επιμέρους.
Οι νευρώνες και οι συνάψεις δεν είναι η νοημοσύνη! Κατά συνέπεια, ένα αντίστοιχο «μηχανικό δίκτυο» που θα τους μιμείται δεν είναι «τεχνητή νοημοσύνη» είναι ένα «λογισμικό»!
Τα «γλωσσικά μοντέλα» όπως το chat GPT δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τους ανθρώπους, γιατί λειτουργούν σε σχέση με εμάς και επανατροφοδοτούνται από εμάς. Η τεχνολογία, η πληροφορική, η λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη» είναι εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν να γίνουμε καλύτεροι και όχι να μας αντικαταστήσουν.
Μπορεί όμως να χρησιμοποιηθούν για να εξασφαλίσουν την κυριαρχία της κυρίαρχης τάξης σε μεγάλο βάθος χρόνου και να συνεισφέρουν στην μεγαλύτερη συσσώρευση πλούτου.
Ήδη, έχει αναδυθεί ένας νέος οικονομικός τομέας. Νέες αγορές, γεωπολιτικές ανακατατάξεις, νέες συγκρούσεις είναι σε εξέλιξη και διαμορφώνουν την σύγχρονη πραγματικότητα.
Οι επενδύσεις μόνο για έρευνα στην λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη» υπολογίζονται γύρω στα 200 δις. δολάρια και αναμένεται να διπλασιαστούν το 2026.
Για να κατανοήσουμε την ταχύτητα των εξελίξεων αρκεί να πούμε πως το chat GPT εμφανίζεται το 2022 και δυο μήνες μετά, χρησιμοποιείται από 100 εκ. χρήστες.
Στο πλαίσιο αυτού του οικονομικού τομέα, η γνώση αποκτάει χαρακτηριστικά παραγωγικής δύναμης. Τίθενται έτσι οι προϋποθέσεις ώστε το κεφάλαιο, η εργασία και η αξία να αλλάξουν, πολύ πιθανόν, περιεχόμενο.
Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο ως εργαλείο, αλληλεπιδρούμε σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτοοργανωνόμαστε και αφού μοιραζόμαστε κοινές υποδομές παράγουμε κοινή αξία.
Υπάρχουν χαρακτηριστικά κοινοκτημοσύνης που δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε το ιδιόκτητο κεφάλαιο να μετατραπεί σε κοινωνικό πλούτο.
Η γενική διάνοια που είναι ο συντονιστής της παγκόσμιας συνεργασίας των κοινωνικών ατόμων, γίνεται παγκόσμια γνώση και παραγωγική δύναμη που δεν βρίσκεται στο σταθερό κεφάλαιο των μηχανών, αλλά εμπεριέχεται στην ζωή των εργαζομένων, του κοινωνικού ανθρώπου.
Ο Μαρξ σημείωνε, πως « Η ανάπτυξη του πάγιου κεφαλαίου δείχνει σε ποιο βαθμό η γενική κοινωνική γνώση, έχει γίνει άμεση παραγωγική δύναμη και άρα οι όροι της κοινωνικής βιοτικής διαδικασίας έχουν οι ίδιοι υπαχθεί στον έλεγχο του γενικού νου και έχουν μετασχηματισθεί αντίστοιχα». Ουσιαστικά πρόκειται για μια οικονομία της γνώσης.
Εδώ βρίσκεται και η γραμμή του μετώπου. Από την μία ο κοινωνικός άνθρωπος που εμπεριέχει την γενική διάνοια, την γενική μορφή της ανθρώπινης νοημοσύνης που παράγει κοινωνικό πλούτο και δημιουργεί συνθήκες κοινοκτημοσύνης και από την άλλη μεριά «στην παγκοσμιοποιημένη παραγωγική διαδικασία, το μονοπωλιακό κεφάλαιο και οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έχουν υποτάξει την επιστημονική και τεχνολογική εργασία, που είναι άμεση παραγωγική δύναμη, στην διαδικασία οικειοποίησης υπερκερδών, με την μορφή τεχνολογικών προσόδων στη βάση της πνευματικής ιδιοκτησίας». Raul Delgado Wise, Mateo Crossa Niell : “Κεφάλαιο, Επιστήμη, Τεχνολογία: Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στον σύγχρονο καπιταλισμό». Monthly Reviw, 1/3/2021. Μετάφραση και εισαγωγή Διονύσης Περδίκης.
Τεχνητός διαχωρισμός της ικανότητας / δεξιότητας από την προσωπικότητα και την συνείδηση, αναλογικές συγκρίσεις της ανθρώπινης νοημοσύνης με την λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη», εξυπηρετούν την επιθυμία να οικειοποιηθεί η κυρίαρχη τάξη τον παραγόμενο πλούτο της γενικής διάνοιας.
Για αυτό, η γενική διάνοια πρέπει να «περάσει» από τον άνθρωπο σε μια «τεχνητή οντότητα», η ανθρώπινη νοημοσύνη στην «τεχνητή νοημοσύνη», η ανθρώπινη συνείδηση στην «συνείδηση των μηχανών»!
Ο άνθρωπος πρέπει να «πεισθεί» για αυτό. Εφευρέθηκε λοιπόν, το «τέλος» του κοινωνικού ανθρώπου που είναι «περιορισμένος» και «φυλακισμένος» στην κοινωνική και βιολογική του φύση και το πέρασμα στον «μετά – άνθρωπο».
Αυτός ο άνθρωπος δεν θα έχει ταυτότητα και είτε θα συνυπάρξει στην «σύζευξή του» με τις μηχανές, όπως πρεσβεύουν οι «υπερανθρωπιστές», είτε, σύμφωνα με τους «μετά – ανθρωπιστές», θα αντικατασταθεί από αυτές.
Με αυτό τον τρόπο, ίσως πιστέψουμε πως στο μέλλον, η γενική διάνοια, ο γενικός νους, η γενική νοημοσύνη δεν θα αφορά τους ανθρώπους και τις κοινωνίες, θα είναι υπόθεση των μηχανών και θα την ιδιοποιούνται αυτοί που κατέχουν τις μηχανές….
Μεταφυσική σκέψη, μελλοντολογία, ανορθολογισμός, άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας, δημιουργία συναισθημάτων φόβου, αποσπασματικές προσεγγίσεις χρησιμοποιούνται για την χειραγώγηση του κοινωνικού ανθρώπου.
