Προδημοσίευση, στον «Ημεροδρόμο», από το νέο βιβλίο του Αντώνη Μαυρόπουλου «Τεχνητή Νοημοσύνη, Άνθρωπος, Φύση, Μηχανές» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ από τις 8 Απριλίου 2024.
Ο Αντώνης Μαυρόπουλος είναι χημικός μηχανικός, απόφοιτος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, και εργάζεται ως σύμβουλος κυκλικής οικονομίας και διαχείρισης αποβλήτων. Είναι μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΜΠ και συμμετέχει στη διεθνή συμβουλευτική επιτροπή για τις περιβαλλοντικές τεχνολογίες του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ [United Nations Environmental Program – UNEP IETC]. Διετέλεσε πρόεδρος καθώς και πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής της Διεθνούς Ένωσης Στερεών Αποβλήτων (ISWA).
Έχει εργαστεί σε τριάντα πέντε χώρες και έχει επισκεφθεί πάνω από εβδομήντα. Δίνει τακτικά διαλέξεις ως προσκεκλημένος ομιλητής ή συνεργάτης πανεπιστημίων για θέματα κυκλικής οικονομίας, κλιματικής αλλαγής καθώς και για την εξέλιξη της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Έχει συγγράψει, σε συνεργασία με τον Νορβηγό Άντερς Βόγκε Νίλσεν, το Industry 4.0 and Circular Econo-my: Towards a Wasteless Future or a Wasteful Planet? (Wiley, 2020) και έχει συνεισφέρει σε αρκετές επιστημονικές δημοσιεύσεις. Δουλειές του μπορούν να βρεθούν στον ιστότοπο https://wastelessfuture.com.
***
«Μια νέα πραγματικότητα διαμορφώνεται στη ζωή μας. Πολλά πράγματα δείχνουν ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη (εφεξής Τ.Ν.) έφτασε ήδη ή φτάνει σε ένα σημείο καμπής μετά το οποίο θα υπάρξει μια απότομη επιτάχυνση στη γενικευμένη υλοποίηση εφαρμογών που αφορούν κάθε πλευρά της καθημερινότητάς μας και μια σοβαρή διεύρυνση των πεδίων αυτών των εφαρμογών. Πολλοί πιστεύουν ότι η Τ.Ν. είναι η κορωνίδα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, μια κορωνίδα που μπορεί να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή αφθονίας και ευημερίας, στην οποία θα λύσουμε με την Τ.Ν. τα περισσότερα (αν όχι όλα) και ίσως και τα πιο σημαντικά προβλήματα της ανθρωπότητας.
Από την άλλη, δεν είναι λίγοι αυτοί που τρομάζουν μπροστά στα όσα έρχονται. Αν η Τ.Ν. χρησιμοποιηθεί για να βελτιστοποιήσουμε τον πόλεμο και να δημιουργήσουμε φονικές μηχανές και όπλα μαζικής καταστροφής, αν αξιοποιηθεί για να ενισχυθεί ή και να βελτιστοποιηθεί η κυριαρχία των πολυεθνικών και των μεγάλων κρατών του πλανήτη που σήμερα την ελέγχουν, αν ξοδευτεί τόση δημιουργικότητα και επιστήμη μόνο και μόνο για να έχουμε πλήρη ψηφιακή επιτήρηση δισεκατομμυρίων ανθρώπων, αν εκφυλιστεί σε ένα ανώτερης κλίμακας σύστημα που θα ιδιωτικοποιεί τα κέρδη και θα κοινωνικοποιεί τα κόστη, τότε το μέλλον μοιάζει ζοφερό.
Τόσο οι αισιόδοξοι που θεωρούν ότι μέσω της ανάπτυξης της Τ.Ν., θα έχουμε ένα λαμπρό μέλλον, όσο και οι απαισιόδοξοι οι οποίοι φοβούνται ότι τα χειρότερα έρχονται, αντιμετωπίζουν την τεχνολογία και την επιστημονική εξέλιξη ως κάτι αυτόνομο και εν πολλοίς ανεξάρτητο από την ανθρώπινη παρέμβαση και το κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου εξελίσσεται. Στην πραγματικότητα, και οι δύο οπτικές βλέπουν στατικά το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο. Οι μεν αισιόδοξοι δεν αντιλαμβάνονται ότι η υλοποίηση της Τ.Ν. και των τεχνολογιών που τη συνοδεύουν ανοίγει νέες, τεράστιες αντιφάσεις και ρωγμές στο υπάρχον κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, το οποίο είναι αδύνατο να κρατηθεί ίδιο. Οι δε απαισιόδοξοι θεωρούν ότι ο τεχνολογικός ζόφος που φαντάζονται θα υλοποιηθεί χωρίς αντιδράσεις και παρεμβολές από τον ανθρώπινο παράγοντα, οι οποίες μπορούν όχι απλώς να παρεκτρέψουν αλλά και να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας.
Η δική μου θεώρηση είναι ότι δεν υπάρχουν σιδερένιοι νόμοι της ιστορίας, ούτε και προδιαγεγραμμένες νομοτέλειες. Καμία ιστορική κατάσταση και τεχνολογία δεν εξελίσσεται εν κενώ. Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι γεννήματα της εποχής τους, διαμορφώνονται, αναπτύσσονται και στιγματίζονται από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα, μας αφήνουν να δούμε νέες δυνατότητες, πέρα από αυτό το δεδομένο πλαίσιο και πέρα από την εποχή τους, μας κλείνουν το μάτι για το πώς το «κοινωνικό εν δυνάμει» εμπεριέχεται στο «κοινωνικό γίγνεσθαι». Ακριβώς για αυτό το λόγο κάθε τεχνολογία που μετασχηματίζει βαθιά την παραγωγική διαδικασία, και εν τέλει και τις κοινωνικές σχέσεις, πρέπει να τοποθετείται στο συγκεκριμένο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της εποχής της.
Ο δυαδικός κώδικας, τα έξυπνα κινητά, οι ρομποτικοί βραχίονες, η τεχνητή όραση, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές και τα αυτόνομα αεροπλάνα αποτελούν αποκλειστικά επιτεύγματα της επιστήμης μόνο όσο μένουν στα εργαστήρια ή όταν αποσύρονται στα μουσεία. Κατά τη λοιπή διάρκεια της ζωής τους χρησιμοποιούνται καθημερινά και κάθε χρήση τους δημιουργεί ένα βαθύ κοινωνικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα, που μετατρέπει το επιστημονικό επίτευγμα σε κοινωνικό δρώμενο/ εργαλείο. Και κάπως έτσι αυτά τα επιτεύγματα απεκδύονται τις άσπρες ποδιές του επιστημονικού εργαστηρίου και ντύνονται τα λασπωμένα ρούχα της δουλειάς και της καθημερινότητας.
Ακριβώς για αυτήν τη μεταμφίεση των επιστημονικών επιτευγμάτων σε εργαλεία δουλειάς είναι απαραίτητο να συζητήσουμε και η επέλαση της Τ.Ν. κάνει τη συζήτηση πιο επίκαιρη και απαιτητική από ποτέ. Η κουβέντα για την Τ.Ν. πρέπει να γίνει εδώ και τώρα σε όσο γίνεται μεγαλύτερη κλίμακα, σε όσο γίνεται μεγαλύτερο βάθος, όσο υπάρχει ακόμη καιρός να παρέμβει το εργατικό κίνημα, οι πολίτες και οι κοινωνίες σε μια ραγδαία εξελισσόμενη κατάσταση. Και πρέπει να είναι μια συζήτηση για όλους και για όλες τις πλευρές της ζωής μας. Αν δεν την κάνουμε, κινδυνεύουμε να χαθούμε στους ατελείωτους και διαρκώς εξελισσόμενους λαβύρινθους της Τ.Ν. Αν την κάνουμε σωστά, ίσως καταφέρουμε να βρούμε τους μίτους που θα μας βοηθήσουν να βγούμε από αυτούς.
Η αλήθεια είναι ότι μια τέτοια συζήτηση μπορεί να φαίνεται εκτός τόπου και χρόνου για την πλειονότητα του κόσμου που πασχίζει να τα βγάλει πέρα με την ακρίβεια, το ενεργειακό κόστος και τα προβλήματα της καθημερινότητας. Και κάποιοι μπορεί να σκέφτονται ότι αφορά αποκλειστικά ένα περιορισμένο κοινό ειδημόνων, τους επιχειρηματίες του χώρου, άντε και ορισμένους πολιτικούς. Όμως δεν είναι έτσι, και αυτό για τρεις λόγους.
Πρώτον, διότι όσα λίγα έχουμε δει μέχρι τώρα από την Τ.Ν. είναι απλώς η αρχή ενός μεγάλου κύματος καθημερινών αλλαγών, το οποίο κυριολεκτικά θα σαρώσει τις κοινωνίες μας την επόμενη δεκαετία. Καμία πλευρά της ανθρώπινης ζωής δεν θα μείνει απέξω. Η Τ.Ν. έχει ήδη ρόλο σχεδόν σε κάθε επιλογή και τομέα της ζωής μας, από την εργασία και τις προσωπικές σχέσεις, τα ψώνια και τη διασκέδαση μέχρι τις πολιτικές επιλογές, το ίδιο το πολίτευμα και τις συναλλαγές μας με τις τράπεζες.
Δεύτερον, διότι σχεδόν κανένας δεν θα μείνει ανεπηρέαστος από τις βαθιές αλλαγές που θα επιφέρει η Τ.Ν. στην ανθρώπινη εργασία, αλλαγές που σε βάθος και έκταση θα είναι ανάλογες με τη μαζική χρήση του ηλεκτρισμού στη βιομηχανία και την εφεύρεση της τυπογραφίας. Οι εργαζόμενοι στα logistics, οι διανομείς φαγητού που δουλεύουν για μεγάλες πλατφόρμες και οι οδηγοί της Uber το ζούνε ήδη στο πετσί τους.
Τρίτον, διότι η Τ.Ν. φέρνει στο προσκήνιο, ξανά, βαθιά πολιτικά και κοινωνικά ερωτήματα για την ανθρώπινη εργασία, τα όρια της επιστήμης και της γνώσης, τον έλεγχο του σώματος και των ζωών μας αλλά και την ουσία της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Τα ερωτήματα αυτά δεν μπορούν να απαντηθούν με τον αυτόματο πιλότο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, ούτε και με σποραδικές, αποσπασματικές αντιδράσεις επί των αποτελεσμάτων (διαρροές δεδομένων, ψηφιακή επιτήρηση κ.λπ.), που αφήνουν εκτός συζήτησης και ελέγχου τις βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων.
Είναι, λοιπόν, η ώρα για μια μεγάλη συζήτηση, η οποία θα ξεκινάει από την τεχνολογία και θα ανοίγει τα πιο σημαντικά ερωτήματα για το μέλλον του κόσμου και της εργασίας, για το μέλλον των δισεκατομμυρίων χρηστών της Τ.Ν. που θα βιώσουν τις επιπτώσεις της. Η συζήτηση αυτή γίνεται ήδη, αλλά μονοπωλείται, δυστυχώς, από τις μεγάλες εταιρείες που κυριαρχούν στον χώρο, οι οποίες έχουν απίστευτα ισχυρότερες τεχνολογίες και τεχνογνωσία από κάθε κυβέρνηση και ουσιαστικά είναι εκτός ελέγχου. Είναι οι ίδιες εταιρείες που ελέγχουν την υποδομή του διαδικτύου σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς έχουν δημιουργήσει τον ιστό στον οποίο φιλοξενούνται ήδη οι στιγμές και οι φωτογραφίες μας, οι συνήθειες, καταναλωτικές και μη, τα πάσης φύσεως μηνύματα μας, αλλά και οι οικονομικές συναλλαγές μας.
Χωρίς αυτά τα ψηφιακά αποτυπώματα δισεκατομμυρίων χρηστών δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε σήμερα για την εντυπωσιακή πρόοδο της Τ.Ν. Με άλλα λόγια, όλοι εμείς οι χρήστες του διαδικτύου έχουμε βάλει το λιθαράκι μας, με τα δεδομένα που όλοι εμείς καθημερινά δημιουργούμε σε κάθε αλληλεπίδραση μας με το διαδίκτυο, για να δημιουργηθεί το έδαφος στο οποίο ανθεί σήμερα η Τ.Ν.– είμαστε το χώμα και έχουμε κάθε λόγο να ασχοληθούμε με το τι ακριβώς θα φυτρώσει πάνω μας…»
ΤΝ
