Αδιαφορώ αν θα καταγραφούμε στην Ιστορία ως βάρβαροι – Îmi este indiferent daca în istorie vom intra ca barbari
160’
Σκηνοθεσία: Ράντο Γιούντε
Πρωταγωνιστούν: Ιοάνα Ιακόμπ, Άλεξ Μπογκνταν, Αλεξάντρου Νταμπίτζα
Μερικές ταινίες θα έπρεπε να προβάλλονται στα σχολεία ως μαθήματα ιστορίας. Τα παιδιά θα τις έβλεπαν και θα τις συζήταγαν μεταξύ τους και με τους καθηγητές τους και θα καταλάβαιναν καλύτερα το παρελθόν και το παρόν τους. Και δεν θα έπεφταν εύκολα θύματα του κάθε ….. δε λέω.
Ο Ράντo Γιούντε, μετά το εκπληκτικό ‘Αφερίμ’ του 2015 που κατάφερε να φτάσει μέχρι τις ελληνικές αίθουσες, ένα βαλκανικό ουέστερν που, ενώ σέβεται τις συμβάσεις του είδους, θέτει παράλληλα το θέμα της μεταχείρισης των Ρομά από το Ρουμανικό κράτος του 19ου αιώνα, γυρνάει μια ταινία όπου το μαχαίρι δε φτάνει μόνο μέχρι το κόκκαλο αλλά το τρυπάει κι αυτό και βγαίνει απ’ την άλλη. Θέμα η Ιστορία: η καταγεγραμμένη Ιστορία, η επίσημη Ιστορία, η δημόσια Ιστορία. Όλες μαζί οι ιστορίες που μπορούν να διηγηθούν την αλήθεια ή και να οδηγήσουν σε ένα τεράστιο ψέμα που δικαιώνει το μίσος.
Στην αρχή της ταινίας η ηθοποιός Ιοάνα Ιακομπ κάνει βόλτα μπροστά στις προθήκες του πολεμικού μουσείου, μας συστήνεται και μας λέει ότι θα παίξει στην ταινία την Μαριάννα. Η Μαριάνα είναι θεατρική σκηνοθέτης και έχει πάρει χρηματοδότηση από μια ΜΚΟ για να κάνει μια περφόρμανς με ιστορικό θέμα στο κέντρο του Βουκουρεστίου, μπροστά στο Δημαρχείο. Είναι μια νέα, ελεύθερη γυναίκα με προοδευτικές απόψεις που πειραματίζεται στη δουλειά της και θέλει να προκαλέσει αλλά και να διαπαιδαγωγήσει το κοινό της. Αποφασίζει το θέμα της να είναι η σφαγή των Εβραίων της Οδησσού από τον Ρουμανικό στρατό το 1941, όταν ο τελευταίος κατέλαβε μαζί με τον στρατό του Χίτλερ την πόλη νικώντας τους Σοβιετικούς. Γνωρίζει καλά πως πρόκειται για μια μαύρη σελίδα της ρουμανικής ιστορίας που όλοι θέλουν να ξεχάσουν και να κρύψουν, καθώς έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το κυρίαρχο αφήγημα της μετα – Τσαουσέσκου Ρουμανίας, είναι όμως αποφασισμένη να προχωρήσει μέχρι το τέλος.
Τα εμπόδια που θα συναντήσει στο δρόμο για την ολοκλήρωση της παράστασης είναι πολλά: παρ’όλο που οι συνεργάτες της την αγαπούν και την στηρίζουν, οι κομπάρσοι που έρχονται για να παίξουν επ’αμοιβή έχουν άποψη και διαφωνούν με τους ρόλους και την εξέλιξη της παράστασης. Δεν θέλουν να παίξουν τους σοβιετικούς, ούτε και τους εβραίους, οι εβραίοι παραπονιούνται που στο καστ βρίσκονται και Ρομά δίπλα τους. Η Μαριάννα πρέπει καθημερινά να αγωνίζεται να τους πείσει – όχι πάντα με τον πιο ήπιο τρόπο – ο,τι έχουν άδικο και τέλος πάντων τη δικιά της άποψη θα παρουσιάσει.
Το ίδιο πρέπει να κάνει και με τον εραστή της, έναν παντρεμένο πιλότο που δεν καταλαβαίνει γιατί η Μαριάννα θέλει να σκαλίζει κομμάτια του παρελθόντος που κανείς δεν θέλει να θυμάται και προκαλούν αισθήματα ενοχής στους Ρουμάνους που έχουν περάσει τόσα τις τελευταίες δεκαετίες.
Η σύγκρουση όμως επικεντρώνεται στην αντιπαράθεση της με τον Μοβίλα, έναν κρατικό αξιωματούχο που έχει φροντίσει να χρηματοδοτηθεί το εγχείρημα της Μαριάννα και προσπαθεί να την πείσει να χαμηλώσει τους τόνους και να μην αναμοχλεύει πάθη. Σε δυο μεγάλες σκηνές, οι οποίες παρά τους μακροσκελέστατους διαλόγους κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον καθώς η κάμερα κυνηγάει τους πρωταγωνιστές μέσα στα σκηνικά – ένα παλιό τανκ, μια αποθήκη και δίπλα σωριασμένες στολές των Ες Ες και του Σιδηρού Σταυρού – τους ηθοποιούς και τους κομπάρσους, η ατίθαση Μαριάννα και ο ευφυέστατος Μολίβα επιχειρηματολογούν πάνω στο βασικό θέμα της ταινίας: πρέπει ή όχι να γνωρίζουμε την ιστορία μας και να αποδεχόμαστε τα λάθη και τις θηριωδίες του παρελθόντος ή να τα αφήνουμε να κοιμούνται και η κοινωνία να οδηγείται προς το μέλλον με τον αυτόματο πιλότο; Έχουμε το κουράγιο να παραδεχτούμε το ναζιστικό μας παρελθόν; Αντέχει η ρουμάνικη κοινωνία να παραδεχτεί πως πρώτη η φιλο-ναζί κυβέρνηση του Αντονέσκου ξεκίνησε την ‘τελική λύση’ στο ανατολικό μέτωπο πριν ακόμα και από τον γερμανικό στρατό; Πόσα θύματα πρέπει να υπάρχουν για να αποκαλέσουμε ένα ιστορικό γεγονός ‘σφαγή’; Δέκα, χίλια, δέκα χιλιάδες;
Στα επιχειρήματα του Μολίβα ότι γίνονται συνέχεια παντού σφαγές, γιατί να μην ασχοληθεί με τις σφαγές του Μπόκο Χαράμ ή του Ισις, η Μαριάννα δηλώνει αποφασισμένη να φέρει το θέμα στην επιφάνεια με την παράσταση της γιατί βασίζεται πάνω σε πραγματικές μαρτυρίες και η Ιστορία πρέπει να δημοσιοποιηθεί. Όταν στη δεύτερη συζήτηση τους ο Μολίβα την απειλεί με ματαίωση της περφόμανς, η Μαριάννα συμφωνεί να δείξει τους ρουμάνους στρατιώτες απλά να συνοδεύουν τους εβραίους πολίτες της Οδησσού στα βαγόνια που θα τους στείλουν στα στρατόπεδα θανάτου. Στο τέλος όμως θα κάνει αυτό που θέλει.
Τη βραδιά της περφόρμανς, μέσα στην κατάμεστη πλατεία, η Μαριάννα παρακολουθεί γεμάτη αγωνία την εξέλιξη της παράστασης. Ο ηθοποιός που υποδύεται τον διοικητή της Τρανσίστρια Γκεόρκι Αλεξιάνου βγάζει έναν λόγο γεμάτο δηλητήριο για τους εβραίους, που ‘είναι οι εχθροί του μεγάλου Ρουμανικού έθνους (οι φασίστες βρίσκουν παντού εχθρούς) και πρέπει να εξολοθρευτούν για να συνεχίσει το έθνος την πορεία του προς τη δόξα (αγκαλιά με την Βάφεν Ες Ες) και εκστομίζει τη φράση που ειπώθηκε στο Συμβούλιο των Υπουργών και σφραγίζει το ρουμάνικο Ολοκαύτωμα: ‘αδιαφορούμε αν θα καταγραφούμε στην Ιστορία ως Βάρβαροι.’ Το παριστάμενο πλήθος, οι θεατές που πριν γιουχάιζαν την εμφάνιση του Σοβιετικού στρατού, χειροκροτούν. Επευφημούν στο τέλος, προς μεγάλη φρίκη της Μαριάννα, τους ρουμάνους στρατιώτες που οδηγούν εβραίους ομήρους μέσα σε ένα παράπηγμα και τους καίνε ζωντανούς. Παρ’ότι δέχεται τα συγχαρητήρια του Μολίβα για την παράσταση, αισθάνεται πως έχει αποτύχει. Οι συμπατριώτες της θαυμάζουν και επικροτούν τους φασίστες.
Ο Γιούντε διαλέγει στην ταινία ως alter ego του μια νέα και δυναμική γυναίκα, κομμάτι της Ρουμανικής διανόησης που θέλει να ξεμπερδέψει με τα ναζιστικά βαρίδια του παρελθόντος. Η Μαριάννα είναι ανεξάρτητη, έχει μια σχέση έρωτα αλλά όχι εξάρτησης ή υποταγής, είναι αφιερωμένη στη δουλειά της και διαβάζει μέρα νύχτα Άρεντ, Βιτγκεστάιν, ιστορικές μαρτυρίες, βλέπει ντοκιμαντέρ και ταινίες, προσπαθεί να στοιχειοθετήσει την άποψη της. Κυκλοφοράει μ’ένα σορτσάκι ή μια μίνι φούστα ανάμεσα σε άντρες χωρίς να αφήνει την εικόνα της θηλυκότητας της να επιβάλλεται στις σχέσεις της μαζί τους: ο,τι θέλει να πει το λέει χωρίς να φοβάται και δεν διστάζει να έρθει σε σύγκρουση – σε κάποια στιγμή μάλιστα ορμάει πάνω σε κάποιον κομπάρσο για μια βαριά κουβέντα που ξεστόμισε εναντίον της. Η Μαριάννα και οι φίλοι της είναι το υγιώς σκεπτόμενο κομμάτι των διανοούμενων και καλλιτεχνών που περιστοιχίζεται – δυστυχώς – από μια κοινωνία που βασιλεύει η άγνοια, ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία και ο ρατσισμός, στο βωμό όλα της υπεροχής του έθνους. Την κοινωνία των Βαλκανίων στις αρχές του 21ου αιώνα.
Επίσημη συμμετοχή της Ρουμανίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Εξαιρετικά επίκαιρη. Ας ελπίσουμε να φτάσει κάποια στιγμή κι εδώ στη μεγάλη οθόνη.
