Στις 14 Ιούνη 1947, μέσα στα κρατητήρια της Ασφάλειας Ηρακλείου, υπέκυψε στα τραύματά του, μετά από φριχτά βασανιστήρια, ο πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου Κρήτης, Στρατής Περγαλίδης. Την προηγούμενη μέρα, 13 Ιούνη, έπεσαν νεκροί από τα δολοφονικά πυρά της αστυνομίας δυο εργάτες, ο πρόεδρος του Σωματείου Τσαγκαράδων Χρήστος Χατζηγεωργίου και ο αδελφός του Κώστας Χατζηγεωργίου.
Ηταν η περίοδος του εμφυλίου πολέμου. Στην Κρήτη είχε ξεσπάσει, όπως σε ολόκληρη τη χώρα, όργιο τρομοκρατίας και αίματος από το δοσιλογικό και αντιδραστικό κράτος και το παρακράτος, που στην ουσία είχε υπό τον έλεγχό του το ίδιο το κράτος.
Κλίμα τρομοκρατίας
Το 1947 στο Ηράκλειο ξεκινούν απεργίες των εργαζομένων στη βυρσοδεψία. Λίγο πριν την τελευταία πράξη του δράματος, την πρωτομαγιά του 1947, το Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου διατρανώνει στο Γεωπονικό Κήπο (Ηρακλείου) μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους την ενότητά του και την απόφασή του να αγωνιστεί για τη βελτίωση της ζωής των εργαζομένων και του λαού. Ομόφωνα εγκρίνουν το ιστορικό ψήφισμα που καταγγέλλει τον ξένο παράγοντα και την κυβέρνηση ως δημιουργούς του εμφυλίου: «Να φύγουν αμέσως οι ξένοι. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να αναχαιτίσει την εργατική τάξη από την ιστορική της πορεία». Η συμμετοχή είναι πάνδημη, τόσο του κόσμου, όσο και των κομμάτων, των συλλόγων και των Αρχών. Ομιλητές ήταν ο Στρατής Περγαλίδης και ο Α. Σταυρουλάκης. Διαβάστηκε ο χαιρετισμός του φυλακισμένου Γιάννη Τριανταφύλλου, γνωστού συνδικαλιστή της προδικτατορικής περιόδου (4ης Αυγούστου) παλιού κομμουνιστή και μαχητή στη Μάχη της Κρήτης, αντιπροέδρου του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου και προέδρου των οικοδόμων. Όλοι κάνουν έκκληση στα κόμματα για συμφιλίωση.
Στις 26 Μάη 1947 ο νομάρχης κάλεσε το Στρατή Περγαλίδη και του ζήτησε μπροστά στο διοικητή της Ασφάλειας και της Χωροφυλακής να πείσει τους εργάτες να μην πραγματοποιήσουν τις προγραμματισμένες κινητοποιήσεις τους. «Θα τους διαλύσουμε με τα όπλα. Θα σε συλλάβομε αμέσως», απείλησε ο Ν. Δραμητινός, διοικητής της Ασφάλειας Ηρακλείου. «Δεν έχω να τους πω τίποτε. Πιάστε με. Αν νομίζετε ότι με το αίμα θα λυθεί το ελληνικό ζήτημα, χτυπήστε με» (εφημ. “Ελεύθερη Κρήτη”, 27-5-1947), τους απάντησε ο Στρατής Περγαλίδης.
Το Μάη πρωτοστατούν οι τσαγκαράδες, ενώ οι εργατικοί αγώνες κορυφώνονται με την απεργία διαρκείας των τυπογράφων, με αφορμή το κλείσιμο της ΕΑΜικής εφημερίδας «Ελεύθερη Κρήτη» από τον Μ. Μπαντουβά, και η οποία λήγει στις 9 Ιούνη.
Το ίδιο βράδυ πυροβολείται ένας απεργοσπάστης στην περιοχή Αγίας Τριάδας. Οι αρχές χρεώνουν το γεγονός αυτό στους απεργούς τυπογράφους και η Αστυνομία τότε συλλαμβάνει την απεργιακή επιτροπή, που αργότερα αφήνεται ελεύθερη μετά τη μαρτυρική κατάθεση του ίδιου του τραυματία, ο οποίος απέδωσε το επεισόδιο σε οικογενειακές διαφορές.
Στις 12 Ιούνη 1947 συλλαμβάνονται από την Ασφάλεια Ηρακλείου ο πρόεδρος τους Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου Στρατής Περγαλίδης και ο γενικός γραμματέας Ανδρέας Σταυρουλάκης, στους οποίους και απαγγέλλεται η κατηγορία της ηθικής αυτουργίας στην παρεμπόδιση απεργοσπαστών να δουλέψουν.
Πυρ κατά των εργατών
Στις 13 Ιούνη 1947 οι επιτροπές των σωματείων, που αριθμούσαν περί τα 400 άτομα, αφού συγκεντρώθηκαν στο Μεϊντάνι κατευθύνθηκαν στη Νομαρχία, στην πλατεία των Τριών Καμαρών, για να συναντήσουν το νομάρχη Ηρακλείου, τον Νάθενα, και να εκφράσουν την οργή και την αγανάκτησή τους για τη σύλληψη του εργατικού ηγέτη Στρατή Περγαλίδη και να αξιώσουν δυναμικά την απελευθέρωσή του.
Ο τότε νομάρχης Ηρακλείου, πιστός στις εντολές και την πολιτική του αστυνομικού κράτους, αρνήθηκε να δεχτεί επιτροπή εργατών στο γραφείο του. Η διαταγή προς την Αστυνομία ήταν ρητή. Αν δεν αποχωρήσουν να διαλυθούν βιαίως. Ομως οι συγκεντρωμένοι δε διαλύθηκαν, εμμένοντας στην απόφασή τους να συναντήσουν το νομάρχη. Στις απαιτήσεις και διαμαρτυρίες των εργατών τα όργανα του κράτους απάντησαν με πυρ. Χωρίς καμία προειδοποίηση έριξαν στο “ψαχνό”!
Η συνέχεια ήταν τραγική. Ακολουθούν στιγμές σύγχυσης και πανικού. Πρώτος νεκρός πέφτει ο πρόεδρος των υποδηματεργατών Χρήστος Χατζηγεωργίου, έξω από το ξενοδοχείο «Πέτρα», ενώ συγχρόνως τραυματίζονται 7 εργάτες. Την ίδια ώρα πέφτει επίσης νεκρός έξω από το Μουσείο ο Κώστας Χατζηγεωργίου, αδελφός του Χρήστου. Στη συνέχεια η Αστυνομία εξαπολύει επιχείρηση ομαδικών συλλήψεων εργατών.
Ο Χρήστος Χατζηγεωργίου γεννήθηκε το 1914 στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, το πρώτο από τα 4 παιδιά της αγροτικής του οικογένειας, της οποίας υπήρξε από μικρός μοναδικός προστάτης. Τα δυο αδέλφια του Κώστας και Μανόλης, κι αυτός έγιναν μέλη του Σωματείου Τσαγκαράδων στο οποίο έγινε πρόεδρος το 1930. Το 1944 πήρε μέρος στην ανασύσταση του ΕΚ Ηρακλείου ως πρόεδρος του σωματείου του και έγινε αντιπρόεδρος του Εργατικού Κέντρου. Ήταν πατέρας 4 παιδιών, όταν έξω από τη Νομαρχία στο συλλαλητήριο για την απελευθέρωση του Στ. Περγαλίδη και του Ανδρ. Σταυρουλάκη στις 13-6-1947, δολοφονήθηκε από τους πρώτους πυροβολισμούς της αστυνομίας.
Ο αρχές όμως δεν αρκέστηκαν στο αίμα των δολοφονηθέντων και τραυματισθέντων. Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις εργαζομένων. Πολλοί από αυτούς βασανίστηκαν και πέρασαν από το Εκτακτο Στρατοδικείο Ηρακλείου, καταδικάστηκαν με αυστηρές ποινές και κλείστηκαν για πολλά χρόνια στις φυλακές ή στάλθηκαν εξορία.
Ο Στρατής Περγαλίδης πέθανε όρθιος
Στις 14 Ιούνη 1947, ξημερώματα Σαββάτου, πεθαίνει από τα οικτρά βασανιστήρια στην Ασφάλεια ο πρόεδρος του ΕΚ Ηρακλείου, Στρατής Περγαλίδης.
Πιέστηκε μέσα στο κρατητήριο ν’ αποκηρύξει τις ιδέες του και να σταματήσει να παλεύει για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Βασανίστηκε απάνθρωπα στα κρατητήρια της Ασφάλειας. Ομως αρνήθηκε. Τα φρικτά βασανιστήρια που υποβλήθηκε δεν έκαμψαν το φρόνημά του, δε χαμήλωσε το κεφάλι, δεν αρνήθηκε την εργατική τάξη, τον εαυτό του και τις ιδέες του. Ο Περγαλίδης πέθανε όρθιος στις 14 Ιούνη 1947. Πιστός στο ΚΚΕ, στην εργατική τάξη και στον εργαζόμενο λαό. Παραμένει και σήμερα ιερό σύμβολο των αγώνων της εργατικής τάξης από την οποία τιμήθηκε και την οποία τίμησε με την πίστη του, την αφοσίωσή του, τους αγώνες και τη θυσία του.
Ο Στρατής Περγαλίδης γεννήθηκε στην Προύσα της Μικράς Ασίας και ήρθε στην Ελλάδα με την οικογένειά του μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Είχε αποκτήσει τις πικρές εμπειρίες αυτού του πολέμου. Εγινε μέλος της ΟΚΝΕ την περίοδο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.
Μετά τη Μάχη της Κρήτης, το 1941, έφυγε από το Ηράκλειο και εγκαταστάθηκε στη Νεάπολη Λασιθίου και από κει έδωσε το “παρών” του στο εθνικοαπελευθερωτικό κάλεσμα του ΕΑΜ.
Μετά την απελευθέρωση γύρισε στο Ηράκλειο και από το 1945 αναλαμβάνει την ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος. Στις εκλογές που ακολούθησαν ο Περγαλίδης τιμήθηκε με την ψήφο των εργατών και αναδείχτηκε πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου. Εκλέχτηκε αντιπρόσωπος στο 7ο Πανελλαδικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ και έγινε μέλος της διοίκησής της.
Στο πρόσωπό του η εργατική τάξη του Ηρακλείου είχε βρει τον άξιο, αφοσιωμένο και πιστό ως τον θάνατο ηγέτη, γι’ αυτό και οι αντιδραστικές δυνάμεις τον βάλανε στο μάτι.
Ο Ριζοσπάστης της Κυριακής 15 Ιούνη 1947 αναγράφει:
ΒΑΣΑΝΙΣΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΕΚΥΨΕ ΣΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓ. ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΕΡΓΑΛΙΔΗΣ
Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ ΔΗΛΩΣΕ ΟΤΙ ΔΕΝ ΔΙΟΙΚΕΙ ΚΑΙ ΘΑ ΠΑΡΑΙΤΗΘΕΙ
ΑΥΡΙΟ ΚΗΡΥΣΣΕΤΑΙ ΠΑΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
ΗΡΑΚΛΕΙΟ, 14 (Του ανταποκριτή μας).-
Ενώ το αθώο αίμα των εργατών που δολοφονήθηκαν και τραυματίσθηκαν προχθές από χωροφύλακες και τραμπούκους δε στέγνωσε ακόμη, ένα νέο στυγερό και αποτρόπαιο έγκλημα διεπράχθη χθες μέσα στα κρατητήρια της Ασφάλειας.
Χωροφύλακες (ένας απ’ αυτούς ονομάζεται Φούντας) βασάνισαν μεσαιωνικά τον πρόεδρο του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου Στρατή Περγαλίδη που είχε συλληφθεί πριν λίγες μέρες. Ο Περγαλίδης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου υπέκυψε στα τραύματά του.
Το πτώμα του μεταφέρθηκε ύπουλα και συνωμοτικά στο νεκροταφείο. Οι αρχές ειδοποίησαν τη δύσμοιρη γυναίκα του και τον έθαψε χωρίς να επιτρέψουν να γίνει κανονική κηδεία. Φαίνεται ότι φοβούνται ακόμη και νεκρό τον εργατικό ηγέτη γιατί δυνάμεις χωροφυλακής και στρατού έζωσαν τον τάφο του και την περιοχή του νεκροταφείου.
Οπως αφηγείται η γυναίκα του, το σώμα του Περγαλίδη ήταν αιμόφυρτο, μαυρισμένο και παραμορφωμένο από τα βασανιστήρια.
ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΑΡΧΗ
Ο νομάρχης στους δημοσιογράφους που τον ρώτησαν σχετικά με το αποτρόπαιο έγκλημα δήλωσε τα εξής: «Θλίβομαι εξαιρετικά. Είναι ανανδρία και προστυχιά να σκοτώνονται κρατούμενοι. Είμαι νομάρχης αλλά δεν διοικώ, ούτε μπορώ να επιβλέπω τις πράξεις κάθε παλιοοργάνου. Εγώ θα παραιτηθώ και ας πάνε στο διάβολο όλοι».
Επίσης ιδιωτικές πληροφορίες αναφέρουν ότι ο βενιζελικός βουλευτής Γιαμαλάκης θα παραιτηθεί την προσεχή βδομάδα.
Η κατακρεούργηση του Περγαλίδη έχει συγκλονίσει το Ηράκλειο και ο λαός είναι ανάστατος. Εκφράζονται φόβοι ότι και άλλοι κρατούμενοι είναι ετοιμοθάνατοι από το ξύλο. Τη Δευτέρα κηρύσσεται πανεργατική απεργία σ’ ένδειξη διαμαρτυρίας για τις δολοφονίες, τις συλλήψεις και τις κακοποιήσεις εργατών και συνδικαλιστικών στελεχών.
Στο μεταξύ εξαπελύθη νέο κύμα συλλήψεων στο νομό Λασηθίου. Συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στις φυλακές Ηρακλείου περισσότεροι από 20 πολίτες. Ενας από τους συλληφθέντες, ηλικίας 70 χρόνων, μετεφέρθη στο νοσοκομείο με σπασμένα τα πλευρά από το ξύλο.»
Μια μαρτυρία
Ο Σ. Περγαλίδης και ο Α. Σταυρουλάκης βασανίσθηκαν τόσο άγρια στην Ασφάλεια, που ο πρώτος πέθανε και ο δεύτερος μεταφέρθηκε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Κατά τη μαρτυρία του δικηγόρου Στυλιανού Μαυράκη που κατοικούσε τότε, ακριβώς απέναντι από την Ασφάλεια Ηρακλείου, την Παρασκευή 13 Ιουνίου ώρα 2 μ.μ. άκουσε γοερές κραυγές “Βοήθεια, μας σκοτώνουν!” και έτρεξε μη αντέχοντας, για να φύγει. Βγαίνοντας έξω είδε ότι η οδός Ρούσου Χούρδου είχε αποκλεισθεί και υπήρχαν φρουροί χωροφύλακες για να απαγορεύουν την διέλευση. “Το έγκλημα ήταν προσχεδιασμένο” γράφει ο δικηγόρος Μαυράκης.
Ο Παύλος Ζωγραφιστός, (πρώην αντιστασιακός που μετά την κατοχή πέρασε στο αντίθετο στρατόπεδο), στο βιβλίο του “Ιστορία μιας αδούλωτης Οικογένειας” Ηράκλειο 1989, 121 σελ., Κεφ.7ο, “Μεταπελευθερωτικά αίσχη”, περιγράφει το κλίμα των ημερών και την προσωπική του μαρτυρία για την κατάσταση του Στρατή Περγαλίδη που πεταμένος σε μια γωνιά αφήνεται να πεθάνει:
«…περνώντας τυχαίως έξω από τα κρατητήρια στην πλατεία Δασκαλογιάννη ώρα 10-10.30 το βράδυ, άκουσα μέσα στα κρατητήρια μεγάλη φασαρία, ένδειξη ότι κακοποιούσαν ανθρώπους. Επήγα στην πόρτα και χτύπησα. Οι δεσμοφύλακες ήταν γνωστοί μου, μου άνοιξαν την πόρτα και μπήκα στο γραφείο τους. Εκεί με πληροφόρησαν ότι είχαν συλλάβει τρεις αρχικομμουνιστές το πρωί στα επεισόδια της Νομαρχίας και είχαν σκοτωθεί και 2-3 άνθρωποι. Αυτοί μου είπαν ότι είναι υπό αυστηράν απομόνωση και εγώ τους ρώτησα ποιοί είναι. Μου είπαν ότι είναι ο Περγαλίδης ο πρόεδρος του Κ.Κ., ο Καρόγλου ο Βασίλης και ο Βαλούρδος ο Γιώργης. Εγώ, ο οποίος είχα υπηρετήσει κληρωτός το 1930 με το Βασίλη που ήταν φίλος μου, έπρεπε να τους σώσω. Είπα στο δεσμοφύλακα ν’ ανοίξει την πόρτα και να βγάλει το Βασίλη έξω να τον δω. Αυτός στην αρχή φοβήθηκε αλλά κατόπιν έντονης παρατηρήσεώς μου συνεμορφώθη και άνοιξε την πόρτα του κρατητηρίου. Φώναζε να βγει ο Βασίλης αλλά αυτός φοβόταν και πήγα εγώ και έβγαλα και τους δυο έξω. Και είδα τον Περγαλίδη και ψυχοραγούσε σε μια γωνιά. Μετά είπα στον αστυνομικό και τους επήρα υπ’ ευθύνη μου και ότι είναι δικοί μου. Μόλις τους έβγαλα έξω τους είπα να φύγουν και να πάνε να κρυφτούν για να μην τους σκοτώσουν και να μην παρουσιαστούν αν δεν τους πω εγώ.
Το πρωί πήγα στη διοίκηση πριν πάει ο διοικητής της Χωροφυλακής που ήταν φίλος μου και όταν ήρθε του είπα τι είναι αυτά τα πράγματα…, ο δε Περγαλίδης ήταν νεκρός το πρωί».
Όσο ο Περγαλίδης είναι στο μπουντρούμι και βασανίζεται, η 10χρονη κόρη του Ερριέτα (σήμερα Εριέτα Κυριακού) επιχειρεί να τον δει για να του δώσει φαγητό. Παιδί ήταν, ίσως να την άφηναν να δει τον πατέρα της. Την Πέμπτη, πρώτη μέρα της σύλληψης, αστυνομικοί με πολιτικά, της παίρνουν το φαγητό από τα χέρια, βρίζουν και την ειρωνεύονται, όπως θα πει αργότερα.
Το ξημέρωμα του Σαββάτου 14 Ιούνη 1947, ο Στρατής Περγαλίδης αφήνει την τελευταία του πνοή. Η οικογένειά του δεν το γνωρίζει. Η 10χρονη κόρη πάει και πάλι φαγητό για τον πατέρα της. Οι δεσμοφύλακες, που βεβαίως γνωρίζουν, απαντούν προκλητικά, να ξαναγυρίσει μετά από καμιά ώρα και να φέρει κι ένα αρνί να φάει ο πατέρας της…
Ώρες αργότερα, η σύζυγος και τα παιδιά του θα μάθουν ότι είναι νεκρός…
Στην ουσία η ασφάλεια δεν επιτρέπει ούτε κηδεία να γίνει. Απαγορεύει να παραστεί η ίδια η οικογένειά του, πλην των γονιών του Στρ. Περγαλίδη, της συζύγου του και της αδελφής της με τον άνδρα της.
ΠΗΓΕΣ:
–Ριζοσπάστης 29 Ιούνη 1997
–Ριζοσπάστης 9 Ιούνη 2017
–Ριζοσπάστης 15 Ιούνη 1947
— ethniki-antistasi-dse.gr — Αρχείο εφημερίδας “Πατρίς”
