Τρίτη 19 Δεκέμβρη 1944
Οι Βρετανοί ενισχυμένοι με νέες δυνάμεις συνεχίζουν τις επιθέσεις τους, ενώ ο ΕΛΑΣ αμυνόμενος αιμορραγεί συνεχώς. Χαρακτηριστικά ο καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) σημειώνει: « Ο αγώνας συνεχίστηκε από το πρωί, με την ίδια γενικά εικόνα και τάση με τη χθεσινή. Γύρω από τα ίδια σημεία αιχμής και στόχους ήταν σκληρός. Με τους Άγγλους να μπορούν ν’ αυξάνουν και ν’ ανανεώνουν τις δυνάμεις τους, ενώ εμείς μόνον αναδιατάξεις της ανάγκης κάνουμε των ίδιων καταπονημένων δυνάμεων που έχουν φθαρεί-έχουν λιγοστέψει από τις σοβαρές απώλειες σε στελέχη, μαχητές και πυρομαχικά. Δεν έχουμε δυνατότητα πρωτοβουλίας. Όχι μονάχα το Σώμα Στρατού αλλά και Η ΚΕ του ΕΛΑΣ που διευθύνει τη μάχη» («Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα»,σ.177, Σύγχρονη Εποχή , Αθήνα 1986).
Μοναδική , αλλά και σημαντική για το ηθικό των ελασιτών η επιτυχία στην Κηφισιά με την κατάληψη των ξενοδοχείων όπου ήταν εγκατεστημένο το Βρετανικό Στρατηγείο Αεροπορίας και η αιχμαλωσία 50 αξιωματικών ( μεταξύ τους ένας στρατηγός και τρεις έλληνες της Πολεμικής Αεροπορία) και 550 οπλιτών μαζί με άφθονα λάφυρα,αυτοκίνητα , οπλισμό, ιματισμό.
Την ίδια μέρα ο «Ριζοσπάστης κυκλοφορεί με την απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ (17.12.1944) και με τίτλο « Η Πατρίδα και η Δημοκρατία σε κίνδυνο! Έλληνες ξανά επί ποδός πολέμου! Για τη Λευτεριά και την Ανεξαρτησία! Για τη Δημοκρατία»:
«…Εμπρός Έλληνες πολίτες! Όλοι επί οδός πολέμου. Ενωμένοι να περιφρουρήσουμε τη ζωή μας και την εσωτερική ειρήνη. Και την ενότητά μας. Να αποφύγουμε την αλληλοσφαγή που οργανώνουν.
Να σταματήσει η φονική και διαλυτική του έθνους μας ξενική επέμβαση. Να συγκροτηθεί Ελληνική Δημοκρατική Κυβέρνηση εθνικής ενότητας, που θα λύσει όλα τα εσωτερικά ζητήματα.
Με βαθειά συνείδηση ότι η Ιστορία θα δικαιώσει τον αγώνα μας, πιστεύουμε ότι ολόκληρη η φιλελεύθερη και δημοκρατική ανθρωπότητα που παρακολουθεί με συμπάθεια τη δίκαιη και άνιση πάλη μας, θα μας ενισχύσει ως το θρίαμβο και την κατοχύρωση της Δημοκρατίας στη χώρα μας.
Εμπρός όλοι! Για τη Λευτεριά και την Ανεξαρτησία! Για τη Δημοκρατία!».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
«Υπάρχει στον αέρα κάτι που θυμίζει μέρες του 1922»
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Θεοτοκά ( « Τετράδια Ημερολογίου ( 1939-1953)», σ.545, εκδόσεις Εστία):
«19 Δεκεμβρίου
Η καταστροφή της πόλης είναι μεγάλη. Υπάρχει στον αέρα απόγνωση, σύγχυση, προσφυγιά, κάτι που θυμίζει μέρες του 1922. Έγινε συστηματική ανατίναξη κατοικιών και καταστημάτων από τους ελασίτες χωρίς στρατιωτική αιτία, καταστροφή νοσοκομείων που χρησιμοποιήθηκαν ως οχυρά, κανονιοβολισμός σπιτιών από τους Άγγλους. Θα βρεθούμε αύριο σε μία πόλη μισοχαλασμένη, που ωστόσο ο πόλεμος την είχε αφήσει απείραχτη. Πολύ μεγάλη κι η οικονομική μας καταστροφή. Κι είναι άραγε τούτος ο τελευταίος βυθός στην κατρακύλα μας;».
«Οι απαίσιοι, οι πεπωρωμένοι, οι ελεεινοί!».
Καταγραφή του Γιώργου Σεφέρη στις 19 του Δεκέμβρη στις «Μέρες Δ΄ 1 Γενάρη 1941-31 Δεκέμβρη 1944», σ.377, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1986:
«Οι απαίσιοι, οι πεπωρωμένοι, οι ελεεινοί!». Αυτά για κάποιους λίγο-πολύ ημιεπίσημους αγγλικούς και αμερικάνικους κύκλους. Με κοιτάζουν σα να ρωτούν. Λέω: «Δεν πρόκειται αν είναι αυτοί πεπωρωμένοι, αλλά τί πρέπει να κάνουμε εμείς.»- Ο θυμός ξεφουσκώνει, τα χέρια που χειρονομούσαν πέφτουν.-«Ά! Αυτό είναι άλλο ζήτημα…» ψιθυρίζουν. Συνηθισμένες αντιδράσεις για τις μέρες που ζούμε στην Ελλάδα. Γεμίζουν μ’ έξαλλα λόγια και θυμό το κενό της απόφασης- και νομίζουν πως σκέπτονται.
Αίσθημα πολιτικής απομόνωσης. Φριχτό αίσθημα».
«Το σπίτι σείεται σαν από σεισμό!»
Από τις σημειώσεις του ποιητή Σωτήρη Σκίπη που κρατούσε τις μέρες του Δεκέμβρη του ’44, στο σπίτι του στην Καλλιθέα. Δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Πνευματική Ζωή» ( τεύχος 184):
« 19 Δεκεμβρίου
Μέρα συννεφιασμένη , σκοτεινή. Το πρωί πέρασε κάπως ήσυχο. Χωρίς μάχη. Μόνο κάπου-κάπου πέφτουν κανονιές. Όμως, κατά τις 11.30 η φωτιά ξανάναψε. Οι αντάρτες, οπλισμένοι ως τα μπούνια, στριφογυρίζουν από κόχη σε κόχη. Από την οδό Σκρα ρίχνουν τα τανκς των Άγγλων. Στην αυλή του γειτονικού σπιτιού στήνουν οι αντάρτες άλλο οπλοπολυβόλο, που το ’φεραν απ’ τις πίσω γραμμές… Κι απαντούν στα γεμάτα.
Άξαφνα μπαίνουν στη μέση οι όλμοι. Το σπίτι σείεται σαν από σεισμό! Τρυπώνω στο μεσιανό δωμάτιο που το θεωρούσα πιο προφυλαγμένο. Μα είδα πως απ’ το πίσω μέρος του είναι κι αυτό εκτεθειμένο όσο και το άλλο από μπροστά… Ας κάνω το σταυρό μου κι ό,τι πει ο Θεός!
Παίρνω να διαβάσω, μα δε βλέπω. Και φαί; Μέσα στις δεκαεφτά μέρες που κρατάει αυτό το άγριο ξεφάντωμα, πήρα μια φορά πενήντα δράμια ψωμί… Χτες είπαν πως θα ’διναν άλλα εκατό. Μα πώς να ξεμυτίσει κανείς πιο έξω; Είμαι πολιορκημένος απ’ όλες τις μεριές…»
(σ.σ.: Για την ιστορία: Ο Σωτήρης Σκίπης, συντηρητικός πολιτικά, έφτασε να γίνει το 1946 ακαδημαϊκός, αν και ήταν ένας μέτριος λυρικός ποιητής. Οι ακαδημαϊκοί ψήφισαν τον- κατά τον Γιάνη Κορδάτο- «μεγαλοφάνταστο» Σκίπη- αφήνοντας έξω από την Ακαδημία τον Άγγελο Σικελιανό και το Νίκο Καζαντζάκη. Για τις εφημερίδες της Δεξιάς εκείνη την εποχή , με πρώτη απ’ όλες την «Καθημερινή», ο πρώτος ήταν «χυδαιότατος εαμίτης», κι ο δεύτερος «ο εμετικότερος Νικολάι Καζάν»).
Στα χέρια του ΕΛΑΣ ο διοικητής της RAF, 50 άγγλοι αξιωματικοί και εκατοντάδες οπλίτες
Από την αναφορά στη μάχη στα ξενοδοχεία της Κηφισιάς στο «Ριζοσπάστη» (20.12.1944):
«Νέες σελίδες δόξας γράφουν τα τιμημένα όπλα του Εθνικού Στρατού ΕΛΑΣ στον μεγάλο αγώνα για τη Λευτεριά και την Ανεξαρτησία. Στη σειρά των κατορθωμάτων του πρόστεσε τη Νίκη της Κηφισιάς. Η μεγάλη μάχη που διεξάγονταν εναντίον του εκεί στρατηγείου της Βρετανικής Αεροπορίας τερματίστηκε χθες με πλήρη παράδοση της φρουράς της.
Ύστερα από 48ωρη επίθεση έπεσε και το τελευταίο στήριγμα της άμυνας του άριστα εξοπλισμένου εχθρού στα μεγάλα ξενοδοχεία. Προς το τέλος της μάχης έφθασε μηχανοκίνητη βρετανική φάλαγγα, αλλά υποχρεώθηκε να επιστρέψει χωρίς αποτέλεσμα. Πιάστηκαν 600 Άγγλοι αιχμάλωτοι. Απ’ αυτούς 50 αξιωματικοί και ο ίδιος ο διοικητής της Αεροπορίας Αθηνών. Λάφυρα: τρόφιμα, ιματισμός, οπλισμός και τροχαίο υλικό. Ο εχθρός εκδικήθηκε την ήττα του με άγριο αεροπορικό πολυβολισμό του προαστείου. Το λαμπρό αυτό κατόρθωμα επιτελέστηκε από αντάρτες του βουνού και ελασίτες της Αθήνας. Πολεμώντας στην πρώτη γραμμή έπεσε ήρωας ο γιατρός Μίμης Νομικός, από τα στελέχη του ΚΚΕ, στην Αθήνα…».
Και μια λεπτομέρεια που έχει όμως τη σημασία της για το «ήθος και το θάρρος» που έδειχναν οι αξιωματικοί της κυβέρνησης Παπανδρέου, μόλις έβρισκαν τα σκούρα. Ο Φοίβος Γρηγοριάδης στο βιβλίο του «Ιστορία του Εμφυλίου Πολέμου 1945-49 ( Το δεύτερο αντάρτικο) σ. 249 γράφει: « Μεταξύ των Άγγλων παρέμειναν και 2-3 Έλληνες αξιωματικοί των Αεροπορίας, οι οποίοι εδήλωσαν ότι αυτοί (η Αεροπορία) παραμένουν ουδέτεροι στη δεκεμβριανή σύγκρουση. Γι’ αυτό εστάλησαν στην έδρα της Ομάδας Μεραρχιών Στερεάς (Θήβα) όπου παρέμειναν ελεύθεροι συσσιτιούντες στη Λέσχη Αξιωματικών (του ΕΛΑΣ). Πρέπει να σημειωθή ότι αυτοί, δεν ήσαν εκείνοι που κατηγορήθηκαν αργότερα και βασανίσθηκαν ως κομμουνισταί (σμήναρχος Μεταξάς κλπ.) αλλά αντίθετα μεταξύ τους ήταν και ένας από τους διώκτας των ( σ.σ.: Ο Γρηγοριάδης αναφέρεται στην γνωστή σκευωρία με τη «δίκη των αεροπόρων» το 1953).
Ο Γιώτης, ο Διαμαντής και η δερμάτινη θήκη
Στην επιχείρηση του ΕΛΑΣ στα ξενοδοχεία της Κηφισιάς πήρε μέρος και ο Χαρίλαος Φλωράκης –Γιώτης , κομματικός υπεύθυνος τότε στη ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Στο βιβλίο του Γ. Μαντζώρου « Ο Καπετάν Διαμαντής- ο Σταυραετός της Ρούμελης», ( σ. 264-265) ο Χαρίλαος Φλωράκης περιγράφει ένα στιγμιότυπο, λίγο μετά την κατάληψη των ξενοδοχείων με πρωταγωνιστές τον ίδιο, τον Γιάννη Αλεξάνδρου –Διαμαντή καπετάνιο του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ τότε, και τον αντάρτη σύνδεσμο του Διαμαντή.
«… Ανήκαμε κι οι δυό ( σ.σ.: Ο ίδιος και ο Διαμαντής) στην 5η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ, που μετέπειτα εξελίχτηκε στη ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Ο Διαμαντής ήταν καλόκαρδος και το χαρακτηριστικό του ήτανε το γέλιο. Ήτανε άνθρωπος που γελούσε. Θα μου μείνει αξέχαστη μια σκηνή στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη 1944:
Στην επιχείρηση που έγινε ενάντια στους Εγγλέζους, οι οποίοι ήσαν εγκατεστημένοι στα ξενοδοχεία της Κηφισιάς, ένας αντάρτης σύνδεσμος του Διαμαντή βρήκε μια φορητή μικρή κινηματογραφική μηχανή. Ήρθε κι έδωσε τη μηχανή σε μένα και τη δερμάτινη θήκη στο Διαμαντή, γιατί η θήκη ήταν δερμάτινη και το δέρμα την εποχή εκείνη δυσεύρετο. Φυσικά, θα μου μείνουν αξέχαστα τα ξεκαρδιστικά γέλια του Διαμαντή για την τέτοια επιλογή του συνδέσμου του, ο οποίος εκτίμησε περισσότερο τη δερμάτινη θήκη από την ίδια τη μηχανή…».
Πώς οι ελασίτες σταμάτησαν τα τανκς στη Νέα Σμύρνη
Συνέχεια της αφήγησης του Oρέστη Μακρή καπετάνιου του Β΄ Συγκροτήματος του ΕΛΑΣ Αθήνας για τις μάχες κατά των βρετανικών αποικιακών στρατευμάτων (σ.σ.: Κυρίως ινδοί γκούρκας και βαλούχις) που επιτέθηκαν από τα νότια της Νέας Σμύρνης και των Τζιτζιφιών στις 19.12.1944 (από το βιβλίο του « Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας – Άνεμος λευτεριάς στις Ανατολικές και Νότιες συνοικίες 1941-1945:Χρονικό» , σ.121-123, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985):
«19 ΔΕΚΕΜΒΡΗ. ΑΠΟΚΡΟΥΣΗ ΠΡΩΙΝΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΑΓΓΛΟΪΝΔΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ V ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΑΠΟ
ΦΑΛΗΡΟ –ΒΟΥΡΛΟΠΟΤΑΜΟ
Μόλις άρχισε να φέγγει, οι άγγλοι με νέες ενισχύσεις επιτίθενται στους λόφους Φιλοπάππου και Σικελίας, καθώς και στην Καλλιθέα. Οι ελασίτες εκεί κρατιούνται με μεγάλη δυσκολία. Οι δυνάμεις του εχθρού είναι πολλαπλάσιες απ’ τις δικές μας, πέρα απ’ το πυροβολικό και τα τανκς που τα έχουν « μονοπώλιο».
Στο καινούργιο μέτωπο, που μας δημιούργησαν στα νότια της Νέας Σμύρνης, οι προφυλακές μας ανάφεραν μισή ώρα πριν το ξημέρωμα ότι ακούνε θόρυβο από ερπύστριες τανκς που δυναμώνει.
Σε λίγο φάνηκαν καμιά δεκαριά « Σέρμαν» στα ανοιχτά του νεκροταφείου. Έχουν παραταχθεί σε οριζόντια διάταξη προς την κατοικημένη περιοχή της Νέας Σμύρνης. Την ίδια ώρα σφυρίζουν πάνω απ’ τα κεφάλια μας δεκάδες οβίδες απ’ τις ομοβροντίες των πυροβόλων του εγγλέζικου στόλου. Χτυπάνε αδιάκριτα τα σπίτια της νότιας Νέας Σμύρνης, αρκετά πίσω απ’ την αμυντική μας γραμμή. Υπάρχουν αρκετά θύματα από τους άμαχους και μεγάλες ζημιές στα σπίτια. Τα τανκς δεν προχωρούν. Κάτι φοβούνται ή περιμένουν να πλησιάσει πίσω τους το πεζικό.
Γύρω στις 8 το πρωί κινούνται προς την αμυντική μας διάταξη. Οι προφυλακές μας και πιο πίσω οι μπουρλοτιέρηδες των τανκς κοντά στα οδοφράγματα, στις ταράτσες και τα παράθυρα των σπιτιών, με επικεφαλής τον καπετάνιο Μιχάλη Παναγιωτίδη, έχουν εντολή: οι πρώτοι ν’ αφήσουν τα τανκς να περάσουν και ν’ ανοίξουν πυρ ενάντια στους πεζικάριους, που θα επιχειρήσουν να τα ακολουθήσουν, ώστε να τους καθηλώσουν. Οι δεύτεροι ν’ αρχίσουν πυρ με τα μπουκάλια ( σ.σ. Τις γνωστές βόμβες μολότωφ που αποδείχτηκαν εξαιρετικά αποτελεσματικές το Δεκέμβρη) ενάντια στα τανκς, μόλις αυτά πλησιάσουν στα οδοφράγματα.
Οι προφυλακές μας πέτυχαν στην αποστολή τους. Το αποικιακό πεζικό δεν έχει ψυχή. Με τις πρώτες ριπές των μαχητών μας υποχωρούν και κρύβονται. Δεν μπορούν να ακολουθήσουν τα τανκς.
Ένα προωθημένο τανκ περνάει πάνω από μια νάρκη. Χοροπηδάει σαν « μπαλαρίνα» και δεν παθαίνει τίποτα από την έκρηξη, εξακολουθεί να προχωράει. Εκσφενδονίζονται τα μπουκάλια με τη βενζίνη. Δεν έχουμε επιτυχία, γιατί αποφεύγουν τα «Σέρμαν» να μπουν στους στενούς δρόμους ( σ.σ. Οι Εγγλέζοι αρματιστές φοβούνταν να μπουν στους στενούς δρόμους χωρίς κάλυψη πεζικού, γιατί οι ελασίτες δυναμιτιστές είτε σκαρφάλωναν στα άρματα και έριχναν τις βόμβες μέσα από τους πυργίσκους τους ή τους τις έριχναν από τα παράθυρα, τα μπαλκόνια και τις ταράτσες των σπιτιών).
Προσπαθούν κι αυτοί να εντοπίσουν τα οχυρά μας. Δυσκολεύονται όμως μέσα απ’ τις πολεμίστρες τους να αντιληφθούν καλά, τι γίνεται γύρω τους. Όταν υποπτεύονται από πού τους έρχονται τα «ειδικά» βλήματά μας, χτυπούν λυσσασμένα με τα κανόνια τους.
Προχώρησαν μόνο 200 μέτρα και κυκλοφορούν αργά εκεί γύρω. Δεν προχωρούν πιο μέσα. Φοβούνται, γιατί δεν τους ακολουθεί το πεζικό τους.
Φτάνει το μεσημέρι, φτάνει και το απόγευμα και πριν νυχτώσει μαζεύουν τα βρεμένα τους και γυρίζουν, τανκς και πεζικό, στις κύριες γραμμές τους κοντά στο νεκροταφείο και το χτήμα Κουβέλη.
Έτσι αντιμετωπίστηκε η πρώτη επιθετική τους ενέργεια. Μόνο με τις προφυλακές μας και τους μπουρλοτιέρηδες. Σήμερα έλαμψε σ’ όλο της το μεγαλείο η καινούργια ταχτική του λαϊκού στρατού μας, που πελάγωσε τους στρατιωτικούς αρχηγούς των αντιπάλων μας(…).Κι ας μη ξεχνάμε, ότι τα αποικιακά στρατεύματα δεν είχαν καμιά όρεξη να πολεμούν για μια τόσο βρώμικη υπόθεση. Έτσι τα τανκς του εχθρού υποχρεώνονταν το βράδυ να ξαναγυρίζουν στη βάση τους. Όλες οι απώλειες του ΕΛΑΣ προήλθαν από τα τανκς, το πυροβολικό, τους όλμους και τ’ αεροπλάνα και όχι από τους πυροβολισμούς του πολυάριθμου πεζικού τους…».
Ο Πέτρος Κόκκαλης χειρουργεί στη Θήβα
Στις 16 με 17 του Δεκέμβρη, ο καθηγητής χειρουργικής του Πανεπιστημίου της Αθήνας Πέτρος Κόκκαλης, γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης ( ΠΕΕΑ), που συγκροτήθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα το Μάρτιο του 1944, μετακινήθηκε με την οικογένειά του στη Θήβα. Εκεί έκανε ακόμη και χειρουργικές επεμβάσεις σε τραυματίες μαχητές και μαχήτριες του ΕΛΑΣ. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή ενός θηβαίου που τον γνώρισε εκείνες τις μέρες:
« Όταν έφυγαν οι Γερμανοί και ο Κόκκαλης έφτασε με την οικογένειά του στη Θήβα, μετέτρεψε ένα σπίτι που ήταν πριν οίκος ανοχής των Γερμανών, σε ένα είδος χειρουργείου. Τα δύο δωμάτια ήταν για τους ασθενείς και στο άλλο χειρουργούσε. Εκεί του έφεραν μια κοπέλα αντάρτισσα που είχε πατήσει νάρκη και της είχε καταστραφεί η κάτω γνάθος. Ο Κόκκαλης, με ό, τι μέσα διέθετα τότε, της αφαίρεσε ένα πλευρό, λύγισε το κόκαλο, το μεταμόρφωσε και της το μεταμόσχευσε ως γνάθο. Έγινε δηλαδή με τις τότε συνθήκες μια μεταμόσχευση οστού και ήρθε το πρόσωπο αυτής της κοπέλας σε μια κανονική κατάσταση…» (Κατίνα Τέντα- Λατίφη «Πέτρος Σ. Κόκκαλης- Βιωματική βιογραφία», Εστία, σ.115, Αθήνα 2011).
Διαβάστε στο επόμενο: Ο ΕΛΑΣ χάνει έδαφος και δυνάμεις- Οι Εγγλέζοι ενισχύονται
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» Εδώ
