Η ποίηση βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο περιθώριο της προσοχής. Αν και η 21η Μαρτίου έχει θεσπιστεί ως ημέρα αφιερωμένη στην ποίηση, τα φώτα έχουν στραφεί τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου κυρίως σε ρηχά, τηλεοπτικά και μη, προϊόντα που προάγουν τον εκφυλισμό του πνεύματος, σε μία διαρκή απαξίωσή του. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την στροφή του εκπαιδευτικού συστήματος στην αποστήθιση έναντι της κριτικής σκέψης, οδηγεί στην αποξένωση από τον λόγο, την περιθωριοποίηση ανώτερων αξιών, εννοιών και σχημάτων. Η εικόνα έχει επικρατήσει έναντι του λόγου λειτουργώντας αποτρεπτικά στη σχηματοποίησή του σε υποκειμενικές-φαντασιακές εικόνες, σύμφωνα με την υποκειμενική ανάγκη, στερώντας επομένως από την ομορφιά που περιέχεται στον λόγο, γραπτό ή προφορικό, έμμετρο ή πεζό. Η περίφημη κινέζικη φράση για την εικόνα που μπορεί να πει όσα και χίλιες λέξεις, μπορεί να ερμηνευτεί και αντίστροφα καθώς με χίλιες λέξεις μπορούν να σχηματιστούν πολλές εικόνες, ανάλογα με την Παιδεία, τα βιώματα και τις αντιλήψεις μας.
Η μεγαλύτερη συμβολή των σπουδαίων Ελλήνων μουσικών τον 20ο αιώνα, είναι ότι έφεραν την κοινωνία σε επαφή με την ποίηση και τούς ποιητές, μέσω της μελοποίησης σημαντικών ποιητικών έργων. Η μελοποίηση με σεβασμό στο νόημα των στίχων όχι μόνο έθεσε τον ποιητικό λόγο στη διάθεση του απλού ανθρώπου αλλά και σε πολλές περιπτώσεις ανέδειξε νέες πτυχές του λόγου, που είχαν έως τότε μείνει στο περιθώριο. Οι νοηματικές και ηχητικές αποχρώσεις των στίχων ενδύθηκαν με τη μουσική ανυψώνοντας το λόγο χωρίς να καταπιέζουν τον λυρισμό, διατηρώντας την αρμονική αρτιότητα με προσιτά ενορχηστρωτικά μοτίβα.
Οι σπουδαίοι ποιητές μας σαν τον Ελύτη, τον Σεφέρη ή τον Ρίτσο θα είχαν περιορισμένη απήχηση στην κοινωνία αν κάποια σπουδαία έργα τους δεν είχαν μελοποιηθεί. Πολύ λιγότεροι θα γνώριζαν τον Χικμέτ, τον Μπρέχτ ή τον Λόρκα αν τα ποιήματά τους δεν είχαν πλαισιωθεί από σπουδαίες μουσικές. Πρόκειται για μία αμφιμονοσήμαντη σχέση βέβαια καθώς και η μουσική αναδείχθηκε από τους σπουδαίους στίχους. Το αποτέλεσμα είναι μοναδικό και ολόκληρες γενιές γαλουχήθηκαν πνευματικά από αυτά τα έργα, ιδιαίτερα σε εποχές που η πρόσβαση στην τέχνη είχε περιορισμούς από τη λογοκρισία αλλά και σήμερα που την κρατική λογοκρισία την έχει αντικαταστήσει μία ιδιότυπη φίμωση μέσω της υπερέκθεσης στη ρηχότητα, με σκοπό να επιτείνει την αλλοτρίωση. Η μελοποίηση της ποίησης είναι επομένως μία από τις πιο σπουδαίες πράξεις. Ένα μοναδικό δώρο στην κοινωνία.
Η Ελλάδα δεν είναι μόνο η χώρα των μεγάλων ποιητών, είναι και η χώρα των σπουδαίων μουσικών. Και οι σπουδαίοι μουσικοί μας στηρίχτηκαν και στήριξαν τον ποιητικό λόγο περισσότερο ίσως από όσο έχουμε αντιληφθεί. Για την απαρίθμηση του πλήθους των έργων αυτών θα χρειαζόταν ένας ολόκληρος τόμος. Εστιάζοντας σε δύο αριστουργήματα, ως χαρακτηριστικών αντιπροσώπων του συνολικού διαθέσιμου έργου, μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα τόσο την μεταφορά του ποιητικού λόγου στο λαό, όσο και την ανάδειξη νέων πτυχών του.
Λόγια που ξεκίνησαν από τους λαϊκούς αγώνες εμπνέοντας ποιήματα, επέστρεψαν μέσω της μουσικής πίσω στο λαό για να συντροφεύουν τους μελλοντικούς αγώνες. H Μέρα του Μαγιού που ενέπνευσε τον Ρίτσο μετά τα γεγονότα της απεργίας των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη το 1936, έγινε τραγούδι και επέστρεψε να συναντήσει εκείνους που θα ξεκινούσαν για νέους αγώνες. Η μέθεξη μουσικής και λόγου θα φέρει για πρώτη φορά αυτή την επαφή του λαού με την ποίηση του μεγάλου ποιητή. Οι στίχοι του Ρίτσου θα αγγίξουν χιλιάδες ψυχές μετά τη δημοσίευσή τους στο Ριζοσπάστη τον Μάιο του ’36. Θα αφήσουν ανεξίτηλα ίχνη όμως σε εκατομμύρια, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης τους μελοποιήσει και τους δώσει πίσω στον κόσμο με τη φωνή του Μπιθικώτση και το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη. Ο Γιάννης Ρίτσος που μέχρι τότε πίστευε ότι κάθε τέχνη είναι αυτάρκης, θα υποκλιθεί στο αποτέλεσμα και το εύρος της αποδοχής της ποίησής του στο λαό.
Τα Πολιτικά Τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου θα συστήσουν στο ελληνικό κοινό την ποίηση του Βολφ Μπίρμαν και του Ναζίμ ΧΙκμετ, σηματοδοτώντας την σχέση του συνθέτη με την μελοποίηση της ποίησης. Η σπουδαία φωνή της Μαρίας Δημητριάδη θα δώσει πνοή, μαζί με τη μουσική του Μικρούτσικου, σε στίχους του Μαγιακόφσκι, του Μπρεχτ, του Λόπε δε Βέγα, αλλά και των δικών μας Γιάννη Ρίτσου, Μάνου Ελευθερίου, Μανώλη Αναγνωστάκη, Άλκη Αλκαίου. Η εμπορική επιτυχία θα έρθει το 1979 με το Σταυρό Του Νότου. Η μουσική ιδιοφυία του Μικρούτσικου ξεδιπλώνεται με τη δουλειά αυτή μελοποιώντας έναν αμφιλεγόμενο ποιητή που είχε έως τότε καταχωρηθεί στη συνείδηση ως ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών, δίχως ουσιαστική συμβολή στα ελληνικά γράμματα. Στο Σταυρό του Νότου ο Μικρούτσικος αναδεικνύει και φωτίζει τα νοήματα της ποίησης του Καββαδία προσδίδοντας του την πραγματική υπόστασή τους, παρουσιάζοντας τον ως τον ποιητή που μίλησε για την ελευθερία, για την αξία της ανατροπής, για τη δύναμη της ασυμβίβαστης ζωής.
Κατά μία έννοια, οι ποιητές αποτυπώνουν με μία διαφορετική ματιά το κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής τους προσδίδοντάς διαχρονικό χαρακτήρα. Η μελοποίηση των στίχων ενώνει το στιγμιαίο με το διαχρονικό και δημιουργεί το αιώνιο διατηρώντας το κύριο χαρακτηριστικό της ταυτότητας, τη γλώσσα.
Η διαδικασία αυτή δεν σταμάτησε ευτυχώς σε κάποια στιγμή στο παρελθόν καθώς νέες γενιές Ελλήνων μουσικών παίρνουν τη σκυτάλη από την προηγούμενη γενιά, κρυμμένοι όμως στο πλήθος των καλλιτεχνικών προϊόντων που κατακλύζουν το κοινό. Δύσκολα θα τους ανακαλύψει κάποιος μέσα από στα φιξαρισμένα playlist των ραδιοφωνικών σταθμών, και ακόμα πιο δύσκολα στα τηλεοπτικά σόου. Από τα πιο γνωστά Διάφανα Κρίνα και τον αδικοχαμένο Θάνο Ανεστόπουλο που γέμισαν τη μουσική τους με ποιήματα του Κώστα Ουράνη και του Κώστα Καρυωτάκη, στη σημερινή γενιά δημιουργών όπως τον Δημήτρη Μαραμή που πρόσφατα μελοποίησε λαϊκή ποίηση και τον Γιώργο Αρκουμάνη που έντυσε με μουσική ποιήματα της Μαρίας Πολυδούρη, αλλά και άλλων νεότερων μουσικών, υπάρχει ελπίδα στο λόγο και την μουσική.
