Σαν σήμερα, 1/11/1903, ανεβαίνει στο Βασιλικό Θέατρο Αθηνών για πρώτη φορά στη Δημοτική η «Ορέστεια» του Αισχύλου. Η μετάφραση του Γιώργου Σωτηριάδη προκάλεσε όχι απλά τη μήνιν των καθαρολόγων της εποχής, των λεγόμενων γλωσσαμυντόρων, οπαδών της αττικίζουσας γλώσσας, αλλά και… συμπλοκές. Το γεγονός καταγράφηκε στην ιστορία ως τα «Ορεστειακά».
Υποκινητής των επεισοδίων ήταν ο καθηγητής γλωσσολογίας Γεωργίου Μιστριώτη, φανατικός υπέρμαχος της αρχαϊζουσας, που ξεσήκωσε φοιτητές και προσκείμενες εφημερίδες, που έφτασε μέχρι πραγματοποίηση συλλαλητηρίων, που εξελήχθηκαν συμπλοκές με δύο νεκρούς και αρκετούς τραυματίες.
Σε μια από τις διαδηλώσεις, το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου, επί κυβερνήσεως Δ.Ράλλη, διατάχθηκε ο στρατός να επιβάλει την τάξη. Κατά τις συμπλοκές που ακολούθησαν στη διάλυση των διαδηλωτών κάποιοι στρατιώτες πυροβόλησαν κατά του πλήθους με συνέπεια να φονευτούν δύο πολίτες και να τραυματιστούν επτά.
Το φαινόμενο βίαιων ταραχών με αφορμή γλωσσικά θέματα είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά το 1901, επίσης στην Αθήνα, με τα αποκαλούμενα Ευαγγελικά, που αφορούσαν τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, γεγονότα που εντάσσονται σε μία ευρύτερη διαμάχη γύρω από το γλωσσικό ζήτημα.
Η μετάφραση των Ευαγγελίων στη δημοτική το 1898 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας, τα Ευαγγέλια μεταφρασμένα από τον Αλέξανδρο Πάλλη σε πιο ακραία δημοτική το 1901 και άλλη μια μετάφραση ενδιάμεσα, από τον θρησκευτικό σύλλογο «Ανάπλασις», πυροδότησαν μία σειρά επεισοδίων που οδήγησαν στην παραίτηση του πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη και του μητροπολίτη Αθηνών Προκοπίου. Αντιδημοτικιστές ακαδημαϊκοί (Μιστριώτης, Κόντος, Βάσης κ.ά.), στοιχεία της αντιπολίτευσης, καθώς και η διαμάχη ανάμεσα στις εφημερίδες Ακρόπολις, που δημοσίευε την μετάφραση του Πάλλη, και Σκριπ, Καιροί, Εμπρός, που την κατέκριναν, υποδαύλισαν την οργή των φοιτητών και ακολούθησαν τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1901, με έντεκα νεκρούς και πολλούς τραυματίες.
Μια από τις πολλές αντιπαραθέσεις για το γλωσσικό είναι και όταν το 1911, με την ευκαιρία της αναθεώρησης του Συντάγματος από τη Β΄ Αναθεωρητική Βουλή και τις πιέσεις που ασκούνται στην κυβέρνηση για να περιληφθεί διάταξη η οποία θα κατοχυρώνει την καθαρεύουσα, ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄ στέλνει εγκύκλιο προς την Εκκλησία της Ελλάδας που λέει τα εξής: “Επειδή […] η ακώλυτος διάδοσις τοιούτων ολέθρίων οίαι αι του λεγομένου μαλλιαρισμού και χυδαϊσμού καινοφωνιών, εις την γλώσσαν τε και εις τα εθνικά και εκκλησιαστικά συμφέροντα δύναται ίνα επενέγκη βλάβην σημαντικήν […] αποτεινομένη προς πάντας διά της παρούσης πατριαρχικής και συνοδικής εγκυκλίου, συνιστώμεν όπως λάβητε τα προσήκοντα μέτρα προς προφύλαξιν από οιασδήτινος τυχόν μαλλιαρικής και χυδαϊστικής επιρροής”.
Το 1911, με την ευκαιρία της αναθεώρησης του Συντάγματος από τη Β΄ Αναθεωρητική Βουλή και τις πιέσεις που ασκούνται στην κυβέρνηση για να περιληφθεί διάταξη η οποία θα κατοχυρώνει την καθαρεύουσα, ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄ στέλνει εγκύκλιο προς την Εκκλησία της Ελλάδας που λέει τα εξής: “Επειδή […] η ακώλυτος διάδοσις τοιούτων ολέθρίων οίαι αι του λεγομένου μαλλιαρισμού και χυδαϊσμού καινοφωνιών, εις την γλώσσαν τε και εις τα εθνικά και εκκλησιαστικά συμφέροντα δύναται ίνα επενέγκη βλάβην σημαντικήν […] αποτεινομένη προς πάντας διά της παρούσης πατριαρχικής και συνοδικής εγκυκλίου, συνιστώμεν όπως λάβητε τα προσήκοντα μέτρα προς προφύλαξιν από οιασδήτινος τυχόν μαλλιαρικής και χυδαϊστικής επιρροής”.
Ο Κωστής Παλαμάς, γενικός γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τιμωρείται και πάλι “διά μηνιαίας προσωρινής απολύσεως”, διότι “εξήνεγκε τας κοινωνικάς αυτού περί γλώσσης πεποιθήσεως δημοσιογραφικώς…”.
Το γλωσσικό ζήτημα πυροδότησε πολλές φορές ακραίες και βίαιες αντιδράσεις Η γλωσσική διαμάχη και η αντιπαράθεση δημοτικιστών και καθαρολόγων δεν έγινε με ίσους όρους. Η καθαρολογική πλευρά ταυτίστηκε με φορείς θεσμικής εξουσίας, οι οποίοι διέθεταν τα μέσα και για να επιβάλουν την άποψή τους και για να καθυποτάξουν την άλλη άποψη.
Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν και τα «Μαρασλιακά» το 1925, όταν εκκλησία και χριστιανικά σωματεία, καταγγέλουν στο Υπουργείο Παιδείας τους καθηγητές της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, ως διαστροφείς της ελληνικής γλώσσας. Η Σύνοδος απαιτεί και το Υπουργείο απομακρύνει από τη θέση τους, τους Δημήτρη Γληνό, Αλέξανδρο Δελμούζο, Ρόζα Ιμβριώτη, Μιχάλη Παπαμαύρο και Κώστα Βάρναλη. Το 1936, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, απαγορεύουν την Αντιγόνη του Σοφοκλή και τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη, εξ αιτίας των δημοκρατικών ιδεών τους.
Πηγές ΕΛΙΑ, Γλώσσα, Εκπαίδευση και Πολιτική (Ολκός)
