Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή του ιμπεριαλιστικού πολέμου στην Ουκρανία. Το αίμα ποτάμι ρέει, σ’ αυτήν την άγρια σύγκρουση της καπιταλιστικής Ρωσίας από τη μια μεριά και του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαικής Ένωσης και της μαριονέτας τους, του ναζιστικού καθεστώτος Ζελένσκι. Για πρώτη φορά μετά τα χρόνια του Μεσαίωνα, ο πόλεμος στο έδαφος δεν διεξάγεται (κυρίως) μεταξύ των κλασσικών στρατών όπως μέχρι τώρα τους ξέραμε, αλλά μεταξύ μισθοφόρων, κάθε λογής κατακαθιών, τυχοδιωκτών και αληταράδων από όλο τον κόσμο, που αποτελούν και τη δύναμη κρούσης των δύο στρατοπέδων.
Από τη μια μεριά, τη ρωσική, οι «Βαγκνερίτες» του ολιγάρχη Πριγκόζιν, και από την άλλη, την ουκρανική, νεοναζιστές μαζί με αμερικάνους , άγγλους πολωνούς και το κακό συναπάντημα, μέλη ειδικών δυνάμεων που τάχα μου παραιτούνται από το στρατό της χώρας τους και πηγαίνουν να πολεμήσουν, «εθελοντές» για την «ελευθερία της Ουκρανίας» με παχυλά συμβόλαια για να σκορπίσουν το θάνατο. Λεγεωνάριοι του θανάτου κι’ απ’ τις δυο μεριές, με το αίμα των παιδιών της Ρωσίας και της Ουκρανίας να τρέχει ποτάμι!
Τους τελευταίους μήνες, και με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυση της ΕΣΣΔ, που τόσες ελπίδες έδωσε στους λαούς όλου του κόσμου, τα απόλυτα ελεγχόμενα από το καθεστώς του Πούτιν ρωσικά μέσα ενημέρωσης γεμίζουν από άρθρα και αναλύσεις για τη σοβιετική περίοδο. Και στα περισσότερα από αυτά δεν λείπουν και τα επαινετικά λόγια για τη σοβιετική περίοδο. Μια εύκολη περιήγηση στο διαδίκτυο αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Και μάλιστα οι αθεόφοβοι μπροστά στις δυσκολίες που συναντά ο Πούτιν στην εκστρατεία του («ειδική στρατιωτική επιχείρηση» ονομάζει αυτή την κρεατομηχανή ο άθλιος) γλύφουν εκεί που έφτυναν με τη γραμμή που έδινε ο αρχηγός τους όταν κήρυττε τον πόλεμο για να μάθει τάχα μου στους ουκρανούς « τι σημαίνει αποκομμουνιστοποίηση» και εξάλειψη των συνεπειών της Οκτωβριανής Επανάστασης και της πολιτικής του …Λένιν και των μπολσεβίκων!
Οπαδος του «φιλοσόφου» των αρχών του 20ου αιώνα Ίλιν με τις φιλοφασιστικές ιδέες και τις μεγαλορωσικές σωβινιστικές αντιλήψεις, που το σημερινό καθεστώς στη Μόσχα τον έχει κάνει Ευαγγέλιο, και του διαδόχου του τακτικού συμβούλου του ρώσου προέδρου, Ντούγκιν με τις θέσεις για «αναβίωση της ρωσικής ιδέας» και της ανωτερότητας των «ιδεών της Ανατολής» απέναντι στις «δυτικές αξίες» ανακάλυψε τον τελευταίο καιρό ακόμη και τον… Στάλιν!
Αφύσικο; Κάθε άλλο. Ο Πούτιν και τα πρακτόρια του γνωρίζουν πολύ καλά πως τα αντιφασιστικά αισθήματα και ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος ζουν βαθειά μες τις καρδιές των εκατομμυρίων των λαών της Ρωσίας. Κάθε οικογένεια έχει κι’ ένα πατέρα, μια μητέρα , ένα παππού και μια γιαγιά που πού έπεσαν σε κείνο τον τιτάνιο αγώνα. Αυτά ακριβώς τα αισθήματα προσπαθούν να εκμεταλλευθούν.
Το μίξερ της Ιστορίας
Τους έπιασε τάχατες ο πόνος για τον άνθρωπο που ηγήθηκε της μεγάλης μάχης της μετατροπής της ΕΣΣΔ από φτωχή και εξαθλιωμένη αγροτική χώρα σε μια υπερήφανη βιομηχανική υπερδύναμη αλλά και του τσακίσματος του ναζιστικού τέρατος με την κόκκινη σημαία στο Ράιχσταγκ; Όχι βέβαια. Τα βρίσκουν σκούρα στην Ουκρανία, έχουν να αντιμετωπίσουν στη μάχη για το μοίρασμα του κόσμου (σ.σ. μαζί με την καπιταλιστική Κίνα) το μπλοκ των ΗΠΑ-Ευρωπαϊκής Ένωσης και χρειάζονται μια «Μεγάλη Ιδέα» που θα μπορούσε να συσπειρώσει τους λαούς της Ρωσίας. Όπλο γι’ αυτό το στόχο και η υπενθύμιση ενός «ένδοξου παρελθόντος» βάζοντας στο μίξερ της ιστορικής τους αφήγησης από την Ορθοδοξία, τον Μεγάλο Πέτρο, την Αικατερίνη τη Μεγάλη μέχρι τον Στάλιν και τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Όλα στο μίξερ της αθλιότητας και της οπισθοδρόμησης κι’ ας αναιρούν σε ένα βαθμό αυτά που έλεγε ο Πούτιν πριν από ένα χρόνο.
Έτσι φτάσαμε στο σημείο να διαβάζουμε στον ιστότοπο rianovosti, που ελέγχεται από τις ρωσικές κρατικές υπηρεσίες Τύπου και Πληροφοριών κείμενα τα οποία αναφέρονται, για παράδειγμα, σε δυο προσπάθειες απομυθοποίησης του Στάλιν.
Την πρώτη φορά, μετά τον θάνατό του, από τον Χρουτσώφ στο 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ με το φαρμακερό σχόλιο πως «η απομυθοποίηση του χθεσινού ηγέτη πήρε τον χαρακτήρα μιας σφαγής ποντικών πάνω από ένα νεκρό λιοντάρι – η ζυγαριά του Χρουστσώφ (σ.σ. γεννήθηκε σε μια αγροτική οικογένεια στην Ουκρανία) και του Στάλιν ήταν πολύ ασύγκριτη, και σε όλα αυτά ένιωθε κάποιος ένα είδος εκδίκησης για τις ταπεινώσεις του παρελθόντος».
Η «αποκατάσταση από τα κάτω»
Την δεύτερη στα χρόνια της καταστροφικής γκορμπατσωφικής «περεστρόικα» με την επισήμανση ότι και αυτή η προσπάθεια δεν μπόρεσε να ριζώσει στους λαούς της Ρωσίας και με την εξής υπογράμμιση:
«Αλλά στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, αυτό δεν ήταν δυνατό: ξεκίνησε μια εντελώς αντίστροφη διαδικασία – η διαδικασία της αποκατάστασης του Στάλιν από τα κάτω. Τώρα ο Στάλιν έχει γίνει όχι μόνο ο νικητής του μεγάλου πολέμου, αλλά και μια καταιγίδα εσωτερικών εχθρών, μια μάστιγα για διεφθαρμένους αξιωματούχους και προδότες, ένα τιμωρητικό ξίφος για τις σάπιες ελίτ, ένας οικοδόμος ενός δίκαιου συστήματος. Είναι αυτή η εικόνα του Στάλιν που επιτέλους εδραιώθηκε στο λαϊκό μυαλό – και γι’ αυτό σχεδόν όλες οι δημοσκοπήσεις τον βάζουν πλέον στην πρώτη θέση σε δημοτικότητα μεταξύ όλων των ιστορικών προσώπων της ιστορίας μας».
«Είναι αυτή η εικόνα του Στάλιν που επιτέλους εδραιώθηκε στο λαϊκό μυαλό – και γι’ αυτό σχεδόν όλες οι δημοσκοπήσεις τον βάζουν πλέον στην πρώτη θέση σε δημοτικότητα μεταξύ όλων των ιστορικών προσώπων της ιστορίας μας».
Τούτη τη στιγμή αξίζει να θυμηθούμε το περίφημο και συνάμα προφητικό γράμμα αυτής της μεγάλης μορφής της ανθρωπότητας, του Λένιν προς τους εργάτες και αγρότες της Ουκρανίας ( βλ. Ημεροδρόμος 4.3.22, «Γράμμα του Λένιν προς τους εργάτες και αγρότες της Ουκρανίας). Στάλθηκε στις 22 Δεκέμβρη του 1919 την ώρα που η νεαρή σοβιετική εξουσία αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο από επεμβάσεις 11 αστικών κρατών ( μεταξύ των οποίων και , τρομάρα μας, η Ελλάδα).
Υπότιτλος: Η προειδοποίηση του Λένιν
Και σ’ αυτό το γράμμα προειδοποιούσε τους κομμουνιστές της Ρωσίας και της Ουκρανίας για τον θανάσιμο κίνδυνο του εθνικισμού:
«…Όποια και είναι τα σύνορα τής Ουκρανίας και της Ρωσίας, όποιες και να είναι οι μορφές τών κρατικών τους σχέσεων, αυτό δεν είναι και τόσο σπουδαίο, σ’ αυτό τό ζήτημα μπορούμε καί πρέπει νά κάνουμε υποχωρήσεις, σ’ αυτό τό ζήτημα μπορούμε να δοκιμάσουμε καί τούτη κι εκείνη καί μιά τρίτη λύση, απ’ αυτό δεν θά χαθεί η υπόθεση των εργατών καί των αγροτών, η υπόθεση τής νίκης ενάντια στόν καπιταλισμό. Αν όμως δέν μπορέσουμε νά διατηρήσουμε την πιό στενή συμμαχία μεταξύ μας, τή συμμαχία ενάντια στόν Ντενίκιν (σ.σ. ο τσαρικός στρατηγός Ντενίκιν ήταν έτοιμος να καταλάβει όλη την Ουκρανία, πέθανε εξόριστος στις ΗΠΑ και το 2005 τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στη Ρωσία και τάφηκαν, με εντολή του Πούτιν… με τιμές ήρωα του κράτους!) , τη συμμαχία ενάντια στούς καπιταλιστές και στους κουλάκους των χωρών μας καί όλων τών χωρών, τότε η υπόθεση των εργατών θα χαθεί ασφαλώς για πολλά χρόνια, με την έννοια ότι και τη Σοβιετική Ούκρανία και τη Σοβιετική Ρωσία θα μπορέσουν τότε οί καπιταλιστές να τις τσακίσουν και να τις στραγγαλίσουν.
Λένιν: Πόσο αληθινός στις προειδοποιήσεις του, κι ας έχουν περάσει από τότε 104 χρόνια.
Και η αστική τάξη όλων των χωρών, και τα κάθε λογής μικροαστικά κόμματα, τα «συμβιβαστικά» κόμματα που συμμαχούν με την αστική τάξη ενάντια στους εργάτες, προσπάθησαν πριν απ’ όλα να διασπάσουν τούς εργάτες των διαφόρων Εθνοτήτων, να υποδαυλίσουν τη δυσπιστία, να τορπιλίσουν τη στενή διεθνή ένωση και τη διεθνή αδελφοσύνη των εργατών. Αν η αστική τάξη το πετύχει αυτό, η υπόθεση των εργατών είναι χαμένη.
Ας κατανικήσουν, λοιπόν, οι κομμουνιστές της Ρωσίας και της Ουκρανίας με την υπομονετική, επίμονη και σκληρή κοινή δουλειά τους τις εθνικιστικές μηχανορραφίες κάθε αστικής τάξης, τις κάθε λογής εθνικιστικές προκαταλήψεις και ας δείξουν στους εργαζόμενους όλου του κόσμου το παράδειγμα μιας πραγματικά σταθερής συμμαχίας των εργατών και αγροτών των διαφόρων εθνών στον αγώνα για τη Σοβιετική εξουσία, για την κατάργηση του ζυγού των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, για την παγκόσμια Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία».
Βάλτε τώρα, εκεί που ο Λένιν μιλάει για αστικές τάξεις τους ολιγάρχες των δύο χωρών που διαγούμισαν τα όσα μέσα σε 70 χρόνια σοβιετικής εξουσίας έχτισαν οι λαοί της Ουκρανίας και της Ρωσίας και στις αστικές τάξεις που έστειλαν τους στρατούς τους για να πνίξουν την Επανάσταση, αλλά και τη σημερινή θέση κομμουνιστικών κομμάτων στις δυο χώρες ( και όχι μόνο- με μια από τις τιμητικές εξαιρέσεις το ΚΚΕ) και θα καταλάβετε καλύτερα πόσο μακριά έβλεπε και τις προειδοποιήσεις αυτής της μεγάλης μορφής του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση…
Στη συνέχεια δημοσιεύουμε ένα από αυτά τα άρθρα-αναλύσεις που δίνει μια εικόνα της σημερινής γραμμής της ρωσικής ηγεσίας στην προσπάθειά της να σύρει τους λαούς της Ρωσίας στην υποστήριξη της πολιτικής της στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο εκμεταλλευόμενη τα βαθειά αντιφασιστικά αισθήματα και τη νοσταλγία για μια εποχή που οι λαοί της ΕΣΣΔ ζούσαν μαζί και ειρηνικά έχοντας εξασφαλισμένα δικαιώματα που για εκατομμύρια ανθρώπους στο δικό μας κόσμο αποτελούν απλά ένα όνειρο. To κείμενο δημοσιεύθηκε στο Riavosti, επίσημο πρακτορείο και σάιτ ελεγχόμενο από τις υπηρεσίες Τύπου του καθεστώτος Πούτιν. Προκαταβολικά ζητάμε συγγνώμη για τα λίγα και μικρά λάθη στη μετάφραση (παρμένη από το google), πλην όμως χωρίς σημασία και επίδραση στο νόημα του κειμένου…
«Η πτώση του κολοσσού-Τι πραγματικά κατέστρεψε την ΕΣΣΔ»
του Μιχαήλ Κατκόφ
Πριν από εκατό χρόνια δημιουργήθηκε η ΕΣΣΔ, το πιο φιλόδοξο γεωπολιτικό εγχείρημα του 20ού αιώνα. Στα 68 χρόνια της ύπαρξής της, η υπερδύναμη κατάφερε να εκβιομηχανίσει, να νικήσει τη ναζιστική Γερμανία, να στείλει έναν άνθρωπο στο διάστημα, να κυριαρχήσει στον Βορρά και να «δαμάσει» το άτομο. Παρόλα αυτά, ο «κόκκινος γίγαντας» κατέρρευσε. Γιατί συνέβη αυτό – στο υλικό του RIA Novosti.
Παραπλανητική σταθερότητα
Ακόμη και 30 χρόνια μετά την εξαφάνιση της Σοβιετικής Ένωσης από τον παγκόσμιο χάρτη, πολλοί από τους πρώην πολίτες της παραδέχονται ότι η κατάρρευση της χώρας τους εξέπληξε. Το κύριο πράγμα που θυμούνται οι άνθρωποι εκείνες τις εποχές είναι η εμπιστοσύνη στο μέλλον και η αίσθηση ότι ανήκει σε μια μεγάλη δύναμη.
Σε επίπεδο νοικοκυριού, η ζωή ενός ατόμου ήταν προγραμματισμένη μέσα και έξω, και οι κοινωνικοί ανελκυστήρες λειτουργούσαν σαν ρολόι: σπούδασε στο σχολείο, στη συνέχεια έλαβε μια περιζήτητη ειδικότητα και έπιασε δουλειά σε μια επιχείρηση όπου, με τη δέουσα επιμέλεια και την παρουσία ορισμένων ταλέντα, ήταν δυνατό να εξελιχθεί από μηχανικός σε επικεφαλής σχεδιαστής σε λίγα χρόνια. Ένας Σοβιετικός άνθρωπος μπορούσε να εργαστεί σε ένα μέρος όλη του τη ζωή και να μην το μετανιώσει σε μεγάλη ηλικία.
Στην ΕΣΣΔ, δεν υπήρχαν προβλήματα με τη στέγαση – οι άνθρωποι σε όλη τη χώρα μεταφέρθηκαν δωρεάν από “κοινοτικά διαμερίσματα” και ξενώνες σε ξεχωριστά διαμερίσματα. Και όχι μόνο στο “Χρουστσόφ”, το οποίο, λόγω της φθηνότητας και της ταχύτητας κατασκευής, ήταν τα πιο ογκώδη, αλλά και σε πιο άνετα πολυώροφα σπίτια πάνελ.
Χάρη σε ένα πλήρες σύστημα καταμερισμού της εργασίας στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, ήταν δυνατό να αγοραστούν γιουγκοσλαβικά έπιπλα, τσεχοσλοβακικά τρόλεϊ κυκλοφορούσαν στους δρόμους, κάθε παιδί γνώριζε τα τσέχικα κινούμενα σχέδια για τον τυφλοπόντικα, λετονικά ραδιοφωνικά μαγνητόφωνα στέκονταν στα διαμερίσματα. Τα προϊόντα ήταν κυρίως δικής τους παραγωγής, η ποιότητά τους διατηρήθηκε με αυστηρό σύστημα GOST.
Η χώρα ήταν περήφανη για την αποφασιστική συμβολή της στη νίκη επί του φασισμού, τον ρυθμό της κατάκτησης του διαστήματος, την κυριαρχία των παρθένων εδαφών, την κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών και πυρηνικών σταθμών, την ανύψωση νέων αεροπλάνων στον αέρα, την τοποθέτηση χιλιάδων χιλιομέτρων σιδηροδρόμων. Αλλά μια μέρα δεν ήρθε το «αύριο» για τη Σοβιετική Ένωση.
Λάθος στροφή
Οι πρώτες ρωγμές στην οικονομική θεμελίωση του «κόκκινου γίγαντα» έδωσε τη δεκαετία του 1950. Εάν η δεκαετία του 1930 και τα μεταπολεμικά χρόνια σηματοδοτήθηκαν από μια ισχυρή ανακάλυψη από μια ημιαγροτική χώρα σε ένα βιομηχανικά ανεπτυγμένο κράτος, τότε ο Νικήτα Χρουστσόφ, που ήρθε στην εξουσία μετά το θάνατο του Στάλιν, έστρεψε την ΕΣΣΔ σε μια οικονομική καταστροφή.
Οι αυθόρμητες μεταρρυθμίσεις του έπληξαν την καρδιά της προγραμματισμένης οικονομίας, που αρχικά στόχευαν στην υλοποίηση μεγάλων μακροπρόθεσμων έργων. Η απόρριψη του κεντρικού σχεδιασμού του συστήματος από πάνω οδήγησε στο γεγονός ότι κάθε επιχείρηση έπρεπε να αναπτύξει το δικό της σχέδιο εργασίας για τα επόμενα χρόνια. Στη συνέχεια, αυτά τα σχέδια συνδυάστηκαν σε μια κοινή αναπτυξιακή στρατηγική, η οποία τελικά άρχισε να ξετυλίγεται στις ραφές.
Η ΕΣΣΔ χωρίστηκε σε 105 οικονομικές περιφέρειες, για τη διαχείριση των οποίων δημιουργήθηκαν τα Οικονομικά Συμβούλια. Στους επικεφαλής των νέων τμημάτων δόθηκαν υπουργικές εξουσίες. Όπως είχε προγραμματιστεί, αυτό έπρεπε να αποκεντρώσει τη διοίκηση της οικονομίας. Ωστόσο, δεν οδήγησε σε κάτι καλό τελικά.
Ο Χρουστσόφ, ένα προς ένα, περιόρισε τα μεγάλα έργα του Στάλιν: την κατασκευή της κύριας διώρυγας του Τουρκμενιστάν, του καναλιού βαρύτητας Βόλγα-Ουράλ, ένα υδροηλεκτρικό συγκρότημα στο Κάτω Ντον και τη διαδρομή Βόλγα-Βαλτική. Εγκατέλειψαν τον Transpolar Railway, αν και το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής ήταν ήδη έτοιμο. Σταμάτησαν επίσης την κατασκευή του χημικού εργοστασίου Kirov, του εργοστασίου τεχνητών υγρών καυσίμων στο Chernogorsk και άλλων επιχειρήσεων.
Αντίθετα, ο Γενικός Γραμματέας προσπάθησε, ακολουθώντας το παράδειγμα των Αμερικανών, να σπείρει καλαμπόκι ολόκληρη τη χώρα – υποτίθεται ότι θα γινόταν η κύρια τροφή για τα βοοειδή, αλλά τελικά δεν ρίζωσε λόγω του κλίματος. Η ιδέα να αναπτυχθούν παρθένα εδάφη στο Καζακστάν, τη Σιβηρία, την Άπω Ανατολή και τα Ουράλια, την περιοχή του Βόλγα και την Κριμαία απέτυχε επίσης, επειδή εφαρμόστηκε μεμονωμένα από επιστημονικά βασισμένες συστάσεις. Αργότερα θα ονομαστεί οικονομικός βολονταρισμός.
Ο συντηρητικός Λεονίντ Μπρέζνιεφ, που αντικατέστησε τον εκκεντρικό Χρουστσόφ, δεν ήταν πλέον σε θέση να διορθώσει την κατάσταση. Αυτή η περίοδος στην ιστορία του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο ονομάζεται συχνά «στασιμότητα». Οι ρυθμοί ανάπτυξης έχουν μειωθεί, η εξάρτηση από τις πωλήσεις πετρελαίου έχει αυξηθεί απότομα, η άρχουσα ελίτ έχει γεράσει αισθητά σωματικά και ψυχικά και ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας έχει αρχίσει σταδιακά να απογοητεύεται από την κομμουνιστική ιδεολογία.
Ο πρώτος επικεφαλής της κυβέρνησης του Μπρέζνιεφ, Αλεξέι Κοσίγκιν, ξεκίνησε μια οικονομική μεταρρύθμιση που συνέχισε την πολιτική μερικής αποκέντρωσης της διαχείρισης των επιχειρήσεων και επέκτασης της ανεξαρτησίας τους που ξεκίνησε από τον Νικήτα Χρουστσόφ. Ορισμένοι από τους δείκτες-στόχους που έθεσε η Επιτροπή Κρατικού Σχεδιασμού καταργήθηκαν και εισήχθη προσανατολισμός στο κέρδος. Ωστόσο, ο Kosygin δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει αυτό που ξεκίνησε. Υπό την επιρροή της συντηρητικής πτέρυγας του Πολιτικού Γραφείου και τη σύσφιξη της εσωτερικής πολιτικής πορείας μετά την Άνοιξη της Πράγας, αποφασίστηκε η εγκατάλειψη της περαιτέρω μεταρρύθμισης της οικονομίας.
Ως αποτέλεσμα, από το 1970 έως το 1980, η αύξηση του ΑΕΠ της ΕΣΣΔ μειώθηκε από 6,8 σε 3,4 τοις εκατό. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο εκτεταμένος παράγοντας ανάπτυξης τελικά εξαντλήθηκε. Υπήρχε ανάγκη για άμεσες και έμμεσες επιδοτήσεις για αναποτελεσματικές επιχειρήσεις, βιομηχανίες και οικονομίες μεμονωμένων περιοχών. Η ανάπτυξη της Σιβηρίας και της Άπω Ανατολής δεν έδωσε το αναμενόμενο κέρδος βραχυπρόθεσμα.
Ταυτόχρονα, η οικονομία πιέστηκε από τεράστιες δαπάνες για τον στρατό και τις δραστηριότητες εξωτερικής πολιτικής – η αντιμετώπιση της ηγεμονίας των ΗΠΑ δεν ήταν πλήρης χωρίς γενναιόδωρη χρηματοδότηση από φιλικές χώρες σε όλο τον κόσμο.
Χιονοστιβάδα
Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο υπό την κυβέρνηση της Ρωσίας Όλεγκ Κομόλοφ συνδέει τη «στασιμότητα» με την κρίση του σταλινικού μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης.
«Η σχεδιαζόμενη οικονομία έπαψε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών. Διαμορφώθηκε στις δεκαετίες του 1920 και του 1930, όταν, για παράδειγμα, ο Λαϊκός Επίτροπος Εμπορίου Αναστάς Μικογιάν ή ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου Σέργκο Ορτζονικίντζε μπορούσαν να γνωρίζουν ονομαστικά όλους τους διευθυντές του τα μεγαλύτερα εργοστάσια και μαζί τους λύνουν γρήγορα προβλήματα. Αλλά με τον καιρό οι παλιές μέθοδοι σταμάτησαν να λειτουργούν και η επιστήμη δεν είχε χρόνο να προετοιμάσει τη βάση για την ανάπτυξη αυτού του οικονομικού μοντέλου. Επιπλέον, υπήρχαν προβλήματα με τη συλλογή πληροφοριών. Και η σχεδιαζόμενη οικονομία είναι τεράστιοι υπολογισμοί, πίνακες, διατομεακές ισορροπίες», εξηγεί ο Komolov.
Ένας άλλος λόγος για την αποτυχία της σχεδιασμένης οικονομίας είναι η κοινωνικοπολιτική κατάσταση. Ο Βλαντιμίρ Λένιν είπε ότι κάθε μάγειρας πρέπει να συμμετέχει στην κυβέρνηση, αυτό επρόκειτο να γίνει εγγύηση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, η οποία χτίζεται από τα κάτω. Αλλά στην πράξη δεν λειτούργησε.
“Μια πατερναλιστική κοινωνία έχει αναπτυχθεί στη Σοβιετική Ένωση. Η κύρια ιδέα της είναι ότι στην κορυφή κάθονται έξυπνοι άνδρες, οι οποίοι ξέρουν τα πάντα καλύτερα από όλους”, λέει ο Komolov. στον Μπρέζνιεφ. Υπήρξε ένας βιομηχανικός πόλεμος, που εισήγαγε μια ανισορροπία στην ανάπτυξη η χώρα. ”
Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, στις δεκαετίες του 1970 και του 80, η κυβέρνηση άρχισε να παραμελεί τη νομισματική πειθαρχία. Το όποιο οικονομικό πρόβλημα λύνονταν με την έναρξη λειτουργίας τυπογραφείου, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται πολλά χρήματα στα χέρια των πολιτών, για τα οποία, μάλιστα, δεν υπήρχε τίποτα να ξοδευτούν. Το έλλειμμα που προέκυψε επιδείνωσε την ήδη δύσκολη κατάσταση στην οικονομία.
Γεροντοκρατία
Η γεροντοκρατία έχει γίνει ένα είδος «κερασιού» στην τούρτα της εποχής του Μπρέζνιεφ. Οι εκπρόσωποι της άρχουσας ελίτ κράτησαν τις θέσεις τους μέχρι το τέλος. Οι διάδοχοι, κατά κανόνα, επιλέγονταν από έναν στενό κύκλο – η ονοματολογία δεν ήθελε πεισματικά να αφήσει πολιτικούς στις τάξεις τους που θα είχαν διαφορετικές απόψεις για το μέλλον του σοβιετικού συστήματος.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, τα περισσότερα από τα κορυφαία στελέχη της ΕΣΣΔ ξεπέρασαν τα 70. Το 1976, ο Μπρέζνιεφ υπέστη κλινικό θάνατο, μετά τον οποίο δεν μπόρεσε ποτέ να αναρρώσει πλήρως. Επιπλέον, υπέφερε από νευροψυχική αδυναμία λόγω διάσεισης που έλαβε κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου και αθηροσκλήρωση των εγκεφαλικών αγγείων. Συχνά, ο γενικός γραμματέας εργαζόταν μόνο μερικές ώρες την ημέρα, μετά από τις οποίες κοιμόταν για πολλή ώρα.
Το 1980 ξεκίνησε στην ΕΣΣΔ το «πενταετές σχέδιο για υπέροχες κηδείες». Έτσι, ο σοβιετικός λαός χαρακτήρισε χαριτολογώντας μια σειρά θανάτων μεγάλων πολιτικών. Ο πρώτος που πέθανε ήταν ο αρχηγός της κυβέρνησης, ο 76χρονος Alexei Kosygin, ο οποίος είχε εργαστεί στο γραφείο για 16 χρόνια. Δύο χρόνια αργότερα – ο 79χρονος Μιχαήλ Σουσλόφ, που θεωρείται ο “γκρίζος εξέχων του ΚΚΣΕ” και ο 75χρονος Μπρέζνιεφ. Το 1984, ο 69χρονος Γενικός Γραμματέας Γιούρι Αντρόποφ και ο 76χρονος υπουργός Άμυνας Ντμίτρι Ουστίνοφ πέθαναν.
Το 1985, ο επόμενος επικεφαλής της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, ο 73χρονος Konstantin Chernenko, πέθανε. Ο πολιτικός δύσκολα μπορούσε να κινηθεί ανεξάρτητα, έπασχε από σοβαρό άσθμα και καρδιακή νόσο. Εργάστηκε ως Γενικός Γραμματέας μόνο για 13 μήνες και ετάφη στη νεκρόπολη του Κρεμλίνου.
«Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο»
Το «πενταετές σχέδιο για μια υπέροχη κηδεία» ολοκληρώθηκε με την άνοδο στην εξουσία του 54χρονου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Στην ηγεσία του ΚΚΣΕ θεωρήθηκε πρωτίστως ως μεταβατικό πρόσωπο για την περίοδο της μεταρρύθμισης του σκουριασμένου συστήματος.
«Σε επίπεδο διακηρύξεων, όλα ήταν πολύ καλά με τον Γκορμπατσόφ. Είπε ότι το σοβιετικό σύστημα έδωσε ορισμένες αποτυχίες για υποκειμενικούς και αντικειμενικούς λόγους, όπως η αναγκαστική εκβιομηχάνιση, η λατρεία της προσωπικότητας, ο πόλεμος και η καπιταλιστική περικύκλωση. πρότεινε την οικοδόμηση του σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», σημειώνει ο Στάνισλαβ Ρουζάνοφ, ερευνητής στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Ρωσικού Οικονομικού Πανεπιστημίου Πλεχάνοφ.
Νέος στα πρότυπα της νομενκλατούρας εκείνης της εποχής και ενεργητικός πολιτικός ενστάλαξε την ελπίδα στους ανθρώπους για γρήγορες αλλαγές. Στη χώρα ξεκίνησε η περίοδος της «περεστρόικα, γκλάσνοστ και επιτάχυνσης», που έγινε η αρχή του τέλους για την ΕΣΣΔ.
Χωρίς ένα καλά μελετημένο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, ο Γκορμπατσόφ έκανε πολλά λάθη. Έτσι, επέτρεψε την επιχειρηματικότητα μέσω συνεταιρισμών, αλλά δεν έλαβε υπόψη ότι εκεί θα νομιμοποιούνταν περιουσιακά στοιχεία που αποκτήθηκαν παράνομα. Ξεκίνησε τη διαδικασία της εθνικής και πολιτιστικής αναγέννησης των λαών της ΕΣΣΔ, η οποία οδήγησε σε ένα κύμα εθνικισμού στις σοβιετικές δημοκρατίες και σε συγκρούσεις σε αυτή τη βάση.
Οι ιστορικοί εφιστούν επίσης την προσοχή στα αδύναμα πλάσματα του Γκορμπατσόφ, τα οποία δεν μπόρεσαν να δράσουν αποφασιστικά μπροστά στην αυξανόμενη κρίση. Έτσι, εμπιστεύτηκε το υπουργείο Εξωτερικών στον Eduard Shevardnadze, ο οποίος προσπάθησε να εντρυφήσει σε όλα τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι αλλαγές στο σύνταγμα της ΕΣΣΔ, με πρωτοβουλία του συμμαθητή του Γκορμπατσόφ, Ανατόλι Λουκιάνοφ, οδήγησαν σε ανεπανόρθωτες συνέπειες.
Συγκεκριμένα, το 1990, η θέση του Προέδρου της ΕΣΣΔ καθορίστηκε στο βασικό νόμο της χώρας και το 6ο άρθρο για τον ηγετικό ρόλο του ΚΚΣΕ ακυρώθηκε. Μετά από αυτό, οι σοβιετικές δημοκρατίες ήθελαν επίσης να αποκτήσουν τους δικούς τους προέδρους και οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαταλείπουν μαζικά το ΚΚΣΕ.
Τον Μάρτιο του 1991 πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα για τη διατήρηση της ΕΣΣΔ. Η Αρμενία, η Γεωργία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Εσθονία και η Μολδαβία δεν συμμετείχαν. Οι υπόλοιποι (78 τοις εκατό με συμμετοχή 80 τοις εκατό) ψήφισαν υπέρ «τη διατήρηση της Σοβιετικής Ένωσης ως ανανεωμένης ομοσπονδίας ίσων κυρίαρχων δημοκρατιών, στην οποία τα δικαιώματα και οι ελευθερίες ενός ατόμου οποιασδήποτε εθνικότητας θα είναι πλήρως εγγυημένα».
Ως αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στις 20 Αυγούστου, οι εκπρόσωποι των σοβιετικών δημοκρατιών επρόκειτο να συνάψουν συμφωνία για τη δημιουργία της Ένωσης Κυρίαρχων Δημοκρατιών. Ωστόσο, από τις 18 Αυγούστου έως τις 21 Αυγούστου, η Κρατική Επιτροπή για την Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης έκανε μια ανεπιτυχή προσπάθεια να ανατρέψει τον Γκορμπατσόφ από την προεδρία της ΕΣΣΔ και έτσι διέκοψε την υπογραφή του εγγράφου.
Αυτό επιδείνωσε περαιτέρω τις διαδικασίες αποσύνθεσης της υπερδύναμης. Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους, έπαψε να υπάρχει ως ενιαία οντότητα, ενώ ο πρώην λαός, κατά κανόνα, παρέμεινε στην εξουσία στις πρώην δημοκρατίες. Εκτός κι αν άλλαξε το πρόσημο – υπήρχαν κομμουνιστές, έγιναν φιλελεύθεροι.
Ποιος τάιζε ποιον
Δεν έπαιξε τον τελευταίο ρόλο στην εκκαθάριση της ΕΣΣΔ η συζήτηση σχετικά με το ποιες από τις δημοκρατίες είναι «δωρεάν φορτωτές» και ποιες «υποσιτισμένες» επειδή αναγκάζονται να βοηθήσουν τους γείτονές τους. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία για το 1988, μόνο η Ρωσία και το Τουρκμενιστάν είχαν θετικό εμπορικό ισοζύγιο. Άλλοι έλαβαν περισσότερα από όσα έδωσαν. Οι τρεις πρώτες σε κατανάλωση ήταν το Καζακστάν, η Λιθουανία και η Ουκρανία.
«Η Ρωσία έδωσε όλο τον χρόνο. Η Ρωσία έδωσε όλο τον χρόνο, αλλά στο τέλος, η φιλανθρωπία ξεκινά από το σπίτι. Και αν πραγματικά δεν μπορούμε να ταΐσουμε τους ανθρώπους, δεν μπορούμε να ντύσουμε τους ανθρώπους, τότε δεν μπορούμε να μας επιτρέψουμε να πληρώσουμε για άλλα κράτη στέλνοντας βοήθεια εκεί και σε άλλες δημοκρατίες», δήλωσε ο μελλοντικός πρόεδρος της Ρωσίας Μπόρις Γέλτσιν με την ευκαιρία αυτή.
Με τη σειρά τους, οι επιδοτούμενες περιφέρειες διαβεβαίωσαν ότι η τρέχουσα κατάσταση ήταν αποτέλεσμα της τιμολογιακής πολιτικής του συνδικαλιστικού κέντρου, που υποτίθεται ότι επιβάλλει δυσμενείς συνθήκες στις δημοκρατίες για την πώληση των δικών τους αγαθών. Επιπλέον, κατηγόρησαν τη Μόσχα ότι ακολουθεί αποικιακή πολιτική. Στη βάση αυτή δραστηριοποιήθηκαν διάφορα εθνικιστικά κινήματα, τα οποία τελικά μετατράπηκαν σε ατμομηχανές για την κατάρρευση μιας ενιαίας χώρας.
«Πράγματι, ο προϋπολογισμός της RSFSR ήταν δωρητής για άλλες δημοκρατίες. Ταυτόχρονα, η Κεντρική Ασία και τα κράτη της Βαλτικής εξαιρέθηκαν από τις εισφορές στο ταμείο της Ένωσης. Αλλά αυτό δεν ήταν φιλανθρωπία, αλλά μια προσπάθεια εξισορρόπησης των κοινωνικοοικονομικών κατάσταση σε διάφορες περιοχές της χώρας στο πλαίσιο μιας προγραμματισμένης οικονομίας. Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις εξαφανίστηκε η Σοβιετική Ένωση, οι δημοκρατίες που δεν είχαν δικό τους πετρέλαιο άρχισαν να υποβαθμίζονται», εξηγεί ο Oleg Komolov, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο υπό την κυβέρνηση της Ρωσίας.
Σύμφωνα με τον ίδιο, μεταξύ των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, η Ουκρανία παρουσίασε την πιο εκκωφαντική πτώση, η οποία υπό την ΕΣΣΔ θα μπορούσε να συγκριθεί με τη Γαλλία όσον αφορά τη βιομηχανία, την επιστημονική ανάπτυξη και τον πληθυσμό. Τώρα το επίσημο Κίεβο προσπαθεί να εξηγήσει την υποβάθμιση της εξουσίας με την κρίση εξουσίας το 2014, αλλά στην πραγματικότητα η χώρα έχει περάσει πολύ νωρίτερα στο εξάρτημα πρώτης ύλης της Δύσης και της Ρωσίας. Σε πραγματικούς όρους, το επίπεδο του ουκρανικού ΑΕΠ είναι περίπου 30 τοις εκατό χαμηλότερο από ό,τι πριν από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Η Ρωσία επίσης δεν επωφελήθηκε από οικονομική άποψη, αλλά οι απώλειές της δεν ήταν τόσο καταστροφικές. «Όσον αφορά το πραγματικό ΑΕΠ, δηλαδή προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό, το 2010 η Ρωσία μπόρεσε να ξεπεράσει την RSFSR κατά 24 τοις εκατό», δήλωσε ο Komolov.
Η κατάρρευση του γεωπολιτικού γίγαντα έπληξε όχι μόνο τις δημοκρατίες του. Το πήραν και οι χώρες από το πρώην σοσιαλιστικό μπλοκ. Για παράδειγμα, η Βουλγαρία, με μεγάλο ενθουσιασμό εγκαταλείποντας τη σοβιετική κληρονομιά, είναι ο κάτοχος του ρεκόρ μείωσης του πληθυσμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε 30 χρόνια, η χώρα έχασε όσα κέρδισε σε όλη τη σοσιαλιστική περίοδο – περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι.
Εξωτερικός παράγοντας
Στη Ρωσία, δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία για το τι ακριβώς συνέβη στη Σοβιετική Ένωση – κατέρρευσε λόγω προβλημάτων στην οικονομία και συσσωρευμένων εσωτερικών αντιφάσεων ή ορισμένες εξωτερικές δυνάμεις συνέβαλαν στη διάλυση.
Οι υποστηρικτές αυτής της εκδοχής θυμούνται συχνά τις συμπάθειες του Γκορμπατσόφ για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν. Λίγους μήνες πριν από μια προσωπική συνάντηση τον Νοέμβριο του 1985, ο Γενικός Γραμματέας σταμάτησε όλες τις πυρηνικές δοκιμές στη χώρα και πρότεινε στους Αμερικανούς να περιορίσουν το πρόγραμμα όπλων διαστημικής επίθεσης. Σε απάντηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέρριψαν προκλητικά έναν δορυφόρο στόχο σε τροχιά για πρώτη φορά στον κόσμο.
Ο Ρέιγκαν περιέγραψε το σχέδιό του να καταστρέψει την ΕΣΣΔ τον Νοέμβριο του 1982. Μίλησε για τον οικονομικό στραγγαλισμό της Μόσχας μέσω της παγκόσμιας πτώσης των τιμών του πετρελαίου και του πολιτικού κατακερματισμού της Σοβιετικής Ένωσης μέσω της υποστήριξης του αυτονομισμού. Ωστόσο, στις διαπραγματεύσεις με τον Αμερικανό ηγέτη, ο Γκορμπατσόφ φαινόταν να μην αισθάνεται απειλή και κυριολεκτικά απολάμβανε την προσοχή των τοπικών ΜΜΕ. Εν τω μεταξύ, η Ουάσιγκτον υλοποίησε το έργο που είχε θέσει ο Ρίγκαν και, σε συνεννόηση με τη Σαουδική Αραβία, μείωσε τις τιμές του πετρελαίου. Το 1970, ένα βαρέλι άξιζε 110 δολάρια, αλλά στο τέλος του 1985 ήταν μόνο 26 δολάρια. Μέχρι το 1989, οι τιμές είχαν πέσει στα 19 δολάρια.
Η ΕΣΣΔ πούλησε μαύρο χρυσό με ζημιά. Τα ελλείποντα έσοδα έφτασαν τα 80 δισεκατομμύρια δολάρια – τεράστια χρήματα εκείνη την εποχή, που θα μπορούσαν τελικά να τελειώσουν τη σοβιετική οικονομία.
Ανεκπλήρωτα όνειρα
Στην αρχή, οι δημιουργοί της υπερδύναμης ήλπιζαν ότι μια μέρα θα προσχωρούσαν όλες οι χώρες του κόσμου και θα σχηματιζόταν η Παγκόσμια Δημοκρατία των Σοβιέτ. Τα σύνορα θα εξαφανιστούν, οι πόλεμοι θα σταματήσουν και τότε η ίδια η έννοια του «κράτους» θα σβήσει και μετά θα έρθει ο κομμουνισμός – μια κοινωνία κοινωνικής ισότητας και παγκόσμιας ευημερίας.
Κατόπιν αυτού, τα διοικητικά όρια εντός της ΕΣΣΔ, που θεωρούνταν ως ενδιάμεση μορφή του VRS, «κόπηκαν» με γνώμονα αποκλειστικά την οικονομική σκοπιμότητα. Κανείς δεν έλαβε υπόψη τα εθνικά χαρακτηριστικά των περιοχών, τα οποία στη συνέχεια οδήγησαν σε πολυάριθμες συγκρούσεις που ξέσπασαν σε όλο τον μετασοβιετικό χώρο.
Οι επαναστατικές ανατροπές στην Ευρώπη και η άνοδος των φασιστών στην εξουσία στη Γερμανία, την Ισπανία και την Ιταλία τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν την ιδέα να ενώσουν ολόκληρο τον κόσμο των κομμουνιστών γύρω τους. Ήδη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ιωσήφ Στάλιν και ο κύριος ιδεολόγος του Αντρέι Ζντάνοφ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ΕΣΣΔ και τα νεότερα αδέρφια της στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, οι «λαϊκές δημοκρατίες», που ξεκίνησαν τον δρόμο του σοσιαλισμού, θα παρέμεναν στον κόσμο. χάρτης.
Η προοπτική ένταξης στη Σοβιετική Ένωση συζητήθηκε από τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία, τη ΛΔΓ και ακόμη και την Κίνα, που θεωρήθηκαν από τα δικά τους κομμουνιστικά κόμματα ως τμήματα της AUCPB.
Για δεκαετίες, η ΕΣΣΔ παρέμεινε ο εγγυητής της ασφάλειας ορισμένων χωρών, λειτουργώντας ως αντίβαρο στην ηγεμονία των ΗΠΑ. Μετά την κατάρρευσή του, δημιουργήθηκε στον πλανήτη ένας σταθερός μονοπολικός κόσμος, θύματα του οποίου ήταν η Γιουγκοσλαβία, η Λιβύη, η Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, καθώς και άλλες χώρες που έχασαν την υποστήριξη του «κόκκινου γίγαντα».
(από το επίσημο ρωσικό κυβερνητικό πουτινικό πρακτορείο Rianovosti 30/12/2022)
