Η εμπλοκή της Ελλάδας στο Ανατολικό Ζήτημα σε μια περιοχή με εκρηκτικές γεωπολιτικές συνθήκες, τα Βαλκάνια ,την μπαρουταποθήκη της Ευρώπης , και τη Μέση Ανατολή με τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου ,καθώς και η πολιτική της Μεγάλης Ιδέας είχαν ως αποτέλεσμα εκτός από τον φόρο του αίματος ένα τεράστιο οικονομικό κόστος λόγω των στρατιωτικών δαπανών. Από το 1830 έως το 1939 οι στρατιωτικές δαπάνες αντιπροσώπευαν ένα πολύ μεγάλο μέρος, δυσανάλογο από αυτό που μπορούσε να αντέξει η χώρα , των δημοσίων δαπανών. Αυτό ισχύει ακόμη και σήμερα. Οι στρατιωτικές δαπάνες ( κυρίως για τις ανάγκες του ΝΑΤΟ) είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο σε σχέση με το ακαθάριστο εθνικό προιόν της χώρας.
Όλα αυτά τα χρόνια οι εκάστοτε κυβερνήσεις κάλυπταν τις στρατιωτικές δαπάνες με έσοδα από τη φορολογία και από το συνεχώς αυξανόμενο δημόσιο χρέος. Και όπως είναι φυσικό σε ένα σκληρό ταξικό κράτος τα βάρη από τη φορολογία και το χρέος τα επωμίζονταν τα φτωχότερα στρώματα.
Με τη χρόνια υπερχρεώση του Δημοσίου οι στρατιωτικές δαπάνες συντέλεσαν και στις παύσεις πληρωμών του Δημοσίου καθώς και στις αλλεπάλληλες υποτιμήσεις του νομίσματος. Όλα αυτά είχαν ως συνέπεια την πλήρη εξάρτηση του ελληνικού κράτους από τους ξένους και εγχώριους πιστωτές και κερδοσκόπους με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898 μετά τον καταστροφικό πόλεμο του 1897.
Με την υπερχρέωση η χώρα εξαρτιόταν από του ξένους δανειστές και από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα είναι αστείο να ισχυριστεί κανείς ότι θα μπορούσε να ασκηθεί μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Οι Μεγάλες Δυνάμεις και ιδιαίτερα η Μεγάλη Βρετανία χρησιμοποίησαν συστηματικά το χαρτί των δανείων για να εκβιάζουν και να ελέγχουν την ελληνική πολιτική.
Η περίοδος από το 1878 έως και το 1922 έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά: Στην εξωτερική πολιτική με την έξαρση του Μεγαλοϊδεατισμού και την μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών. Στην Οικονομία με την υπερχρέωση του κράτους. Δυο στοιχεία που συνδέονται άμεσα. Η παύση πληρωμών και η επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου «δένουν» με τις προσπάθειες αναδιοργάνωσης του Στρατού και του Στόλου, την έξαρση του εθνικισμού, σωβινισμού και αλυτρωτισμού την συνεχή εμπλοκή σε πολεμικές συγκρούσεις με αποκορύφωμα την καταστροφική εκστρατεία στη Μικρά Ασία.
Ο πόλεμος «πατήρ πάντων» και κυρίως του κέρδους
Οι δύο Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) καθώς και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έδωσαν στην Ελλάδα νέα εδάφη και πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Έτσι βλέπουμε τις εξαγωγές να αυξάνονται 2,6 φορές, τις εισαγωγές να τετραπλασιάζονται, τον αριθμό των βιομηχανιών να διπλασιάζεται όπως και το οδικό δίκτυο κ.α.. Όμως αυτός ο πλούτος εξανεμίστηκε μέσω του ιδίου τρόπου (του πολέμου) με τον οποίο συσσωρεύτηκε μέσα σε τρία χρόνια, από το 1919 έως το 1922. Σ’ αυτή την τριετία η οικονομική καταστροφή συμβάδισε με την πολεμική. Το ελληνικό κράτος κατ’ εντολήν των Μεγάλων ανέλαβε μια πολεμική επιχείρηση (για την ακρίβεια τα καθήκοντα του χωροφύλακα για λογαριασμό τους) που ήταν εντελώς δυσανάλογη προς τις δυνατότητές του.
Οι πολεμικές δαπάνες της Μικρασιατικής Εκστρατείας, όπως επίσης και τα προβλήματα αποκατάστασης των προσφύγων που ακολούθησαν, διόγκωσαν το εξωτερικό χρέος της χώρας και δημιούργησαν σκληρότερα δεσμά εξάρτησης της χώρας από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Το εξωτερικό χρέος έφτασε τα 400 εκατομμύρια χρυσά φράγκα. Με τις ληστρικές συμβάσεις πού υπέγραψαν οι ελληνικές κυβερνήσεις η επιβάρυνση του ελληνικού λαού από τα εξωτερικά δάνεια έφθασε να γίνει περίπου ίση με το κατά κεφαλήν εισόδημα (80 δολάρια επιβάρυνση- 90 δολάρια το κατά κεφαλήν εισόδημα).
Η απάτη με τις συμμαχικές «λογιστικές πιστώσεις»
Με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία για να εξασφαλίσουν την αξιοποίηση του ελληνικού Στρατού για τους σκοπούς τους, υπό την φιλοαντατική κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, βρήκαν ένα πρωτότυπο και «παπατζίδικο» τρόπο, τάχα μου «οικονομικής βοήθειας»: Το άνοιγμα υπέρ της Ελλάδας «λογιστικών πιστώσεων» που θα υλοποιούνταν μετά το τέλος του πολέμου. Με μια καταχρηστική ερμηνεία της ελληνικής νομοθεσίας οι πιστώσεις αυτές χαρακτηρίστηκαν σαν συναλλαγματικό κάλυμμα για την έκδοση χαρτονομίσματος από την ( εκδοτική τότε) Εθνική Τράπεζα. Έτσι, όπως σημειώνει ο Ανδρεάδης, οι ξένες δυνάμεις πετύχαιναν «άνευ αμέσων δι’ αυτάς θυσιών» και με «μίαν λίαν εύχρηστον μέθοδον» να εξασφαλίζουν τη διατήρηση αξιόμαχων στρατιωτικών δυνάμεων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν στην κατάλληλη στιγμή. Η ίδια συνταγή χρησιμοποιήθηκε και από το αντίπαλο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο των Γερμανών, με τις φιλικές προς αυτούς φιλοβασιλικές κυβερνήσεις την περίοδο 1915 -1917.
Οι πιστώσεις αυτές, ανεξάρτητα από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις με τις οποίες ανοίχθηκαν, είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Θα υλοποιούνταν μετά το τέλος του πολέμου. Τι σήμαινε αυτό; Ανεξάρτητα από την «καλή θέληση» των δανειστών, προϋπόθεση για την υλοποίησή τους ήταν η νικηφόρα γι αυτούς έκβαση του πολέμου, ενώ η Ελλάδα ανελάμβανε με την ευθύνη όλων των αστικών κυβερνήσεων της εποχής όλους τους κινδύνους, όλο το ρίσκο.
Το 1915 ανοίχθηκαν πιστώσεις από την Αγγλία 396.000 λίρες, τη Γαλλία 30.000.000 φράγκα και τη Ρωσία 3.750.000 ρούβλια. Το 1917 πάλι από την Αγγλία 2.000.000 λίρες και τη Γαλλία 50.000.000 φράγκα. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση το σοβιετικό κράτος κατήγγειλε όλες τις τσαρικές διεθνείς συμφωνίες και φυσικά τραβήχτηκε και από το άθλιο ιμπεριαλιστικό παιχνίδι των λογιστικών πιστώσεων. Τη θέση όμως της Ρωσίας πήραν οι ΗΠΑ. Το 1918 ανοίχτηκαν ξανά πιστώσεις από την Αγγλία , τη Γαλλία και τις ΗΠΑ 750.000.000 συνολικά.
Το 1919 με μια νέα συμφωνία με την Αγγλία και τη Γαλλία συμφωνήθηκαν νέες λογιστικές πιστώσεις 100.000.000 φράγκων συνολικά.
Πληρώναμε τις επιχειρήσεις των «συμμάχων»
Χειρότερη για την Ελλάδα από όλες αυτές τις συμφωνίες για «λογιστικές πιστώσεις» ήταν αυτή του 1918. Με βάση αυτή τη συμφωνία, το εκδιδόμενο ( και ουσιαστικά ακάλυπτο) χαρτονόμισμα θα χρηματοδοτούσε όχι μόνο γενικές δαπάνες του ελληνικού στρατού, αλλά με ειδική ρήτρα θα χρησιμοποιούνταν και για την κάλυψη των δαπανών της αγγλογαλλικής εκστρατευτικής δύναμης στο Μακεδονικό και στο Αιγαιακό θέατρο του πολέμου. Με δυο λόγια, ο Βενιζέλος υποχρέωσε την καταχρεωμένη Ελλάδα να χρηματοδοτεί τις επιχειρήσεις των μεγάλων και πιστωτριών της ιμπεριαλιστικών χωρών για το υπέρογκο την εποχή εκείνη ποσό των 377.000.000 δραχμών.
Και ακόμη χειρότερα. Στον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο που είχε κάτσει στο σβέρκο των Ελλήνων από το 1898 προστέθηκε ένας νέος μηχανισμός εξάρτησης και επιτήρησης: Η Διασυμμαχική Επιτροπή στην Αθήνα.
Η συμφωνία του 1919
Όμως και η συμφωνία του 1919 περιείχε δυο οξύμωρα στοιχεία.
Το πρώτο: Είχε κι αυτή τους ίδιους όρους με τη συμφωνία του 1918, ότι δηλαδή θα υλοποιούνταν μετά το τέλος του πολέμου. Όμως ο πόλεμος είχε ήδη τελειώσει. Πώς λοιπόν θα ίσχυε αυτός ο όρος αφού τα όπλα είχαν σιγήσει;
Το δεύτερο και σημαντικότερο: Σε διάκριση με τη συμφωνία του 1918 η συμφωνία του 1919 όριζε ότι σκοπός του ανοίγματος των πιστώσεων ήταν η διευκόλυνση της ελληνικής κυβέρνησης να καλύψει τις δαπάνες του ελληνικού στρατού σε ελληνικό έδαφος. Κι όλα αυτά ενώ είχε ήδη γίνει η εκστρατεία στην Ουκρανία και είχε δοθεί η «συμμαχική» εντολή για αποστολή των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία για «την τήρηση της τάξεως».
Με δυο λόγια, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι «σύμμαχοι» δήλωναν εξ αρχής την άρνησή τους να συμμετέχουν έστω και με τη μορφή των «πιστώσεων» στις δαπάνες των ελληνικών στρατιωτικών επιχειρήσεων έξω από το ελληνικό έδαφος.
Ειδικότερα για την αγγλική πολιτική έναντι της Ελλάδας πρέπει να δούμε τη συμφωνία του 1919 σε συνδυασμό με μια άλλη συμφωνία που υπεγράφη από την κυβέρνηση του Βενιζέλου με μόνη την Αγγλία, για την προμήθεια πολεμικού υλικού. Αυτές οι δύο συμφωνίες επέτρεπαν στον αγγλικό ιμπεριαλισμό να χρησιμοποιεί κατά βούληση τον ελληνικό στρατό για τα επεκτατικά του σχέδια, ξεκαθαρίζοντας όμως πως δεν θα είχε συμμετοχή στις δαπάνες του. Τέτοιες συμφωνίες υπέγραψε ο «εθνάρχης» Βενιζέλος.
Η μεταπολίτευση του 1920 και οι πιστώσεις
Οι πιστώτριες δυνάμεις ακύρωσαν τις «λογιστικές πιστώσεις» μετά τις εκλογές Νοεμβρίου του 1920 , την ήττα του Βενιζέλου και την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου. Αυτό είχε σαν συνέπεια να μείνουν ακάλυπτες όλες οι εκδόσεις χαρτονομίσματος που είχαν γίνει με το πλασματικό κάλυμμα των λογιστικών πιστώσεων.
Ως πρόσχημα για την ακύρωση των πιστώσεων χρησιμοποιήθηκε η επιστροφή στο θρόνο του εξόριστου γερμανόφιλου Κωνσταντίνου. Και το κόψιμο έγινε παρά τις διαβεβαιώσεις των βασιλικών κυβερνήσεων ότι θα συνέχιζαν την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου και τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία. Όπ
ως και έκαναν.
Συμπερασματικά η μεταπολίτευση του 1920 έδωσε την ευκαιρία να εκδηλωθούν οι αντιθέσεις μεταξύ των πρώην συμμάχων αλλά και οι αντιδράσεις στη χρησιμοποίηση της Ελλάδας στη ρύθμιση των προβλημάτων της ετοιμοθάνατης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Εκτός από τις ΗΠΑ, την Γαλλία και την Ιταλία, και η Αγγλία μπορούσε τώρα να απαλλαγεί από τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από τις συμφωνίες των λογιστικών πιστώσεων. Έχοντας μάλιστα εξασφαλισμένη την συμμόρφωση των βασιλικών κυβερνήσεων στις εντολές της. Πρέπει να τονιστεί ότι πίσω από τις μεγάλες επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία αλλά και τις διάφορες προσπάθειες για την εξεύρεση συμβιβασμού με τον τερματισμό του πολέμου κρύβονταν ένα απίστευτο παρασκήνιο και παζάρι μεταξύ του Δημητρίου Γούναρη και των άλλων φιλοβασιλικών ηγετών με τον Βρετανό πρωθυπουργό Λόιντ Τζόρτζ και τον υπουργό Εξωτερικών λόρδο Κώρζον. Και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι Άγγλοι έδιναν έτοιμα κείμενα στον Γούναρη. Κείμενα απορριπτικά προτάσεων για εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης.
Το αμερικανικό κεφάλαιο
Μια ακόμη συνέπεια της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν η εισβολή του ξένου κεφαλαίου, με τη συνενοχή βέβαια και συμμετοχή της ελληνικής πλουτοκρατίας. Έτσι κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχό του τους πιο παραγωγικούς κλάδους της εθνικής οικονομίας.
Eκείνη ακριβώς την εποχή, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή , έχουμε και την εμφάνιση του αμερικανικού κεφαλαίου στη χώρα μας. Το 1921 οι εισαγωγές από τις ΗΠΑ έφταναν το 7% του συνόλου. Δυο χρόνια μετά, το 1923, έφτασαν το 24%. Το ίδιο διάστημα οι εισαγωγές από τη Μεγάλη Βρετανία έφταναν το 17%. Οι επενδύσεις των αμερικανικών κεφαλαίων στην Ελλάδα σε δημόσια δάνεια αρχίζουν με τη συμμετοχή τους στα «δάνεια αποκατάστασης». Ξεχωρίζουν δύο από αυτά τα δάνεια:
-Το προσφυγικό δάνειο ύψους 12.300.000 λιρών και πραγματικής απόδοσης 9.800.000 με επιτόκιο 8,6%. Το δάνειο αυτό ήταν αγγλοαμερικανικό, με πρόεδρο της διαχείρισής του τον αμερικανό Χένρυ Μοργκεντάου ( Αμερικανό δικηγόρο και διπλωμάτη που ως πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη χειρίστηκε λεπτά ζητήματα των σχέσεων των Συμμάχων με την Τουρκία έως το 1920. Το 1923 ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε την προεδρία της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων).
-Το δάνειο για την ύδρευση της Αθήνας και του Πειραιά που έκλεισε στα 9.300.000 δολάρια. Η εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά όξυνε το ήδη σοβαρότατο πρόβλημα της ύδρευσης στην περιοχή της πρωτεύουσας. Έτσι η Ελλάδα πήρε δάνειο με το οποίο κατασκευάστηκε και το φράγμα του Μαραθώνα. Οι όροι του δανείου ήταν αποικιακοί. Στο ελληνικό κράτος έφτασαν 8,5 εκατομμύρια, αλλά κι από αυτά πληρώθηκαν στην εταιρία Ούλεν και στους ντόπιους συνεταίρους της ως «αμοιβή» 1,2 εκατομμύρια και 240.000 για έξοδα που έγιναν στην Αμερική. Όσο για τους κατοίκους της Αθήνας και του Πειραιά κόντεψαν να πληρώνουν στην Ούλεν το νερό όσο και το γάλα αν λογαριάσει κανείς και τους τόκους του δανείου , όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο Νίκος Μπελογιάννης στο σημαντικό βιβλίο του «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα».
Ο πληθωρισμός
Η Μικρασιατική εκστρατεία και η καταστροφή οδήγησαν μέσα σε τέσσερα χρόνια, από το 1919 έως το 1923, σε τριπλασιασμό του πληθωρισμού. Από το 1921 με τιμή λίρας Αγγλίας 70,9 και τον τιμάριθμο στις 398 μονάδες φτάσαμε στο 1923 με τιμή της λίρας 296,6 και τον τιμάριθμο στις 1181 μονάδες.
Η πληθωριστική έκρηξη έθιξε κυρίως τα εργαζόμενα στρώματα του λαού. Ενώ ο τιμάριθμος τριπλασιάστηκε τα ημερομίσθια αυξήθηκαν μόνο κατά 50%. Για παράδειγμα: Μια τετραμελής οικογένεια χρειαζόταν ετησίως 17.000 δραχμές που αντιστοιχούσε σε μεροκάματο 60 δραχμών. Όμως τα ημερομίσθια των εργατών δεν ξεπερνούσαν τις 40 δραχμές. Αντίθετα ο πληθωρισμός ευνόησε τις βιομηχανίες και κυρίως αυτές που χρησιμοποιούσαν εγχώριες πρώτες ύλες των οποίων η τιμή δεν αυξήθηκε ανάλογα με την υποτίμηση της δραχμής. Έτσι οι μετοχές 370 ατόμων τους απέδιδαν εισόδημα 98 εκατομμύρια το χρόνο ενώ την ίδια ώρα 4.500 εργαζόμενοι και μάλιστα υψηλόμισθοι συγκέντρωναν 80 εκατομμύρια το χρόνο. Σ’ αυτή την ευνοϊκή για την ελληνική πλουτοκρατία κατάσταση προσθέστε και τον ερχομό των προσφύγων, που προσέφεραν όχι μόνο πάμφθηνη εργατική δύναμη, αλλά και ειδικευμένο προσωπικό, ιδιαίτερα στον τομέα της υφαντουργίας. Ακόμη στην περίοδο 1919-1923 τριπλασιάζεται ο αριθμός των γυναικών στη βιομηχανία και ιδιαίτερα στην υφαντουργία. Τα ημερομίσθια των γυναικών κυμαίνονταν σε ποσοστό 30% έως 50% κατώτερα αυτών των ανδρών εργατών.
Οι φθηνοί εργατικοί μισθοί, η ύπαρξη χιλιάδων ειδικευμένων εργατών και βιοτεχνών, οι ανάγκες για την αποκατάσταση των αγροτών προσφύγων, που έφεραν μαζί τους νέες καλλιεργητικές μεθόδους, αλλά και η αλματώδης αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την οικονομική ανάπτυξη, προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου.
Από την άλλη πλευρά, η αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού όξυνε τα κοινωνικά προβλήματα, ανέπτυξε την ταξική συνείδηση και οδήγησε στην εδραίωση της οργανωμένης παρουσίας των εργατών στο συνδικαλιστικό επίπεδο, με τη Γενική Συνομοσπονδία Εργατών, αλλά και στο πολιτικό, με την οργανωμένη παρουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Σημείωση 1: Σύμφωνα με τον καθηγητή Ανδρέα Ανδρεάδη για την περίοδο 1917-1923 λείπουν «επίσημαι στατιστικαί πηγαί συγκεντρωμέναι αλλά και μια συνθετική και λεπτομερής επί του προκειμένου μελέτη».
Σημείωση 2: Για το σημείωμα αυτό χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Α. Ανδρεάδη: «Ελληνική δημόσια οικονομία 1912-1923», Γ. Β. Δερτιλή « Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920» τ. Α΄ και Β΄, εκδόσεις «Εστία» , οι εισηγήσεις των Γιώργη Δ. Κατσούλη (« Οι οικονομικές και δημοσιονομικές συνέπειες της Μικρασιατικής» Καταστροφής) και Γιάννη Δελαγραμμάτικα ( «Τα οικονομικά της Μικρασιατικής Εκστρατείας» από την έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» , «Η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή- Επιστημονικό Διήμερο – Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών», του 1982 και Νίκου Μπελογιάννη «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα, ( «Σύγχρονη Εποχή» 1998).
……………………………………….
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
ΧΡΟΝΟΣ ΕΡΧΟΜΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ 2
ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ 3
ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
*Οι νεκροί και οι τραυματίες του ελληνικού Στρατού στο Μικρασιατικό Μέτωπο ήταν περισσότεροι από τους αξιωματικούς και στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους σε όλους τους πολέμους από το 1897 έως το 1918. Οι πιο πολλοί από τους εξαφανισθέντες χάθηκαν τον Αύγουστο του 1922. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θα θυμούνται ότι τα μεσημέρια στις καθημερινές ολιγόλεπτες εκπομπές του Ερυθρού Σταυρού από το κρατικό ραδιόφωνο με τίτλο «Αναζητήσεις μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού», ακόμη και τη δεκαετία του ’60, μεγάλο μέρος κάλυπταν οι περιπτώσεις αγνοουμένων στρατιωτών που χάθηκαν στη Μικρά Ασία και τους αναζητούσαν επί χρόνια γυναίκες παιδιά κι αδέρφια. Οι μνήμες αυτού του άδικου και σκληρού πολέμου σφράγισαν και εξακολουθούν ακόμη σφραγίζουν την ελληνική κοινωνία παρά το ότι πλησιάζουμε στη συμπλήρωση εκατονταετίας από το τέλος του.
ΠΙΝΑΚΑΣ 4
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ
( Σε δραχμές)
* Οι έμμεσοι φόροι, που κυρίως πλήττουν τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα και αποτελούν το κύριο στοιχείο ( μαζί με τον βαθμό φορολόγησης ειδών πρώτης ανάγκης) που αποδεικνύει τον ταξικό χαρακτήρα ενός φορολογικού συστήματος, αυξήθηκαν από το 1914 έως το οικονομικό έτος 1924-1925 , τριάντα μία φορές.
ΠΙΝΑΚΑΣ 5
Η ΖΗΜΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ 6
ΟΙ ΔΑΠΑΝΕΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ
(Σε δραχμές)
*Σύμφωνα με τον οικονομολόγο και ιστορικό των αρχών του 20ου αιώνα Ανδρέα Ανδρεάδη το σύνολο των δαπανών για αυτά τα δύο υπουργεία για τα χρόνια 1914-1924 έφτανε τα 12,5 δισεκατομμύρια δραχμές. Ένα ποσό τεράστιο για τα ελληνικά μεγέθη.
ΠΙΝΑΚΑΣ 7
ΛΗΣΤΡΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΟΓΑΛΛΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΤΟ 1916-1917 ΓΙΑ ΝΑ ΜΠΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ (ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ)
* Στοιχεία του καθηγητή Ανδρέα Ανδρεάδη
Στο επόμενο: Η ανταλλαγή των πληθυσμών- Η μοίρα των ξεριζωμένων που τους αποκαλούσαν «τουρκόσπορους»
