Από λεπτομερείς αναλύσεις και μελέτες θα περάσει ο Εφηβος των Αντικυθήρων προκειμένου να διαπιστωθεί αν μπορεί να «ταξιδέψει» και να εκτεθεί στην Ελβετία
Θα ετοιμάσει τις βαλίτσες του για το πρώτο του ταξίδι για την Ελβετία ο Εφηβος των Αντικυθήρων, το μοναδικής τέχνης χάλκινο άγαλμα του 4ου αιώνα πΧ, που εκτίθεται μαζί τα υπόλοιπα ευρήματα του Ναυαγίου των Αντικυθήρων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο; Ιδού το ερώτημα στο οποίο οι αρχαιολόγοι ακόμα δεν έχουν απαντήσει, πλην ελαχίστων που ούτε να σκεφτούν δε μπορούν – και δικαίως – ότι αυτό το μοναδικό έργο θα μπορούσε να μετακινηθεί προσωρινά εκτός χώρας. Υπενθυμίζουμε ότι το συγκεκριμένο άγαλμα δεν έχει μετακινηθεί ποτέ, παρά μόνο εντός του Μουσείου για εκθεσιακούς λόγους.
Εχει όμως απαντήσει ο υπουργός Πολιτισμού, Πάνος Παναγιωτόπουλος ο οποίος εδώ και αρκετό καιρό έχει ανακοινώσει ότι έκανε συμφωνία τα ευρήματα του ναυαγίου να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ και να εκτεθούν στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον. Φυσικά και προηγουμένως δεν είχαν ερωτηθεί οι καθ’ ύλην αρμόδιοι αρχαιολόγοι για τις επιπτώσεις επί των αρχαίων μίας τέτοιας μετακίνησης. Όμως τα τελευταία χρόνια όλα αυτά μοιάζει να μη έχουν και πολύ σημασία. Μας απαξιώνουν – λένε – στο εξωτερικό, αλλά μας θαυμάζουν για τον αρχαίο μας πολιτισμό. Και μιας και τον έχουμε, και αφού η κυβέρνηση τον κατανοεί ως διαφημιστικό άσσο στο μανίκι της, ας τον περιφέρουμε από την Ασία ως την Αμερική και όπου αλλού μας τον ζητάνε. Κάτι μεταξύ εθνικής υπερηφάνειας και εθνικού αρχοντοχωριατισμού. Διότι είναι άλλο πράγμα η χώρα να συμμετέχει σε διεθνείς αρχαιολογικές εκθέσεις και να συμβάλει στον επιστημονικό διάλογο και άλλο να έχει «ξεσηκώσει» τα μουσεία και τα αντικείμενά τους να μπαινοβγαίνουν σε αεροπλάνα θαρρείς και είναι περιοδεύων θίασος.
Ως προς τον «Εφηβο» του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) τα πράγματα έχουν ως εξής. Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και τον περίφημο Μηχανισμό, ο οποίος έχει απασχολήσει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα για τη λειτουργία και τον προορισμό του, πρόκειται, πριν πάει στην Αμερική, να εκτεθεί στο Μουσείο Αρχαιοτήτων στη Βασιλεία της Ελβετίας από την Ανοιξη του 2015. Πρόκειται για μία συμφωνία που είχε κάνει με τους Ελβετούς ο τέως διευθυντής του ΕΑΜ, Νίκος Καλτσάς. Το ΚΑΣ, στην τελευταία του συνεδρίαση, κλήθηκε να αποφασίσει για ποια από τα αντικείμενα που συναποτελούν την έκθεση μπορούν να ταξιδέψουν συνεκτιμώντας την κατάσταση διατήρησής τους, αλλά και την ιστορική και καλλιτεχνική τους μοναδικότητα.
Για το Μηχανισμό η απάντηση ήταν άμεση και κατηγορηματική. Δεν μπορεί να ταξιδέψει όχι μόνο επειδή είναι μοναδικός, αλλά επειδή η ευαίσθητή κατάστασή του δεν επιτρέπει τέτοιες μετακινήσεις. Οσο για τον Εφηβο των Αντικυθήρων, εδώ η απάντηση δεν ήταν τόσο ξεκάθαρη. Ο αναπληρωτής διευθυντής του ΕΑΜ, Γιώργος Κακαβάς είπε στο ΚΑΣ ότι Ελβετοί είναι διατεθειμένοι να συμβάλουν επιστημονικά και οικονομικά ώστε να το άγαλμα να μελετηθεί αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία (λέηζερ, ακτινογραφίες, σκανάρισμα κλπ) προκειμένου να διαπιστωθούν τόσο οι προηγούμενες επεμβάσεις που έχουν γίνει πάνω του, αλλά και η κατάσταση στην οποία τώρα βρίσκεται ώστε να ληφθεί μετά η απόφαση για τη μετακίνησή του ή μη. Αλλά το ερώτημα είναι: μήπως οι Ελβετοί εφ’ όσον θα συμμετάσχουν στην έρευνα αξιώσουν οπωσδήποτε να ταξιδέψει το άγαλμα στην Ελβετία; Και μήπως τελικά έπρεπε από την αρχή να ειπωθεί ένα ξεκάθαρο όχι; Όλα αυτά θα απαντηθούν μετά τη μελέτη του Εφηβου.
Χιλιάδες αρχαία στο εξωτερικό
Ωστόσο η συζήτηση για τη μετακίνηση ενός υψηλής καλλιτεχνικής αξίας έργου τέχνης της αρχαιότητας έχει ανοίξει ενώ θα περίμενε κανείς να έχει κλείσει πριν ακόμα προλάβει να διατυπωθεί οποιαδήποτε τέτοια πιθανότητα. Εκ των μελών του ΚΑΣ μόνο η γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων, Μαρία Βλαζάκη, δήλωσε από την αρχή ότι δεν μπορεί να φύγει από το Μουσείο ένα έργο τόσο εμβληματικό. Κάποιοι άλλοι προβληματίστηκαν, πάλεψαν μεταξύ ψυχικής άρνησης και ορθολογιστικού ρεαλισμού… και τελικά συνηγόρησαν να αποφασίσουν μετά τις απαντήσεις που θα δώσει η έρευνα.
Η συζήτηση για το ποιά αρχαία αντικείμενα μπορούν να ταξιδεύουν δεν είναι καινούργια και δεν άνοιξε τώρα. Για την ακρίβεια τώρα κινδυνεύει να κλείσει. Πριν από λίγους μήνες είχε δοθεί έγκριση να μετακινηθεί σε έκθεση στη Ρώμη, για πρώτη επίσης φορά, το ανάγλυφο της «Σκεπτομένης Αθηνάς», το πιο εμβληματικό έργο της Ακρόπολης και ένα από τα ελάχιστα που δείχνουν τη μετάβαση από την αρχαϊκή στην κλασσική αρχαιότητα.
Είναι ήδη δεκάδες οι εκθέσεις με ελληνικές αρχαιότητες που έγιναν στο εξωτερικό και χιλιάδες τα αρχαία έργα που ταξίδεψαν τα τελευταία χρόνια και πρόκειται να ταξιδέψουν για εκθέσεις συμφωνημένες ως το 2016. Αρχαιολόγοι με αποδεδειγμένη εμπειρία σε τέτοιες εκθέσεις δεν κρύβουν την ανησυχία τους όχι μόνο για ενδεχόμενες φθορές στα αντικείμενα λόγω καταπόνησής από τις συνεχείς συσκευασίες – αποσυσκευασίες, παρά την εξέλιξη στην τεχνολογία και στη διαδικασία τέτοιων αποστολών, αλλά και φόβο για ενδεχόμενους απρόβλεπτους παράγοντες. Το αξιολογικά όρια για τις αρχαιότητες που μπορούν να ταξιδέψουν όχι μόνο διευρύνονται, αλλά ως αποτέλεσμα αυτή της διεύρυνσης, διαρκώς αμβλύνονται. Την ίδια στιγμή μουσεία του εξωτερικού έχουν λάβει το μήνυμα ότι η Ελλάδα δανείζει και το πιο πολύτιμά της για εκθέσεις και προσαρμόζουν ανάλογα της απαιτήσεις τους. Τόσο που πρόσφατα ιταλικό μουσείο ζήτησε ακόμα και τη χρυσή λάρνακα από τη Βεργίνα την οποία όμως δεν πήρε.
Οσο για το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, στην Ελβετία θα ταξιδέψουν 382 αντικείμενα (γλυπτά, νομίσματα, μικροτεχνία και ευρήματα από την τελευταία έρευνα στο ναυάγιο κατά το 2013) Για τον «Εφηβο» η απάντηση θα δοθεί μετά την μελέτη του αγάλματος. Τα αντικείμενα, όπως είπε ο διευθυντής του Μουσείου, δεν μπορούν να ταξιδέψουν αεροπορικώς λόγω του όγκου των γλυπτών και γι’ αυτό θα φτάσουν οδικώς στην Ελβετία.
Αλήθεια, πώς θα πάνε στις ΗΠΑ όπως «έταξε» ο υπουργός Πολιτισμού στους αμερικάνους. Ακτοπλοϊκώς; Μήπως οι αρχαιότητες κύριοι δεν είναι θίασος στο Δελφινάριο; Λέμε εμείς τώρα…
