Μια δυσάρεστη έκπληξη περίμενε τους πρώτους επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού, μετά την επαναλειτουργία των αρχαιολογικών χώρων, στις 22 Μάρτη. Ο Ηριδανός, στο κομμάτι εκείνο που βγαίνει στην επιφάνεια και διαπερνά τον αρχαιολογικό χώρο, έχει ξεραθεί τελείως, δίνοντας μια εικόνα εγκατάλειψης και ένα μοναδικό οικοσύστημα που συντηρούσαν τα έτσι κι αλλιώς λιγοστά νερά του, απειλείται με πλήρη εξαφάνιση.
Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν την Κυριακή 4 Απρίλη. Σε αυτές διακρίνεται η κοίτη του Ηριδανού στεγνή, ενώ χελώνες περιφέρονται σε αυτή, ίσως από συνήθεια, γιατί εκεί πάντα αναζητούσαν πρασινάδα.
Προφανώς οι βάτραχοι που υπήρχαν και ένα μοναδικό είδος πολύ μικρού ψαριού, κουνουπόψαρα, αν δεν έχουν κιόλας εξαφανιστεί, κινδυνεύουν άμεσα να εξαφανιστούν.
Οι φύλακες, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, είπαν ότι έχει χαλάσει η αντλία που τροφοδοτούσε με νερό την κοίτη του Ηριδανού, στο ύψος του σταθμού του ηλεκτρικού στο Μοναστηράκι.
Σήμερα, τόσες μέρες μετά, η ζημιά που δημιουργεί το πρόβλημα της τροφοδοσίας με νερό δεν έχει αποκατασταθεί στο σύνολό της. Οι φύλακες του χώρου, ιδιαίτερα ανήσυχοι μας ενημέρωσαν ότι η αρχική βλάβη της αντλίας στο μετρό στο Μοναστηράκι έχει ήδη αποκατασταθεί, αρκετά έγκαιρα. Όμως διαπιστώθηκε ότι υπάρχει κάποιο εμπόδιο που έχει δημιουργηθεί και εμποδίζει τη ροή του νερού, από άγνωστη μέχρι στιγμής αιτία, στο υπόγειο τμήμα του ποταμού κάτω από την οδό Αδριανού. Συνεργεία της Εφορίας Αρχαιοτήτων κάνουν έρευνες για να εντοπίσουν το εμπόδιο, αλλά μέχρι στιγμής αποβαίνουν άκαρπες.
Σε συνεργασία με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, όπως μας είπαν, κατά διαστήματα ρίχνουν λίγο νερό από τις παρακείμενες αρχαίες δεξαμενές, αλλά αυτό το νερό είναι πολύ λίγο και δεν αρκεί ούτε για μια προσωρινή λύση…
Η κοίτη του Ηριδανού στο χώρο του Κεραμεικού κυλάει στο αρχαίο ανάγλυφο του εδάφους που είναι και το μοναδικό σωζόμενο στην ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου.
Από μόνη της η κοίτη που βρίσκεται στην επιφάνεια μαζί με το οικοσύστημα που συντηρεί, αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι μια ζώσα μνημειακή αναφορά της ιστορίας των Αθηνών και σαν τέτοια απαιτεί μια άμεση και σοβαρή παρέμβαση από την πλευρά του Υπουργείου ώστε να τροφοδοτηθεί, προσωρινά αλλά ικανοποιητικά με νερό ο αρχαίος Ηριδανός έως ότου αποκατασταθεί πλήρως η ροή των υπόγειων υδάτων του.
Ο Ηριδανός είναι ένα «ζωντανό» μνημείο. Τα νερά του, υπόγεια ή υπέργεια, εξακολουθούν να κυλούν στην αττική γη.
Το οικοσύστημα του Ηριδανού
Μέσα στον Κεραμεικό τα επιφανειακά νερά του ποταμού, αν και λιγοστά σήμερα, συντηρούν ένα οικοσύστημα μοναδικό για το ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Κάθε Ανοιξη οι πρασινόφρυνοι βρίσκουν στην κοίτη του ποταμού το κατάλληλο μέρος για να αποθέσουν τα αυγά τους. Μέσα στο ίδιο το ποτάμι υπάρχει ένα είδος μικρών ψαριών, τα κουνουπόψαρα, που κατά περίεργο τρόπο επιβιώνουν μέσα σε τόσο λίγο νερό. Υδρόφιλα φυτά (νεροκάλαμα) και κάθε λογής αγριολούλουδα φυτρώνουν την Ανοιξη γύρω από τις όχθες: κάππαρη, χαμομήλι, ζωχοί, περιπλοκάδα, πικραγγουριά, μολόχα, παπαρούνα, τσουκνίδα, ασφόδελοι. Μέσα στα χόρτα κρύβονται κρασπεδωτές χελώνες και ο χώρος αντηχεί από τα τιτιβίσματα των πουλιών που βρίσκουν εκεί καταφύγιο. Σπουργίτια, χελιδόνια και σπιτοχελίδονα φωλιάζουν στην περιοχή και τρέφονται με τα έντομα που αφθονούν στις όχθες του ποταμού.
Οι πηγές του Ηριδανού, σύμφωνα με το Στράβωνα, βρίσκονταν κοντά στους νότιους πρόποδες του Λυκαβηττού, απέναντι από τις πύλες του «Διοχάρους», όπου βρίσκεται και η «Πάνοπος» κρήνη. Ο Παυσανίας (περιηγητής και γεωγράφος του 2ου αιώνα μ.Χ.) στα Αττικά του πιστοποιεί την παρουσία του Ηριδανού στην Αθήνα και μάλιστα αναφέρει ότι τα νερά του κατέληγαν στον Ιλισό ποταμό. Ο Ηριδανός στη συνέχεια κυλούσε βόρεια της Ακρόπολης, περνούσε μέσα από την Αγορά και συνεχίζοντας τη ροή του βορειοδυτικά, κατά μήκος της βόρειας περιοχής της Πνύκας, έβγαινε από το τείχος πόλης, κοντά στην «Ιερά Πύλη». Κατόπιν, χανόταν υπογείως για μερικές εκατοντάδες μέτρα, εμφανιζόταν πάλι στην επιφάνεια, στρεφόταν προς τα νότια, όπου και συναντούσε και ενώνονταν με τον Ιλισό. Ήδη από τα χρόνια της επέκτασης της πόλης από το Θεμιστοκλή περιελήφθη εντός των τειχών της, ενώ στους ρωμαϊκούς χρόνους φαίνεται ότι καλύφθηκε και κατασκευάσθηκε μεγάλος οχετός εντός της κοίτης του.
«Το 1992 οι έρευνες που έγιναν στο πλαίσιο της κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Αθηνών (Μετρό), έφεραν ξανά στο φως τον χαμένο Ηριδανό. Το γεωραντάρ που ερευνούσε το υπέδαφος στις οδούς Φιλελλήνων, Όθωνος και Μητροπόλεως εντόπισε την κοίτη του ποταμού σε βάθος 6 μέτρων. Στη συνέχεια οι ανασκαφές στη Βουλή, τη λεωφόρο Αμαλίας και το Μοναστηράκι αποκάλυψαν τμήματα της κοίτης του. Έτσι το «παζλ» της πορείας του ποταμού συμπληρώνεται σε γενικές γραμμές ως εξής: Από τις νότιες υπώρειες του Λυκαβηττού ο Ηριδανός «κυλά» προς το Σύνταγμα και περνά από τη Βουλή. Στον Εθνικό Κήπο πιθανότατα ενισχύει με τα νερά του την πηγή «Μπουμπουνίστρα». Διασχίζοντας εγκάρσια την οδό Αμαλίας, στρίβει στην οδό Όθωνος και κατηφορίζει προς τη Μητροπόλεως. Από την πλατεία του Μοναστηρακίου μπαίνει στο Δημοπρατήριο, συνεχίζει προς την οδό Αδριανού, διασχίζει την οδό Ερμού και εμφανίζεται στον Κεραμεικό. Εκεί ρέει επιφανειακά για 150 μέτρα περίπου και μετά χάνεται κάτω από την οδό Πειραιώς. Η μετέπειτα πορεία του είναι επίσης γνωστή: μετά την οδό Πειραιώς στρέφει νότια και ενώνεται με τον Ιλισσό («εκδιδούς ες τον Ιλισσόν», Παυσανίας, βιβλίο Ι, 19,5)».
Από το «Ηριδανός – το ποτάμι κάτω από τη σύγχρονη Αθήνα»,
του Υπουργείου Πολιτισμού, 2012.
Σήμερα ο Ηριδανός, με εμφανή τα φυσικά χαρακτηριστικά ενός ποταμού (κοίτη, φυσικά και τεχνητά αναχώματα), είναι ορατός μόνο στον αρχαιολογικό χώρο των ανασκαφών του Κεραμικού. Η κοίτη του ποταμού, πλάτους 2 μέτρων, διασχίζει τον αρχαιολογικό χώρο από τα ανατολικά προς τα δυτικά σε μήκος περίπου 190 μ. Σε όλο το μήκος αυτής της διαδρομής είναι εμφανείς όλες οι διαχρονικές ανθρώπινες επεμβάσεις.
Φωτογραφίες από: facebook.com
