Διαβάστε όλα τα κείμενα του φακέλου – αφιερώματος του «Ημεροδρόμου» «Από τα Δεκεμβριανά στον Εμφύλιο» ΕΔΩ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ
28 Ο αμερικανός πρεσβευτής Γκραίηντυ μιλάει στη Θεσσαλονίκη και τη Λάρισα για την αναγκαιότητα εκλογών.
29 Τελευταία μάχη των ανταρτών του ΔΣΕ στη Λέσβο. Απομένουν μεμονωμένοι μαχητές που σταδιακά είτε σκοτώνονται είτε συλλαμβάνονται. Οι δύο τελευταίοι μαχητές παραδόθηκαν το Νοέμβριο του 1955.
ΔΙΕΘΝΗ
2 Αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία της Ινδονησίας.
7 Πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο υπό την προεδρία του βέλγου σοσιαλιστή Πωλ Ανρί Σπάακ. Λίγα χρόνια αργότερα ο Σπάακ θα γίνει γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ.
23 Σκληρή αντιπαράθεση μεταξύ δεξιάς και αριστερής πτέρυγας στο βρετανικό Εργατικό Κόμμα που περιορίζει το πρόγραμμα εθνικοποιήσεων.
«Οι Κ.Σ. κατέστη δυνατόν να διαφύγουν άνευ πολλών ζημιών»
Απόσπασμα από « Απόρρητη-Υπερεπείγουσα» έκθεση «Επί της Συμμοριακής καταστάσεως Χαλκιδικής και των εκεί διεξαγομένων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων» του διοικητή του Γ΄ Σώματος Στρατού αντιστράτηγου Θ. Γρηγορόπουλου προς το ΓΕΣ ( 3.11.1949):
«… ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ
1.Δύναμις Κ.Σ. εν ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ συνολικώς περί τους 130
Εκ τούτων μάχιμοι σχηματισμοί εν συνόλω δύναμις 65 κατανεμόμενοι ως ακολούθως:
α) Λόχος ΚΟΛΙΑ δυνάμεως 22 εις ΚΑΚΚΑΒΟΝ
β) Λόχος ΓΙΑΓΛΗ δυνάμεως 21 περιοχήν ΒΑΡΒΑΡΑΣ
γ) Λόχος ΜΙΛΤΙΑΔΗ δυνάμεως 22 περιοχήν ΚΑΚΚΑΒΟΣ
δ) ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ μετά Επιτελείου περιοχήν ΚΑΚΚΑΒΟΣ
Κατά συνέπεια αι διεξαγόμεναι εν ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ επιχειρήσεις αποσκοπούσι εις την εξόντωσιν Κ.Σ. κατανεμημένων εις μικροομάδας λίαν ευελίκτους και δυναμένας να χρησιμοποιούσιν το εξαιρετικώς διακεκομμένον και κεκαλυμμένον έδαφος ταύτης προς απάσας τας κατευθύνσεις, κινούμενοι εκτός συνήθων δρομολογίων. Εις την ευρείαν ταύτην και δυσχερώς εξερευνήσιμον περιοχήν οι Κ.Σ. διαθέτουν κεκρυμμένα τρόφιμα και εφόδια, φαίνεται δε πιθανόν ότι διαθέτουν ακόμη και τινάς συνδέσμους εις ωρισμένους κατωκημένους τόπους, παρ’ όλα τα ληφθέντα μέτρα ριζικής εκκαθαρίσεως τούτων.
2.Παρ’ όλον ότι εκάστοτε εις τους χώρους εις τους οποίους ενετοπίσθησαν αι ομάδες αύται των Κ.Σ. ( ΒΑΡΒΑΡΑ-ΚΑΚΚΑΒΟΣ) διετέθησαν αρκεταί δυνάμεις προς εξόντωσιν τούτων, εν τούτοις οι Κ.Σ. κατέστη δυνατόν να διαφύγουν άνευ πολλών ζημιών, τούτο αποδοτέον
α) εις το έδαφος, όπερ ως ανωτέρω αναφέρεται είναι εξαιρετικά δασωμένο και βατόν προς όλας τας κατευθύνσεις.
β) Εις την απειρίαν των τμημάτων όσον αφορά τον τρόπον ενεργείας κατά τας ενέδρας και τας εξερευνήσεις. Δέον να ληφθή σχετικώς υπόψη ότι τα τμήματα της ΙΙ Μεραρχίας από μακρού διατεθημένα εις Στατικάς αποστολάς δια πρώτην φοράν εχρησιμοποιούντο εις τοιαύτας ενεργείας και μάλιστα υπό τόσον δυσχερείς συνθήκας.
Παρά ταύτα πολλάκις συμμοριακαί ομάδες συνεπλάκησαν με ημέτερα τμήματα είτε κατά την διάρκειαν των εξερευνήσεων είτε εις ενέδρας χωρίς όμως τα αποτελέσματα να είναι σοβαρά εις βάρος των συμμοριτών δια τους ανωτέρω εκτεθέντας λόγους…».
«Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου 1944-1949», σ. 265-266, τ. 16ος, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα 1998.
Οι αμερικανοί αποφασίζουν και για τους μισθούς των κληρικών
Από την ανακοίνωση της Αρχιεπισκοπής μετά τη συνάντηση στις 5.11.1949, του αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος με την επιτροπή οικονομικής πολιτικής για τους μισθούς των ιερέων:
« Εγένετο επίσης δεκτός κατ’ αρχήν ο τρόπος της καλύψεως της νέας δαπάνης, όστις εν ταις λεπτομερείαις θέλει συζητηθή υπό των Υπουργών Παιδείας και Οικονομικών μετά των αρμοδίων Συμβούλων της Αμερικανικής Αποστολής. Εκφράζεται πανταχόθεν ικανοποίησις δια την επιδειχθείσαν υπό των εκπροσώπων της Αμερικανικής Αποστολής κατανόησιν της σημασίας της Εκκλησίας εν τω έργω της ανασυγκροτήσεως της χώρας».
«Εκκλησία» 15.11.1949.
Από το Γράμμο στους γιορτασμούς για την Οκτωβριανή Επανάσταση στην Τασκένδη
Απόσπασμα αφήγησης της μαχήτριας του ΔΣΕ Μαρίας Γ. Σκαφίδα:
« … Βρεθήκαμε στα αλβανικά σύνορα. Καθίσαμε να ξεκουραστούμε και να αναμετρηθούμε. Αντηχούσαν τα «παρών», «απών», «παρούσα», «απούσα». Όσοι μείναμε ζωντανοί σηκωνόμασταν και λέγαμε πού τραυματίστηκε ή πού σκοτώθηκε ο τάδε συναγωνιστής-συναγωνίστρια, σε ποιο ύψωμα, σε ποια βουνοκορφή της πατρίδας μας. Περιμέναμε τα στρατιωτικά αυτοκίνητα να μας πάρουν (…).
Όταν σουρούπωσε, φτάσανε τα αλβανικά στρατιωτικά αυτοκίνητα και ξεκινήσαμε, χωρισμένοι σε τμήματα, για το Ελμπασάν και το Μπουρέλι. Εγώ έφυγα για το Μπουρέλι. Μικρή πόλη, πεντακάθαρη. Καθίσαμε ένα μήνα. Μέναμε σε αντίσκηνα και σε σχολεία, μαζί με άλλες κοπέλες. Εγώ έμενα στο 1ο Γυμνάσιο Μπουρελιού. Δημιουργήθηκε μια ομάδα, η οποία μάθαινε λίγες ρώσικες λέξεις. Ήταν κάποιος Ιωσηφίδης από τον Καύκασο, ο οποίος γνώριζε τη ρωσική γλώσσα. Κάπως έτσι πέρασε ο μήνας. Πρωτόγνωρες ψυχικές καταστάσεις και αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα.
Περιμέναμε με αγωνία να ανακοινώσουν το επόμενο βήμα… Ποια θα ήταν η επόμενη πατρίδα μας… Έτσι, στο πρωινό στρατιωτικό προσκλητήριο, ένας στρατός πειθαρχικός, πολιτισμένος, με μεγάλα οράματα, χωρίς όπλα, ξεκινήσαμε για το μεγάλο μας ταξίδι προς τη Σοβιετική Ένωση, το οποίο κράτησε ένα μήνα (…).
Το ταξίδι συνεχίστηκε για την Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Φτάσαμε στα προάστια, στο Γιαλαγκάτς. Από τα βαγόνια του τρένου αποβιβαστήκαμε, σαν ένα ιδιόμορφο στρατιωτικό τμήμα, χωρίς όπλα: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ.
Μαζί με το τμήμα μου, αλλά και άλλα τμήματα εγκατασταθήκαμε στη 12η Πολιτεία. Δυο μεγάλες πινακίδες στην κεντρική είσοδο έγραφαν στα ρωσικά: «Ντομπρό ποζάλοβατς» που σημαίνει «Καλωσορίσατε!».
Η επόμενη μέρα, 7 Νοέμβρη 1949, ήταν μια πολύ μεγάλη μέρα για το σοβιετικό λαό, αλλά και για όλη την προοδευτική ανθρωπότητα. Γιορταζόταν η 32η επέτειος της μεγάλης Σοσιαλιστικής Οκτωβριανής Επανάστασης.
Από το τμήμα μου εκλέχτηκε αντιπροσωπεία, η οποία θα συμμετείχε στην παρέλαση. Πήρα μέρος και εγώ σαν υπεύθυνη γυναικών του Τάγματος. Μας έδωσαν ρούχα του κουτιού, ταιριαστά με το σώμα μας. Στα χέρια μας κρατούσαμε κόκκινες τουλίπες, τριαντάφυλλα κ.λπ. Η Τασκένδη ντυμένη στα γιορτινά, ήταν πανέμορφη. Παντού κόκκινα πανό, λουλούδια, τριαντάφυλλα, πανσέδες, μενεξέδες, λάντις ( το δάκρυ της κοπέλας) και άλλα πολλά. Την ημέρα αυτή, στη μεγαλειώδη παρέλαση, τραγούδησα κι έκλαψα πολύ, από συγκίνηση και χαρά. Όλη τη μέρα γλεντούσαμε μαζί με το ρωσικό λαό.
Την επόμενη μέρα είχαμε συνέλευση. Πρέπει να μάθουμε το γρηγορότερο τη ρωσική γλώσσα. Γι’ αυτό, ξεκινήσαμε νυχτερινά μαθήματα. Δεκατάξια σχολεία και εργασία…».
«Εθνική Αντίσταση», σ. 65-66, τρίμηνη έκδοση της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ, , Ιούλης- Σεπτέμβρης 2009.
«Το φάσμα της δικτατορίας» και η στάση των αμερικανών
Ο ανταποκριτής της γαλλικής εφημερίδας «Λε Μοντ» στην Αθήνα έγραφε το Νοέμβριο του 1949 για τα σχέδια για μια «μεταβατική, σαν απροσδιορίστου διαρκείας δικτατορική κυβέρνηση», με κεντρικό Πρόσωπο τον αρχιστράτηγο Παπάγο:
« Το φάσμα της δικτατορίας αιωρείται πάντοτε εις την χώραν αυτήν, η οποία εκ παραδόσεως είναι κάπως έρμαιον των φιλοδοξιών των διακεκριμένων στρατιωτικών. Η αδιαφιλονίκητη νοσταλγία του καθεστώτος Μεταξά αποκαλύπτεται, εξάλλου, τόσον ισχυρά , ώστε τα αισιοδοξότερα προγνωστικά υπερηκοντίσθησαν όσον αφορά την δραστηριότητα του κ. Μανιαδάκη ( σ.σ. ο πανίσχυρος υφυπουργός Ασφάλειας της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, μετέπειτα βουλευτής της καραμανλικής ΕΡΕ) και του κ. Παπαδάκη ( σ.σ. διπλωμάτης, συνεργάτης του Μεταξά), οι οποίοι διακηρύσσουν φανερά ότι είναι απόστολοι του αποθανόντος αρχηγού».
Τις προσπάθειες των θιασωτών της δικτατορίας ματαίωσαν κυρίως οι αμερικανοί, των οποίων η προτίμηση εκείνη την εποχή στρέφονταν προς τις κεντρώες αστικές δυνάμεις. Οι δυνάμεις αυτές, σ’ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου είχαν δώσει σαφέστατα δείγματα αντικομμουνισμού, αλλά και αποδείξεις ότι θα συνέχιζαν την πολιτική της αστυνομοκρατίας, των ψηφισμάτων και των διώξεων κατά της Αριστεράς. Και μ’ αυτές τις δυνάμεις θα εξυπηρετείτο καλύτερα η προσπάθεια προσέγγισης με τη Γιουγκοσλαβία του Τίτο, που αποτελούσε τότε το βασικό στόχο της αμερικανικής πολιτικής στα Βαλκάνια. Μάλιστα ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Γκραίηντυ ανέλαβε από το Νοέμβριο του 1949, εκστρατεία με παρουσία σε όλη την Ελλάδα για την προπαρασκευή εκλογών. Στις 28 Νοεμβρίου μιλώντας στη Θεσσαλονίκη ανέφερε:
« Πρέπει συντόμως να διεξαχθούν βουλευτικαί εκλογαί. Εν συνεχεία δέον να επακολουθήσουν δημοτικαί εκλογαί, κανονικώς διεξαγόμεναι κατά σύντομα χρονικά διαστήματα, όπως συμβαίνει και εις άλλα δημοκρατικά κράτη (…). Ικανοί άνδρες από όλα τα κοινωνικά στρώματα δέον να συμμετέχουν κατ’ αύξουσαν αναλογίαν εις την διαχείρισιν των κοινών…».
Σπύρου Λιναρδάτου «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, Τόμος Α΄, 1949-1952», σ. 57-58, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1977.
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ
15 Λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης του Αλ. Διομήδη ότι το αργότερο έως τον Απρίλιο του 1950 θα γίνουν εκλογές, ο Νικόλαος Πλαστήρας ανακοινώνει τους στόχους του νέου κόμματος των «Προοδευτικών Φιλελευθέρων».
15 O Αλέξανδρος Διομήδης αναφερόμενος στο προετοιμαζόμενο δημοψήφισμα για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα δηλώνει πως «η ανακίνησις του Κυπριακού δύναται να βλάψη διεθνώς τη χώρα».
19 Αποφασίζεται η άρση του στρατιωτικού νόμου στην περιοχή της πρωτεύουσας, της Πελοποννήσου και των νησιών.
ΔΙΕΘΝΗ
13 Η Βουλή του Ισραήλ αποφασίζει για πρώτη φορά τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ιερουσαλήμ. Τέσσερις ημέρες πριν τα Ηνωμένα Έθνη είχαν αποφασίσει τη διεθνοποίηση της Ιερουσαλήμ.
8 Oι κινέζοι εθνικιστές συγκροτούν εξόριστη κυβέρνηση στη Φορμόζα.
15 Η Δυτική Γερμανία μπαίνει στο σχέδιο Μάρσαλ.
«Προοδευτικοί Φιλελεύθεροι», το νέο κόμμα του Πλαστήρα
« Ανεξαρτήτως των γενικών προγραμματικών δηλώσεων του κόμματος γεννησομένων εν καιρώ, θεωρώ απαραίτητον να γνωρίζη ο Ελληνικός Λαός τους εξής βασικούς σκοπούς, τους οποίους θέλω επιδιώξη πολιτευόμενος εντός του πλαισίου του υφισταμένου καθεστώτος και εντός των ορίων του Συντάγματος: 1) Την πραγματικήν ανασυγκρότησιν της χώρας, χωρίς την διασπάθισιν της γενναιόφρονος βοηθείας την οποίαν μας παρέχει η Μεγάλη φίλη μας, η Αμερικανική Δημοκρατία. 2) Την πλήρη αποκατάστασιν της τόσον ποθητής εις όλους τους Έλληνας ειρηνεύσεως και γαλήνης δια της εξασφαλίσεως τάξεως, ισοπολιτείας και δικαιοσύνης, εις όλους τους πολίτας αδιαφόρως πολιτικών φρονημάτων και δημιουργίαν Κράτους ικανού να πατάσση αμειλίκτως κάθε αυθαιρεσίαν και έκνομον πράξιν οποθενδήποτε προερχομένην. 3) Τον ηθικόν καθαρμόν μετά πλήρη αποκάλυψη εκείνων οι οποίοι ωργίασαν επί των οικονομικών ερειπίων της Ελλάδος. 4) Την πάταξιν της διαφθοράς που λυμαίνεται σήμερον τον τόπον μας και έχει φέρει εις οικονομικήν εξαθλίωσιν τας εργαζομένας τάξεις, γεωργούς και εργάτας, τους μισθοσυντηρήτους, τους συνταξιούχους, τους μικροϊδιοκτήτας και μικροαστούς εν γένει. Η διαφθορά αυτή θα είχεν ήδη επιφέρει ολοκληρωτικήν κατάρρευσιν της Εθνικής μας Οικονομίας εάν δεν υπήρχεν η Αμερικανική βοήθεια…».
«Ελευθερία», 15.12.1949.
Σημείωμα προς το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ από την Αθήνα
Απόσπασμα από σημείωμα προς το Πολιτικό Γραφείο του Σταύρου Κασιμάτη, ο οποίος, μαζί με ασύλληπτα στελέχη της ΕΠΟΝ, συγκρότησε ένα δεύτερο παράνομο καθοδηγητικό κέντρο του ΚΚΕ στην Αθήνα:
«21/12/49
Αγαπητοί συντρ.
Σας ξαναγράφω πριν πάρω σημείωμά σας.
Τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας δεν τις ακούσαμε στο σύνολό τους. Κατατοπισθήκαμε όμως στα βασικά σημεία, ιδιαίτερα στα καθήκοντα. Δουλεύουμε τώρα με τις υποδείξεις της. Κάναμε συζήτηση με τους συντρόφους. Συμφωνούν και εγκρίνουν. Άλλωστε και η ζωή καθημερινά επιβεβαιώνει την ορθότητά της.
Στο τρίμηνο διάστημα που μεσολάβησε από το πρώτο μου σημείωμα, προσπαθήσαμε να επεχτείνωμε την επαφή μας προς όλες τις κατευθύνσεις, με κάθε τρόπο, και να κινητοποιήσωμε τον κόσμο σε επαφή για τα ζητήματα του. Βάλαμε ποδάρι στον Πειραιά από 3 κατευθύνσεις. Επεχτείναμε τη δουλειά μας στη Μακρόνησο ( επαφή με όλα τα τάγματα, πάνω από 15 φαντάροι σε οργάνωση). Φτιάξαμε καινούργια οργάνωση στο Πολυτεχνείο (από 10 μέλη). Συγκροτήσαμε καθοδηγητική ομάδα Αλληλεγγύης. Πληρώσαμε ενοίκια σε 2 σπίτια. (2 σύντροφοι πουλάνε την περιουσία τους και μας δίνουν τα λεφτά). Για τη Δράση μας αναλυτικώτερα γράφω πιο κάτω.
Με το ξέσπασμα των απεργιακών αγώνων χτυπήθηκε η οργάνωσή μας των υφαντουργών (ένα μικρό κομμάτι από 5 με ιδιαίτερη επαφή μας επέτρεψε να ξαναρχίσωμε τη δουλειά). Χτυπήθηκε η οργάνωσή μας στους μαθητές (την ξανασυγκροτήσαμε). Στις 29/9 πιάστηκε η Γιούλια Βεντουρή βασικό μας στέλεχος. Χτυπήθηκε μερικά η μία οικονομική μας επιτροπή (…). Αποκαταστάθηκε συνδεσμιακή επαφή με το σ. Πλουμπίδη και αυτές τις μέρες θα τον δω…».
Σταύρος Κασιμάτης «Οι παράνομοι- Άνθρωποι και ντοκουμέντα», σ. 97-98, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 1997. Το σημείωμα τα Κασιμάτη στο Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ, προέρχεται από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).
Χριστούγεννα του 1949 στο Πήλιο
« Τα Χριστούγεννα του 1949 τα γιορτάσαμε μέσα σε μια φοβερή χιονοθύελλα. Ο χειμώνας του 1949 δεν ήταν σαν τους άλλους, ήταν από τους πιο βαρείς. Και στο Πήλιο το χιόνι μπορεί να φτάσει στα τέσσερα και πέντε μέτρα σ’ ορισμένες απάνεμες πλαγιές. Είναι άτιμο βουνό τον χειμώνα. Πιάνει χιόνι, όσο σε κανένα άλλο βουνό της Ελλάδας. Πολλοί δεν το πιστεύουν. Κι όμως έτσι είναι.
Τα Χριστούγεννα, λοιπόν, του 1949, χιόνιζε απ’ το πρωί και φυσούσε ένας δαιμονισμένος βοριάς. Στριμωχτήκαμε σε μια μικρή καλύβα που φκιάξαμε από πλάκες οξόφυλλα και χωθήκαμε μέσα. Οι καλύβες από πλάκες οξόφυλλα είναι πολύ ζεστές. Ανάψαμε και μια μικρή φωτιά. Έτσι ζεστάναμε για καλά τα ξεπαγιασμένα και ταλαιπωρημένα κορμιά μας. Πρώτη μας δουλειά ήταν να μαγειρέψουμε. Ένα φαϊ όχι σαν τις άλλες μέρες. Ξεχωριστό. Κρέας βραστό, ένα μουλάρι που είχε ψαρέψει ο Μαύρος από τον Άγιο Ονούφριο, με πατάτες ψητές, που είχαμε εξασφαλίσει από τη Ζαγορά. Η μέρα ήταν ξεχωριστή και δικαιολογούσε ένα τέτοιο λουκούλειο για την εποχή γεύμα.
Όλο το απόγευμα και το βραδάκι το περάσαμε διαβάζοντας το σοβιετικό βιβλίο του Βερσιγκόρα για τον Κοφπάκ, όπου περιγράφονται τα κατορθώματα των σοβιετικών παρτιζάνων στην περίοδο του σοβιετογερμανικού πολέμου. Ωστόσο η μέρα ήταν τέτια, που ο καθένας μας έφερνε στη σκέψη του τους δικούς του, άλλος τη γυναίκα και τα παιδιά του, άλλος τους γονείς και τ’ αδέρφια του. Κι εγώ το ίδιο έκανα. Η σκέψη μου πήγε στη γυναίκα μου, τη Γιάννα, στο παιδί μου, στη Μάνα μου, στ’ αδέρφια μου. Από το Φεραίο είχα μάθει πως η Γιάννα ξεκίνησε μαζί τους από Γράμμο, για να ’ρθει στο Πήλιο, ξέροντας πως εγώ βρισκόμουν εδώ. Στο δρόμο, σε μιαν ενέδρα, τραυματίστηκε στο πόδι και την άφησαν κάπου σ’ ένα πρόχειρο αναρρωτήριο στ’ Άγραφα. Σκεφτόμουν πού άραγε να βρίσκεται τώρα; Τελικά γλίτωσε ή σκοτώθηκε; Και μ’ έτρωγε η αγωνία. Για το παιδί μου, τον Χρίστο, είχα μάθει πως βρισκόταν στην Ασφάλεια του Βόλου, πιασμένος μαζί με τη Μάνα μου και τα’ αδέρφια μου. Πού άραγε να βρίσκονται τώρα κι’ αυτοί; Κι μ’ έτρωγε η αγωνία και γι’ αυτούς.
Δίπλα μου ξαπλωμένος κι αυτός με βλέμμα απλανές ήταν ο Ρήγας Πατσιαντάς κι απέναντί μου ο Περικλής «Θεολόγης». Σκέφτονται κι αυτοί τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους.
Μια βουβαμάρα απλώθηκε στο καλύβι μας. Κανένας δεν κοιμόταν. Όλοι ξαπλωμένοι ανάσκελα, μ’ ανοιχτά τα μάτια σκεφτόμαστε, σκεφτόμαστε…».
Γιώργη Τρικαλινού « 292 ημέρες μετά το Γράμμο- Βίτσι» σ. 54-55, εκδόσεις Οδηγητής, Αθήνα 1987.
