Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των χιτλερικών στην Πίνδο (3 – 22 Ιούλη 1944) η VIIIη Μεραρχία του ΕΛΑΣ εκμεταλλευόμενη την αραίωση της εχθρικής διάταξης στην περιοχή Ηπείρου και Δυτικής Στερεάς, αποφάσισε την άμεση εφαρμογή σχεδίου επιχείρησης για την κατάληψη της Αμφιλοχίας, που είχε εκπονηθεί έπειτα από διαταγή και οδηγίες του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ.
Η επιχείρηση άρχισε στις 12 Ιούλη με ταυτόχρονες επιθετικές ενέργειες κατά της Αμφιλοχίας και των γειτονικών γερμανικών φρουρών Μοναστηρακίου, Ριβίου, Κρικέλου κ.ά. Στην επιχείρηση πήρε μέρος η 7η Ταξιαρχία (2/39 Σύνταγμα Ευζώνων και 24 Σύνταγμα Πεζικού). Την επιχείρηση βοήθησε και το 3/40 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ.
Το σχέδιο της επιχείρησης εκτελέστηκε με εξαιρετική επιτυχία. Υστερα από σκληρότατο αγώνα, που πήρε τη μορφή οδομαχιών, η αντίσταση του εχθρού κάμφθηκε. Ο ΕΛΑΣ κυριάρχησε στην πόλη, όπου παρέμεινε ένα 24ωρο. Οι χιτλερικοί είχαν απώλειες 450 νεκρούς και 37 αιχμαλώτους. Πάρθηκαν άφθονα λάφυρα. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης του ΕΛΑΣ στην Αμφιλοχία, σε παράλληλη επιχείρηση, πλοιάρια του ΕΛΑΝ συνέλαβαν ένα γερμανικό πλοιάριο φορτωμένο με 5.000 νάρκες ξηράς που κατευθυνόταν προς την Αμφιλοχία.
Με την επιχείρηση αυτή η VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ έλυσε για αρκετό διάστημα το πρόβλημα των πυρομαχικών και έστειλε νάρκες σε όλες σχεδόν τις μεραρχίες του ΕΛΑΣ. Την ίδια περίοδο, ο ΕΛΑΣ οργάνωσε συστηματικές επιχειρήσεις για την εξάρθρωση των συγκοινωνιών του εχθρού.
Τέλος, ενώ ο ΕΛΑΣ είχε αποδυθεί σε πολυαίμακτο αγώνα στη στεριά, το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ), που είχε δυναμώσει και αναπτυχθεί μετά την ίδρυση της ΠΕΕΑ, μεταφέρει τμήματα λαϊκού στρατού και τρόφιμα και διεξάγει κοινές επιχειρήσεις με τον ΕΛΑΣ κατά των χιτλερικών. Τις παραμονές της απελευθέρωσης το ΕΛΑΝ διέθετε: 100 περίπου σκάφη (30-300 τόνων) και πλήρωμα που αποτελούνταν από 1.200 αξιωματικούς, καπετάνιους και ναυταντάρτες.
Δίπλα στον ηρωικό ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ και του ΕΛΑΝ, που αναπτύχτηκε με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και με πρωτοπορία την αδούλωτη πρωτεύουσα, ξεσηκώθηκε ένα ισχυρότατο κύμα απεργιών, συλλαλητηρίων και διαδηλώσεων κατά της τρομοκρατίας, για τη ματαίωση της καινούριας προσπάθειας των χιτλερικών για επιστράτευση με κορύφωμα τη μεγαλειώδη απεργία Εθνικής Σωτηρίας, που αποτέλεσε θαυμαστό συνδυασμό της μαζικής και της ένοπλης πάλης. Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας και του Πειραιά έδωσε πραγματικές μάχες στην Καισαριανή, στην Κοκκινιά, στο Κάστρο του Υμηττού, στην Καλλιθέα κ.α.
