Στις 29 Ιουλίου 1946, άρχισε στο Παρίσι η διάσκεψη των 21 νικητριών στον πόλεμο χωρών. Στη διάσκεψη αυτή, με επιμονή των Αμερικανών και των Βρετανών, δεν προσκλήθηκε η Αλβανία. Με παρέμβαση της Γιουγκοσλαβίας, που υποστηρίχθηκε και από τη σοβιετική αντιπροσωπεία, η Αλβανία κλήθηκε να παρασταθεί ως «συμβουλευτικό μέλος, προκειμένου «να ακουσθεί απλώς».
Ο Πολιτικός Συνασπισμός του ΕΑΜ (με κύρια δύναμη το ΚΚΕ) και το Κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων, έστειλαν στο προεδρείο της διάσκεψης τηλεγράφημα από το οποίο προκύπτει σαφέστατα η υποχώρηση του ΚΚΕ, μπροστά στην επιμονή των άλλων μικροτέρων συμμαχικών πολιτικών δυνάμεων, στο θέμα των «εθνικών διεκδικήσεων», όχι μόνο στη Βόρειο Ήπειρο αλλά και στην Ανατολική Θράκη. Στο τηλεγράφημα αναφέρονταν και τα εξής:
«… Αλλά και αι περιοχαί της Βορείου Ηπείρου και Ανατολικής Θράκης, των οποίων οι πληθυσμοί ήσαν ελληνικοί προ της κατά τους τελευταίους χρόνους βιαίας μετακινήσεώς των, δίκαιον είνε να επιδικασθούν εις την Ελλάδα. Τούτο και δια προγενεστέρων διεθνών συνθηκών είχεν αναγνωρισθή. Και η κατοχύρωσις επίσης της ασφαλείας των προς την Βουλγαρίαν ελληνικών συνόρων καθίσταται επιβεβλημένη…» («Ριζοσπάστης» της 31ης Ιουλίου 1946: «Το ΕΑΜ ζητεί από τη διάσκεψη του Παρισιού Δικαιοσύνη για την Ελλάδα: Ανεξαρτησία και ακεραιότητα — Να φύγουν τα ξένα στρατεύματα — Απόδοση και της Κύπρου — Να μας επιδικασθούν η Β. Ήπειρος και η Ανατολική Θράκη — Κατοχύρωση των συνόρων μας προς τη Βουλγαρία- Επανορθώσεις»).
Aπό τις αρχές της διάσκεψης (30.8.1946), η αντιπροσωπεία της κυβέρνησης των Αθηνών, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, ζήτησε και πέτυχε, με τη βοήθεια Αμερικανών και Βρετανών, την εγγραφή του Βορειοηπειρωτικού στην ημερησία διάταξη. Όμως, μπροστά στις αντιδράσεις των Σοβιετικών και των Γιουγκοσλάβων αντιπροσώπων, ζητήθηκε από τον Τσαλδάρη, να αποσύρει το θέμα και να το επαναφέρει στο Συμβούλιο των υπουργών των τεσσάρων μεγάλων δυνάμεων, στο όποιο δεν συζητήθηκε καν.
Σενάρια για τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα
Τις μέρες εκείνες, μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας, σε επαφές που είχαν με τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς, παρουσίαζαν διάφορα σενάρια για τις «εθνικές διεκδικήσεις». Ένα από αυτά, για το οποίο ενημερώθηκαν οι Αμερικανοί, προέβλεπε ότι «η στρατηγική αναδιάρθρωση στα βουλγαρικά σύνορα ήταν απαραίτητη για τη μελλοντική, οικονομική και στρατιωτική, ασφάλεια της Ελλάδας». Γι’ αυτό, η Ελλάδα «επιθυμούσε» να προωθήσει τα σύνορά της σε βάρος της Βουλγαρίας «περίπου 36 μίλια» βόρεια, ώστε να διπλασιάσει το μήκος της απόστασης από τα βουλγαρικά σύνορα ως το Αιγαίο Πέλαγος. Στην περιοχή που διεκδικούσε η Ελλάδα κατοικούσαν 400.000 άτομα, στην μεγάλη πλειοψηφία τους μουσουλμάνοι. Οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν τα σχέδια αυτά με μεγάλη επιφυλακτικότητα, γνωρίζοντας τις συνέπειές τους στις συνθήκες εκείνης της εποχής.
Πρόταση στη Γιουγκοσλαβία για διαμελισμό της Αλβανίας
Στις 3 Αυγούστου, ο Τσαλδάρης μίλησε στην Ολομέλεια της Διάσκεψης, θέτοντας θέμα ενσωμάτωσης της Βορείου Ηπείρου και διαρρύθμισης των συνόρων με τη Βουλγαρία «δια λόγους ασφαλείας».
Το Σάββατο 10 Αυγούστου είναι μια πολύ δύσκολη μέρα για τον Τσαλδάρη και τους συνοδούς του. Ο σοβιετικός αντιπρόσωπος Βισίνσκυ τονίζει ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν αντιπροσωπεύει τη θέληση του λαού για να ακολουθήσει ο Γιουγκοσλάβος αντιπρόσωπος, Μοσέ Πιγιάντε, με μια αποκάλυψη – βόμβα. Ο Πιγιάντε, ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Τίτο (μαζί με τους Καρντέλι, Τζίλας και Ράνκοβιτς ), αντιπρόεδρος τότε της γιουγκοσλαβικής Βουλής, αποκαλύπτει ότι ο Τσαλδάρης του πρότεινε το διαμελισμό της Αλβανίας «που πρέπει να διαγραφεί από τον χάρτη». Ο Τσαλδάρης όρθιος και με χειρονομίες διαμαρτύρεται προσπαθώντας να τον διακόψει. Όμως, στους διαδρόμους, μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στις επίμονες ερωτήσεις των δεκάδων δημοσιογράφων, δεν διαψεύδουν κατηγορηματικά τα όσα αποκάλυψε ο Πιγιάντε και περιορίζονται να απαντήσουν off the record πως «αυτά συμβαίνουν στη διπλωματία» (ανταπόκριση του Βάσου Γεωργίου στο «Ριζοσπάστη»). Και μόνο αργότερα, ο Τσαλδάρης καταθέτει μια σύντομη δήλωση στο προεδρείο: «Εν ονόματι της ελληνικής αντιπροσωπείας διαμαρτύρομαι εντονότατα δια τα λεχθέντα υπό της γιουγκοσλαβικής αντιπροσωπείας δια γεγονότα μηδέποτε λαβόντα χώραν».
Επικεφαλής της αλβανικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη ήταν ο Ενβέρ Χότζα. Μόλις έφτασε στο Παρίσι, μια από τις πρώτες συναντήσεις που είχε ήταν με τον Πιγιάντε, παρουσία του Μολότωφ. Μετά από χρόνια και αφού είχε μεσολαβήσει η ρήξη με τον Τίτο, ο Χότζα έγραψε (στο βιβλίο του «Οι Τιτοϊκοί — Iστορικές σημειώσεις» ) γι’ αυτή τη συνάντηση και όσα του είπε ο Πιγιάντε για την πρόταση του Τσαλδάρη:
« … Από την πρώτη συνάντηση εξέφρασα στον Πιγιάντε την ευαρέσκεια για τη στάση του και τη στάση της γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης ενάντια στη βρωμερή πρόταση του Τσαλδάρη. Ήμουν μαζί με τον Μολότωφ τη στιγμή που συνάντησα τον Πιγιάντε και τα λόγια μου πολύ τον ικανοποίησαν, ακόμα περισσότερο που τα είπα παρουσία του Μολότωφ.
— Οι μοναρχοφασίστες λύκοι, με τη λυσσαλέα τους δίψα, έβαλαν στο χέρι μου ένα μεγάλο τεκμήριο, άρχισε να απαγγέλλει με ολοφάνερο κομπασμό ο Πιγιάντε. Αλλά κι εγώ όμως το εκμεταλλεύτηκα και αμόλησα τη «βόμβα» στη Διάσκεψη!».
« Ένα γλυκό μήλο μοιρασμένο στα δύο με κατανόηση»
Και ο Χότζα συνεχίζει:
«Όταν ο Πιγιάντε τελείωσε την έμφαση, ο Μολότωφ ήρεμα και ευθυμόλογα του είπε:
— Πολύ καλά τους έκανες! Αλλά, ο σύντροφος Ενβέρ δεν βρίσκονταν εδώ εκείνες τις μέρες και δεν ξέρει τις λεπτομέρειες, πώς σου την έδωσαν οι Έλληνες στο χέρι αυτή τη «βόμβα».
— Με κάλεσε ο Τσαλδάρης σε μυστική συνομιλία – άρχισε να αφηγείται κεφάτος ο Μοσέ Πιγιάντε – και μου είπε: «Εμείς έχουμε παλιές διεκδικήσεις έναντι της νότιας Αλβανίας, αλλά κι εσείς, οι Σέρβοι, έχετε διεκδικήσεις έναντι της βόρειας Αλβανίας. Έλα να συνεννοηθούμε, να συμφωνήσουμε τι σας ανήκει και τι μας ανήκει και να τελειώνουμε τη δουλειά με την Αλβανία. Αυτή δεν πρέπει να υπάρχει σαν μήλο της έριδος μεταξύ μας. Ας είναι ένα γλυκό μήλο μοιρασμένο στα δυο, με κατανόηση!». Να μέχρι που φτάσανε, είπε ο Πιγιάντε και προσήλωσε πάνω μας το βλέμμα του για να ιδεί ποια εντύπωση έκαμαν τα λόγια του.
— Ναι, ναι του απάντησε με σοβαρότητα ο Μολότωφ και τον ρώτησε: Και μετά πως πήγε η συνεννόηση;
— Εμείς δε μπορούσαμε ποτέ να επιτρέψουμε κι ούτε θα επιτρέψουμε να θίξουν την αδελφή μας Αλβανία , γι’ αυτό στη Διάσκεψη τους έκαμα αυτό που δεν φαντάζονταν, δήλωσε ο Πιγιάντε».
Για τον Χότζα πίσω από τις αποκαλύψεις του Πιγιάντε στη Διάσκεψη δεν κρύβονταν ο προλεταριακός διεθνισμός, ή ο σεβασμός της ανεξαρτησίας ενός μικρού κράτους, αλλά οι «μεγαλοσέρβικες βλέψεις» της γιουγκοσλαβικής ηγεσίας, για απορρόφηση της Αλβανίας στη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία.
Αμέσως μετά τα παραπάνω αναφέρει στις σημειώσεις του:
«Του εξέφρασα ακόμα μια φορά τις ευχαριστίες για τη δήλωση αυτή, θεωρώντας την σαν διεθνιστική βοήθεια και υπεράσπιση από τον αντιπρόσωπο μιας αδελφής χώρας. Αλλά δεν ήξερα τότε τι ακριβώς, αυτός ο «υπερασπιστής» του νοτίου τμήματος της Αλβανίας, έκρυβε μέσα του, το όνειρο της καταβρόχθισης όλης της Αλβανίας, δεν ήξερα ότι αυτός ακριβώς, ο Πιγιάντε, ήταν εκείνος που, από το 1945 ακόμα, ήθελε να μας «επιφυλάξει» την έδρα της 7ης κυβέρνησης στην κεντρική γιουγκοσλαβική καγκελαρία! (…) Κοντολογίς, οι Γιουγκοσλάβοι «υπερασπιστές», δεν υπεράσπιζαν την Αλβανία σαν ελεύθερο και κυρίαρχο κράτος, αλλά υπεράσπιζαν εκείνα τα εδάφη, που στα μυστικά σχέδια τους, αποτελούσαν το νότιο κυβερνείο του «μεγάλου γιουγκοσλαβικού κράτους» των πολλών εθνών και λαών, που από αιώνες ονειρεύονταν…».
«Τρομοκρατία σε βάρος του τσάμικου πληθυσμού»
Ο Ενβέρ Χότζα μίλησε στη Διάσκεψη στις 21 Αυγούστου. Μεγάλο μέρος της ομιλίας αφιερώθηκε στην απάντηση των όσων είχε πει στη πρώτη του ομιλία ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης και στην απόκρουση των κατηγοριών για την ελληνική μειονότητα στη Βόρειο Ήπειρο. Και περνώντας στην αντεπίθεση μίλησε για τους Τσάμηδες:
« …Δεν ξέρω αν οι κύριοι αντιπρόσωποι είναι σε γνώση της τρομοκρατίας που ασκείται σε βάρος του τσάμικου πληθυσμού στην Ελλάδα. Τον Ιούλη του 1944 και το Μάρτη του 1945, οι συμμορίες του κουίσλινγκ ( Σ.Σ: Ο Βίντκουν Κουίσλινγκ, αρχηγός των Νορβηγών ναζιστών, σχημάτισε κυβέρνηση μετά την κατάληψη της χώρας του από το γερμανικό στρατό. Μετά τον πόλεμο δικάστηκε και εκτελέστηκε για εσχάτη προδοσία. Το όνομα του έγινε συνώνυμο της συνεργασίας με τους ναζί κατακτητές σε όλη την Ευρώπη) στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα κάψανε τα χωριά τους, καταλήστεψαν τον πλούτο τους και σκότωσαν χιλιάδες άντρες και γυναίκες, παιδιά και γέροντες. Πάνω από 20.000 Τσάμηδες, που μπόρεσαν να γλιτώσουν από το θάνατο, κατέφυγαν στην Αλβανία, όπου, όσο κι αν έχουν τη βοήθειά της κυβέρνησης και του αλβανικού λαού, ζουν σε μεγάλη αθλιότητα».
Η απάντηση του Τσαλδάρη
Στον Χότζα απάντησε ο Τσαλδάρης που μίλησε πάλι στην Ολομέλεια της Διάσκεψης στις 22 Αυγούστου. Και αφού αναφέρθηκε στο Βορειοηπειρωτικό και τις ελληνικές αξιώσεις, πέρασε και στο θέμα των Τσάμηδων. Μεταξύ άλλων είπε:
« … Ιδίως μετά την κατάληψιν της περιφέρειας υπό των Ιταλών, πιστεύοντες ότι το παιχνίδιον είχεν κερδηθεί οριστικώς, επεδόθησαν συστηματικώς εις την εξόντωσιν του ελληνικού στοιχείου, οργανωθέντος προς τούτο ολοκλήρου του μουσουλμανικού πληθυσμού (…) Μέχρι της σήμερον, αι δικαστικαί αρχαί διεπίστωσαν 503 δολοφονίας και θανατικάς εκτελέσεις, διαπραχθείσας υπό των Τσάμηδων. Επυρπολήθησαν 19 χωρία και πολυάριθμα υπήρξαν τα κρούσματα βιασμών και απαγωγών. Ούτω, οι Τσάμηδες έλαβον ομαδικώς τα όπλα εναντίον της χώρας, η οποία μετά τόσης μεγαλοφροσύνης είχε συμπεριφερθεί απέναντί των».
«Η αποχώρησις ήτο οικειοθελής»
Στη συνέχεια ο Τσαλδάρης χαρακτήρισε τη φυγή των Τσάμηδων στην Αλβανία «οικειοθελή αποχώρησιν»:
«Το γεγονός αυτό, ως και τα εγκλήματα τα οποία διέπραξαν, εβάρυνον επί της συνειδήσεώς των καθ’ ήν στιγμήν διεγράφετο εις τον ορίζοντα η μεταστροφή της τύχης. Είχον ιδίως συναίσθησιν , ότι ήτο αδύνατον να αθωωθούν ενώπιον της ελληνικής πατρίδος και υπέστησαν τας συνεπείας , αποφασίσαντες να αποχωρήσουν οικειοθελώς, πριν ή τα στρατεύματα κατοχής τα οποία τους είχον χρησιμεύσει ως ασπίδες, αποχωρήσουν από τα μέρη εκείνα».
Ακόμη υπερασπίσθηκε το Ζέρβα χαρακτηρίζοντας τον ως «τον διαπρεπέστερον αρχηγόν της ελληνικής αντιστάσεως», ότι έκανε το έκανε εκτελώντας διαταγές των συμμάχων: «Καθ’ όλην την διάρκειαν των επιχειρήσεων ετέλει υπό τας αμέσους διαταγάς του συμμαχικού επιτελείου της Εγγύς Ανατολής , το οποίον διετήρει παρ’ αυτώ και στρατιωτικήν αποστολήν»…
Βασική βιβλιογραφία
— Γιώργου Μαργαρίτη «Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες- Στοιχεία για την καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας- Τσάμηδες- Εβραίοι», εκδόσεις Βιβλιόραμα . Η πιο ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη για το θέμα των Τσάμηδων.
— Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, «Αιματοβαμμένο Εντελβάις – Η 1η Ορεινή Μεραρχία, το 22οΣώμα Στρατού και η εγκληματική τους δράση στην Ελλάδα, 1943-1944» τ. Α΄ και Β΄ , εκδόσεις της Εστίας , με πολλά στοιχεία για τη συνεργασία των ενόπλων Τσάμηδων με τις γερμανικές δυνάμεις, τις συνεννοήσεις του ΕΔΕΣ με το 22ο Σώμα Στρατού της Βέρμαχτ και τις αναφορές των Βρετανών αξιωματικών συνδέσμων στο στρατηγείο του Ναπολέοντα Ζέρβα.
— Ελευθερίας Μαντά, «Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Ηπείρου ( 1923-2000), εκδόσεις του ΙΜΧΑ.
— Βασίλη Κραψίτη « Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας».
— Κώστα Ζάβαλη «Πολεμικό Οδοιπορικό ενός αγωνιστή», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» με πολλά στοιχεία για τη συμμετοχή της ελληνικής μειονότητας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Αλβανίας.
— «Το ΚΚΕ- Επίσημα κείμενα», τόμοι 5ος (1940-1945) και 6ος (1945-1949), Σύγχρονη Εποχή.
–Ηλίας Αντωνόπουλος «Αλβανία και Ελληνοαλβανικές σχέσεις 1912-1994, Ωκεανίδα. Δουλειά με την ματιά ενός διπλωμάτη, μέσα στα πλαίσια της επίσημης πολιτικής των Αθηνών, αλλά με πάρα πολλά στοιχεία, ιδιαίτερα για την περίοδο από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έως και το 1994.
— Φοίβος Οικονομίδης « Η Επανάσταση στην Ελλάδα- Το ΚΚΕ και οι ξένοι φίλοι ( Εμφύλιος 1945-1949)», εκδόσεις Λιβάνη.
— Τέσσερα βιβλία του Ενβέρ Χότζα («Δυο φίλοι λαοί», « Οι Τιτοικοί — Ιστορικές σημειώσεις», «Με τον Στάλιν», «Χρουτσιοφικοί») που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας τη δεκαετία του ΄80 χαρακτηριστικές για τις θέσεις του μεταπολεμικού αλβανικού καθεστώτος.
— Τα φύλλα αθηναϊκών εφημερίδων («Ριζοσπάστης», «Εμπρός», «Ελευθερία») του 1945 και 1946 που βρίσκονται εύκολα αν οι χρήστες των υπολογιστών πάνε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Στο επόμενο (Ζ΄): Από το 1947 και το υπόμνημα της Αντιφασιστικής Επιτροπής των Τσάμηδων στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, στο 1991. Τότε που τα Τίρανα ανακίνησαν μετά από πολλά χρόνια θέμα περιουσιών και αποκατάστασης των Τσάμηδων.
Το Α΄ ΜΕΡΟΣ «Ο αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός και το ζήτημα των Τσάμηδων».
Το Β΄ ΜΕΡΟΣ: Η εξαίρεση των Τσάμηδων από την ανταλλαγή πληθυσμών – Το ζήτημα της Τσαμουριάς στο οπλοστάσιο της πολιτικής του ιταλικού φασιστικού κράτους – Η απαλλοτρίωση των περιουσιών τους και οι εκτοπίσεις στα νησιά- Οι πρώτες μέρες της κατοχής
Το Γ΄ ΜΕΡΟΣ: Ανοίγει πάλι ο κύκλος του αίματος – Η συγκρότηση ένοπλης βοηθητικής χωροφυλακής και η «κρατική οργάνωση» των Τσάμηδων – Η συνεργασία με τους Γερμανούς- Η εκτέλεση των 49 προκρίτων της Παραμυθιάς.
Το Δ΄ ΜΕΡΟΣ: Ο ΕΔΕΣ καταλαμβάνει την Παραμυθιά που μεταβάλλεται σε σφαγείο- Οι Βρετανοί κρατάνε τον ΕΛΑΣ μακρυά από την Τσαμουριά–Βορειοηπειρώτες στον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Αλβανίας- Τσάμηδες στον ΕΛΑΣ.
Το Ε΄ ΜΕΡΟΣ: 1946: Ο Ενβέρ Χότζα καταγγέλλει τους διωγμούς των Τσάμηδων στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων -1947: Υπόμνημα της Αντιφασιστικής Επιτροπής των Τσάμηδων στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ 1991: Τα Τίρανα ανακινούν θέμα περιουσιών και αποκατάστασης των τσάμηδων.
