Συνέντευξη στον «Ριζοσπάστη» του σπουδαίου σεναριογράφου Πολ Λάβερτι
«Το τραγούδι της Κάρλα», «Το όνομά μου είναι Τζο», «Ψωμί και τριαντάφυλλα», «Γλυκά δεκάξι», «Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι», «Ακόμα και η βροχή», «Jimmy’s Hall», «Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ», «Δυστυχώς Απουσιάζατε»… Κάποιες μόνο από τις σπουδαίες ταινίες στις οποίες έγραψε το σενάριο ο Πολ Λάβερτι. Στενός συνεργάτης της Ισιάρ Μπολάιν και του Κεν Λόουτς για πάνω από 30 χρόνια.
Γεννημένος στην Καλκούτα της Ινδίας από Ιρλανδή μητέρα και Σκοτσέζο πατέρα, είναι ο δημιουργός δεκάδων ιστοριών… Το έργο του είναι βαθιά κοινωνικό, βαθιά ανθρώπινο, μια πράξη ευθύνης του δημιουργού απέναντι στην εποχή του και τον κόσμο. Από τη Νικαράγουα στην Ιρλανδία και από τις ΗΠΑ στη Σκοτία και στη Βολιβία, οι ήρωες του Λάβερτι «πλούτισαν» με την περπατησιά, τους αγώνες, το πείσμα, τις νίκες, αλλά και τις ήττες τους τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως κομμάτι της μεγάλης πανανθρώπινης στρατιάς.
Τον συναντήσαμε αμέσως μετά το εξαιρετικό masterclass που έδωσε στον κινηματογράφο «Αστορ», αφού ήταν επίσημος καλεσμένος του 36ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, στην έναρξη του οποίου προβλήθηκε η τελευταία ταινία του Κεν Λόουτς σε σενάριο δικό του, «Η Τελευταία Παμπ». Και είναι μεγάλη η χαρά μας που φιλοξενούμε στον «Ριζοσπάστη» συνέντευξη με αυτόν τον σπουδαίο δημιουργό.
— «Γράφε για ό,τι σε καίει», έλεγε ένας μεγάλος Ελληνας ποιητής. Εσάς φαίνεται, όπως μαρτυρεί και η πορεία σας, να σας απασχολούν οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, ο κόσμος της εργατικής τάξης. Αυτοί είναι οι ήρωές σας… Γιατί;
— Γράφω για την εργατική τάξη, υποθέτω από ένστικτο, γιατί οι ιστορίες τους έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον να ειπωθούν.
Το πιο όμορφο πράγμα που προσφέρει ο κινηματογράφος στον δημιουργό, αλλά και στον θεατή, είναι όταν τον ωθεί να μπει στη θέση του άλλου. Ναι, μπορείς να γίνεις ο οδηγός του βαν που νομίζει ότι είναι αφεντικό του εαυτού του, ενώ στην ουσία είναι θύμα της πιο άγριας εκμετάλλευσης, ή μπορείς να γίνεις η γυναίκα του που είναι νοσηλεύτρια και περνάει όλη της τη μέρα στις στάσεις των λεωφορείων, για να πάει από τη μια δουλειά στην άλλη χωρίς να πληρώνεται για όλες αυτές τις χαμένες ώρες. Ξέρετε, εκατομμύρια άνθρωποι ζουν αυτήν τη ζωή, πρέπει να προσπαθήσουμε να πούμε την ιστορία τους.
Παρατηρώντας κανείς τις συνθήκες εργασίας τους, αλλά και τις αντιλήψεις που έχουν για τη ζωή, μπορεί να κατανοήσει, αλλά και να κρίνει τις επιλογές τους. Αυτό που μας γοητεύει με τον Κεν Λόουτς είναι να εξετάσουμε τον κόσμο της εργασίας. Πώς οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται σε αυτό το οικονομικό σύστημα, πώς η εξουσία επιδρά στις ζωές τους και τις ζωές μας. Πάρτε για παράδειγμα τον χαρακτήρα του «Δυστυχώς Απουσιάζατε». Ο Ρίκι είναι ένας άνθρωπος που δουλεύει 12 με 14 ώρες τη μέρα και αυτό υπαγορεύει κάθε επιλογή στη ζωή του. Είναι χρεωμένος, πρέπει να προσπαθήσει να δουλέψει σκληρά και εάν χρειαστεί να λείψει από τη δουλειά του πρέπει να πληρώσει ένα πρόστιμο 150 λιρών.
Για τη ζωή της εργατικής τάξης στην Αγγλία θεωρώ ότι οι μεγαλειώδεις απεργίες των ανθρακωρύχων την περίοδο του ’80 ήταν ένα ορόσημο. Τι θέλω να πω… Χάνοντας οι ανθρακωρύχοι αυτήν την τρομερή μάχη και με τις πολιτικές επιλογές της Θάτσερ, η οποία χτύπησε άγρια το συνδικαλιστικό κίνημα, φτάσαμε στο σήμερα, όπου οι εργαζόμενοι δεν ανήκουν σε σωματεία και δουλεύουν όλη τη μέρα σαν σκυλιά. Ολα υπαγορεύονται από το κέρδος. Ετσι, φτάσαμε οι εργαζόμενοι να βρίσκουν χρόνο για να δουλεύουν κάθε μέρα όλο και πιο πολύ, αλλά όχι για να πάνε τουαλέτα. Αυτό που είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον για εμάς ως κινηματογραφιστές, είναι το ταξίδι στη συνείδηση των ανθρώπων. Για παράδειγμα, το να είσαι ανθρακωρύχος ήταν μια πολύ δύσκολη δουλειά, όμως δούλευαν 8ωρο, είχαν ισχυρό συνδικάτο και υπήρχε μεγάλη αλληλεγγύη μεταξύ τους. Ο Ρίκι, από την άλλη, αυτοαποκαλείται πολεμιστής του δρόμου, θεωρεί ότι δεν υπάρχει ανάγκη για συνδικαλισμό, εκμεταλλεύεται τον εαυτό του στο έπακρο πιστεύοντας ότι κάνει το καλύτερο που μπορεί για την οικογένειά του.
Τέλος, υπάρχει μεγάλος πλούτος, εννοώ και δραματουργικά, στις ζωές τους. Ο κόσμος της εργατικής τάξης έχει πολύ χιούμορ, αυθεντικότητα, υπέροχες διαφορετικές προφορές. Οι πόλεις, τα λιμάνια, οι εργατουπόλεις που ζουν είναι τόσο ζωντανές… Αυτοί είναι οι άνθρωποι για να ζήσεις μαζί τους!
— Δεν είναι λίγες οι φορές που καταφεύγουμε σε ταινίες σας προκειμένου να «κατανοήσουμε» και μέσω μιας άλλης οδού, εν προκειμένω της Τέχνης, τις βαριές συνέπειες των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων που έχουν προηγηθεί στη χώρα σας…
— Λοιπόν, αυτό είναι πραγματικά ενδιαφέρον. Ξέρετε, έχει συμβεί και σε εμάς. Οταν ξεκινήσαμε να κάνουμε την ταινία «Ενας ελεύθερος κόσμος» – δεν ξέρω αν θυμάστε την ταινία – που αναφέρεται σε μια νεαρή επιχειρηματία η οποία εκμεταλλεύεται τους μετανάστες, εκείνη την περίοδο, λοιπόν, η κυβέρνηση των Εργατικών μιλούσε για το θαύμα της αγγλικής ελεύθερης αγοράς. Το βρετανικό «θαύμα» έφερνε περισσότερη «ανάπτυξη», αλλά από κάτω φούντωναν η εκμετάλλευση, οι συμβάσεις μηδενικής ώρας, η εργολαβική μίσθωση, η εργασιακή απορρύθμιση, οι απολύσεις. Οι άνθρωποι δούλευαν σαν τα σκυλιά και δεν είχαν σωματεία να στηριχτούν. Τότε που μιλούσαν για το αγγλοσαξονικό θαύμα, τότε ήταν που έσκασε και η μεγάλη κρίση.
— Και τελικά τι κάνει μια ιστορία σπουδαία που αξίζει να την διηγηθείς;
— Ενα καλό θέμα δεν φτιάχνει απαραίτητα μια σπουδαία ιστορία. Για να πεις μια ιστορία, πρέπει να βρεις την ανθρωπιά μέσα της. Εάν προσπαθήσεις να την «ταΐσεις» με το ζόρι στους θεατές προσπαθώντας να τους περάσεις αυτό που πιστεύεις, θα αποτύχεις. Πρέπει να βρεις έναν επιδέξιο τρόπο να αφηγηθείς μια ιστορία, ώστε οι θεατές να μπορούν να κατανοήσουν τις αντιφάσεις και τις επιλογές του ήρωα. Ετσι λέω πάντα στους νέους συγγραφείς, ερωτευτείτε τους χαρακτήρες που δεν σας αρέσουν, ώστε να μπορέσετε να τους καταλάβετε. Μόνο τότε η ιστορία σας θα αγγίξει τον θεατή. Η ζωή δεν είναι άσπρο, μαύρο. Ετσι και η σπουδαία τέχνη, ο σπουδαίος κινηματογράφος, τα σημαντικά ποιήματα είναι γεμάτα αντιφάσεις.
— Ποιος είναι ο ρόλος της Τέχνης; Για ποιον πρέπει να μιλήσει;
— Η Τέχνη μάς εμπνέει με τρόπους που δεν φανταζόμαστε. Το αίσθημα που έχει κανείς ακούγοντας μια καινούρια μουσική, ή διαβάζοντας ένα βιβλίο είναι μοναδικό. Η Τέχνη μπορεί να μας εκπλήξει, μπορεί να μας παρασύρει.
Η Τέχνη έχει μια ισχυρή επίδραση, είτε με θετικό είτε με αρνητικό πρόσημο, στους ανθρώπους. Μερικές από τις πιο επιδραστικές ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου ήταν πολύ αντιδραστικές. Σκεφτείτε τη «Γέννηση ενός έθνους» του Ντέιβιντ Γ. Γκρίφιθ. Και αυτή η ταινία οδήγησε, στις αρχές του περασμένου αιώνα, στην αναγέννηση της Κλου Κλουξ Κλαν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η ταινία έκανε το αντίθετο από αυτό που έχουμε στο μυαλό μας. Δεν απελευθέρωσε τους ανθρώπους, αλλά αντίθετα επιβλήθηκε πάνω τους και ενθάρρυνε νέα στερεότυπα.
Πάντως, το σίγουρο είναι ότι η σπουδαία, η αληθινή Τέχνη μπορεί να μας εμπνεύσει και να διευρύνει τους ορίζοντες και τη φαντασία μας. Και, τώρα, τη χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι απίστευτες, η κλιματική κρίση μάς χτυπάει την πόρτα, η ακροδεξιά ανεβαίνει. Αυτό το σύστημα βρωμάει. Χρειάζεται να πάρουμε μέτρα!
— Είναι πολλοί και οι άνθρωποι της Τέχνης οι οποίοι τάσσονται στο πλευρό του Παλαιστινιακού λαού. Γι’ αυτή τους την πράξη αντιμετωπίζουν συνέπειες. Πώς το σχολιάζετε;
— Ανέκαθεν υπήρχε υποκρισία. Δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Ομως ειδικά σε αυτόν τον πόλεμο είναι τόσο προφανής. Δεν νομίζω ότι η συμπαιγνία της Δύσης στη συστηματική κατάχρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν ποτέ άλλοτε τόσο φανερή. Είναι πραγματικά τρομακτικό. 6.000 παιδιά και 15.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν τις τελευταίες βδομάδες. Με το πρόσχημα ότι εξουδετερώνουν τη Χαμάς, ρίχνουν βόμβες υψηλής εκρηκτικής ισχύος στην πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του κόσμου, γνωρίζοντας ότι αυτό θα σκοτώσει χιλιάδες αθώους πολίτες. Παραβιάζουν κάθε διεθνή νόμο, διαπράττουν μαζική δολοφονία και έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Οσο για τους ανθρώπους που συνωμοτούν μαζί τους, ειδικά στη χώρα μου και τις Ηνωμένες Πολιτείες, τρέφω τεράστια περιφρόνηση, μου είναι απολύτως απεχθείς. Νομίζω ότι δεν έχουμε ξαναζήσει σε τόσο μοχθηρό, ηθικό κενό, ενώ γινόμαστε αυτόπτες μάρτυρες της ανθρώπινης δυστυχίας σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Είναι πλέον φανερό, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, ότι το διεθνές δίκαιο ασκείται αποκλειστικά από τους ισχυρούς.
Α. – Π.
