Χένρικ Ίψεν, Ένας εχθρός του λαού. Σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη. Θέατρο Ρεκτιφιέ.
Ένα έργο από τα πλέον πολιτικοποιημένα του Χένρικ Ίψεν είναι το Ένας εχθρός του λαού, το οποίο ταυτόχρονα θέτει ζητήματα επίκαιρα όπως η μόλυνση του νερού. Ένας γιατρός αναπτυσσόμενης, λόγω των λουτρών της, πόλης, διαπιστώνει ότι η πηγή πλουτισμού, δηλαδή τα λουτρά, είναι μολυσμένα, καθώς στο νερό χύνονται λύματα από βυρσοδεψεία.
Ο τοπικός τύπος, μυρίζοντας σκάνδαλο, θα σταθεί δίπλα του, αποκαλύπτοντας το ζήτημα, όπως και κάποιοι συμπολίτες του, έστω και για ίδιον συμφέρον, μια και το πρόβλημα θίγει τον Πρόεδρο, που τυγχάνει και αδελφός του γιατρού. Ωστόσο, η ηγεσία θα αντιπαραθέσει ότι ένα κλείσιμο του λουτρών, έως ότου διορθωθεί το πρόβλημα, θα δημιουργήσει όχι μόνο διαφυγόντα κέρδη αλλά και επιπλέον φορολογία των κατοίκων.
Σε συνέλευση πολιτών που καλεί ο γιατρός, τα πνεύματα έχουν πλέον διαμορφωθεί εχθρικά εναντίον του. Ακόμη και ο Τύπος που προηγουμένως είχε δώσει την υποστήριξή του στον γιατρό, τώρα τοποθετείται με το πλευρό της πλειοψηφίας. Ο γιατρός αναρωτιέται αν το σωστό είναι πράγματι αυτό που αποφασίζει η πλειοψηφία. Σε απάντηση, οι πολίτες, εξαγριωμένοι, θα τον χαρακτηρίζουν ως «εχθρό του λαού» και θα ακολουθήσουν βανδαλισμοί ακόμη και στο σπίτι του, με αποτέλεσμα, και για προστασία και της οικογένειάς του – ως και τα παιδιά του δέχονται επίθεση στο σχολείο ‒ να σκέφτονται με τη γυναίκα του να μετακομίσουν σε άλλη πόλη.
Η Γεωργία Μαυραγάνη, στον χώρο του Θεάτρου Ρεκτιφιέ, που θυμίζει μια αίθουσα ποικίλων χρήσεων, θα προσεγγίσει το έργο του Ίψεν ως ένα θέατρο-ντοκουμέντο που διαδραματίζεται σήμερα σε μια επαρχιακή αίθουσα. Μαζί με τη Δήμητρα Στρατικοπούλου επεξεργάζεται δραματουργικά το κείμενο, που έχει μεταφράσει η πάντα καίρια Μαργαρίτα Μέλμπεργκ, τοποθετώντας το στη στιγμή που συμβαίνει η ανατροπή της υποστήριξης στον γιατρό από όλους, στην αίθουσα συνελεύσεων, δίνοντας έμφαση στην επιχειρηματολογία του, αλλά και στις αντίθετες αιτιάσεις. Η σύγκρουση απόψεων οδηγεί, κάποια στιγμή, σε σωματική σύγκρουση, με τις καρέκλες να αναποδογυρίζουν και τα χαρτιά από τα τραπέζια να πετιούνται κατά γης. Η χρήση της πλαϊνής πόρτας του θεάτρου που οδηγεί στον δρόμο, θα αποτελέσει και αυτή μέρος του σκηνικού, υποδηλώνοντας το έξω της αίθουσας και, αργότερα, το εκτός του σπιτιού του γιατρού, από την οποία εισβάλλουν τα διάφορα πρόσωπα στο εντός του οίκου του.
Η παράσταση, έχοντας εξ αρχής παρόντα επί σκηνής όλα τα άμεσα αναμειγνυόμενα πρόσωπα, χρησιμοποιεί τη φωνή οφ του καθενός για να αποκαλύψει τις προ της σύγκρουσης θετικές τοποθετήσεις τους υπέρ των απόψεων του γιατρού, ταυτόχρονα συστήνοντάς τους, ενώ ο συνδυασμός σωματικής παρουσίας και φυσικής φωνής δηλώνουν τον παροντικό χρόνο της σταδιακής αλλαγής στάσης τους και τα αντεπιχειρήματά τους.
Παρόλο που το μείον της παράστασης είναι αυτές ακριβώς οι μαγνητοφωνημένες φωνές οφ, οι οποίες, κατά περίεργο, αν όχι αδικαιολόγητο λόγο, δεν ακούγονται πάντοτε καθαρά, με αποτέλεσμα ο θεατής να χάνει κάποιες από τις παρελθοντολογικές τοποθετήσεις των προσώπων, η επί σκηνής εκφορά λόγου και κινησιολογική παρουσία των ηθοποιών έχει καθαρότητα, δυναμισμό, εκφραστικότητα.
Στον ρόλο του γιατρού ο Βαγγέλης Αμπατζής ξετυλίγει με πειθώ την επιχειρηματολογία του προσώπου, με σωστούς τονισμούς και εκφράσεις προσώπου. Δίπλα του, στέκονται εφάμιλλοι στους διαφορετικούς ρόλους οι Γιώργος Ζυγούρης (Πεθερός-Βυρσοδέψης) με, παράλληλα, τους απολαυστικούς ήχους πλήθους που εκφέρει κατά τη διάρκεια της συνέλευσης, ο Στέφανος Λώλος (Πρόεδρος-αδελφός γιατρού), ο Σταύρος Τσιτσόπουλος (Τυπογράφος), ο Γιάννης Κατσιμίχας (εκδότης εφημερίδας) και η μάλλον υποτονική ανάμεσα στην αντρική διανομή Ειρήνη Αδάμου.
Τα παιδιά του γιατρού ερμηνεύουν μαθητές από το Εργαστήρι Κίνησης και Αυτοσχεδιασμού του Studio Trajectory. Τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι της Αρτέμιδας Φέσσα ενώ το ηχητικό περιβάλλον του Χάρη Νείλα.
Η Γεωργία Μαυραγάνη χειρίζεται δραματουργικά-σκηνοθετικά το ιψενικό κείμενο ως σύγχρονη μαρτυρία, με τα δραματικά στοιχεία να μετατρέπονται σε σχεδόν υπαρκτά ντοκουμέντα μιας πολιτικής αντιπαράθεσης που αφορά ζητήματα υγείας και περιβάλλοντος, αναδεικνύοντας τα -τότε και τώρα- οικονομικά συμφέροντα ως υπερισχύουσες αξίες απέναντι σε άτομα που τολμούν να υψώσουν το ανάστημά τους, υπερασπιζόμενα την εντιμότητα, το δίκιο, το μακροπρόθεσμα κοινό καλό. Τα άτομα που ανάγονται σε «εχθρούς του λαού», ενός «λαού» ευκολόπιστου από επιτήδειους.
Οι φωτογραφίες είναι της Νίκης Δουλγεράκη.
*Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Πατρών. Τελευταίο βιβλίο του: Θεόδωρος Τερζόπουλος. Ο σκηνοθέτης στο μεταίχμιο, εκδ. 24γράμματα, 2024.
