Και η ευρωπαϊκή χώρα που σημειώθηκε το πρώτο κρούσμα της νέας αφρικανικής μετάλλαξης είναι το Βέλγιο. Αν και είναι πιθανό το Βέλγιο να είναι η πρώτη χώρα που καταγράφηκε τέτοιο περιστατικό και όχι η πρώτη στην οποία πραγματικά εισήλθε – κάτι τέτοιο δεν θα το μάθουμε ποτέ – όσα ζούμε αν δεν ήταν τραγικά θα ήταν σίγουρα πολύ αστεία. Μοιάζει σαν την αποκατάσταση της τάξης που ο άνθρωπος έχει παραβιάσει, σαν τα αντίποινα στην δυτική ευημερία από την εκμετάλλευση, τον πόνο και την καταστροφή που έχει προξενήσει ο δυτικός ιμπεριαλισμός σε περιοχές της υφηλίου όπως η Ασία και η Αφρική.
Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε στο Βέλγιο ένας βασιλιάς που τον έλεγαν Λεοπόλδο. Κι επειδή και ο πατέρας του είχε το ίδιο όνομα, του κολλήσανε μετά το δικό του και ένα Β΄ για να ξεχωρίζουν. Ο βασιλιάς αυτός θα μπορούσε να είναι και βασιλιάς της Ελλάδας, καθώς ο πατέρας του ήταν ο πρώτος υποψήφιος να αναλάβει το νεοσύστατο βασίλειο, ωστόσο τον πρόλαβε στο τέλος ο Όθωνας. Αυτός ο βασιλιάς κατάφερε να γίνει πολύ πλούσιος και έφτασε να έχει ατομική ιδιοκτησία 76 φορές μεγαλύτερη από την έκταση της χώρας που βασίλευε. Την περιουσία αυτή, του την είχαν δώσει κάποιοι άλλοι άρχοντες, αφού πρώτα τα έβαλαν κάτω και επί τρεις μήνες σχεδίαζαν και διαπραγματεύονταν ώσπου στο τέλος μοίρασαν τον πλούτο της Αφρικανικής Ηπείρου, αδιαφορώντας για τους ανθρώπους που ζούσαν εκεί.
Σαν καλός χριστιανός και φιλάνθρωπος που ήταν ο Λεοπόλδος, είχε ιδρύσει μια εταιρεία με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη αλλά και τη διάδοση του δυτικού πολιτισμού στην Αφρική και μέσω αυτής είχε προσωπικά αποκτήσει μια έκταση που σήμερα αποκαλούμε Κονγκό. Επειδή όμως ήταν και νοικοκύρης φρόντιζε να παίρνει το καλύτερο που μπορούσε από τη διαχείριση της περιουσίας του. Ο ίδιος δεν χρειάστηκε να πάει ποτέ εκεί αλλά φρόντισε να έχει καλούς επιστάτες που είχανε ως πρώτο στόχο τα συμφέροντα του αφεντικού τους. Έτσι ξεκίνησε να εμπορεύεται ελεφαντόδοντο και πιο μετά καουτσούκ, απομυζώντας τους φυσικούς πόρους που διέθετε η περιοχή σκοτώνοντας χιλιάδες ζώα αλλά και καταστρέφοντας τα παρθένα δάση που του παρείχαν τα πολύτιμα προϊόντα. Το καλύτερο όμως για τις επιχειρήσεις του Λεοπόλδου ήταν το χαμηλό εργατικό κόστος. Στην περίπτωσή του δεν χρειαζόταν να πληρώνει τους “εργάτες” του και να υπολογίζει αυτά τα μαρξιστικά που ξεστόμιζαν οι εργάτες στην Ευρώπη, περί εργασιακής δύναμης και κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή και την αναπαραγωγή της.
Για να “προχωράνε” οι εργασίες διέθετε περίπου 17.000 άντρες ως προσωπικό στρατό. Όταν αυτοί οι γενναίοι έμπαιναν σε ένα χωριό κρατούσαν για ομήρους τις γυναίκες και τα παιδιά και εξανάγκαζαν τους άντρες να βγουν στα δάσος και να μαζέψουν τις απαιτούμενες ποσότητες που χρειαζόταν η εταιρεία. Ο πολιτισμένος δυτικός κόσμος εξήγαγε τον πολιτισμό του και καθώς ο τίποτα δεν είναι δωρεάν, έπρεπε να αποζημιωθεί με πρώτες ύλες για να κατασκευάζει μπιμπελό, τεχνητές οδοντοστοιχίες, ελαστικά για τα αυτοκίνητα, καλώδια κλπ. Και φυσικά όσο περνούσε ο καιρός, ως οικονομικά εύρωστη επιχείρηση ξεκίνησε να πουλάει όλο και περισσότερο αναγκάζοντας τους “εργάτες” της να περπατάνε και μέρες ολόκληρες μέχρι να βρουν τις απαιτούμενες ποσότητες. Φυσικά γίνονταν και επενδύσεις με την κατασκευή υποδομών, καθώς έπρεπε να φτιαχτούν δρόμοι, σιδηρόδρομος και αποθήκες για την απρόσκοπτη λειτουργία του εφοδιασμού των προϊόντων. Και εκεί επιστρατεύτηκε η καταναγκαστική εργασία των ντόπιων, με βασικό ημερομίσθιο την παραχώρηση του δικαιώματος να δουν ένα ακόμα ηλιοβασίλεμα.
Κάθε εταιρεία που σέβεται τον εαυτό της οφείλει να ελέγχει και τα έξοδά της. Δημιουργήθηκε λοιπόν κι ένα “παράλληλο νόμισμα”. Τα κομμένα χέρια. Κάθε στρατιώτης, για να δικαιολογήσει τον αριθμό των σφαιρών που σπαταλούσε, στις περιπτώσεις που υπήρχαν μικρές εξεγέρσεις, επέστρεφε στο διοικητή του με τον ανάλογο αριθμό κομμένων χεριών. Κάποιες φορές μάλιστα, το κομμένο χέρι μπορεί να προερχόταν και από κάποιον άτυχο που δεν είχε καμία σχέση με τη συμπλοκή, αλλά έπρεπε να του κόψουν το χέρι για να δικαιολογήσουν τη σπατάλη μιας χαμένης σφαίρας.
Όλα αυτά συνέβησαν τότε σε μια περιοχή που ο Λεοπόλδος είχε ονομάσει Ανεξάρτητο Κονγκό (État Indépendant du Congo), εννοώντας προφανώς τη δική του ανεξαρτησία να ασκεί εξουσία στους Κονγκολέζους, όπως εκείνος το επιθυμεί. Οι μέθοδοι που ακολούθησε, ιδιαίτερα για το καουτσούκ ήταν τόσο επικερδείς που σχεδόν αμέσως υιοθετήθηκαν και από τις υπόλοιπες αποικιοκρατικές διοικήσεις, με παρόμοια φυσικά αποτελέσματα στην κερδοφορία και στην διαβίωση των ντόπιων. Η στοχοποίηση όμως του Λεοπόλδου για αυτές τις πρακτικές, ήταν ευκολότερη καθώς δεν είχε από πίσω του ένα ισχυρό κράτος να τον στηρίζει, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Πορτογαλία. Έτσι το 1908 αναγκάστηκε να παραχωρήσει την κυριότητα στο ίδιο το Βέλγιο, αφού φυσικά έλαβε αποζημίωση για αυτό.
Πιθανότατα δεν θα μάθουμε ποτέ τον ακριβή αριθμό των θυμάτων εκείνης της περιόδου. Ο πληθυσμός ήταν υποσιτισμένος και ευάλωτος σε ασθένειες, οι δολοφονίες ανεξέλεγκτες και φυσικά οι γεννήσεις κάθε χρόνο βαίνανε μειούμενες. Υπολογίζεται ότι το 1920, σχεδόν σαράντα χρόνια από την μεταβίβαση της περιοχής στον Λεοπόλδο και περίπου μια δεκαετία από την ίδρυση του Βελγικού Κονγκό, ο πληθυσμός είχε μειωθεί κατά 50%, από το 20 εκατομμύρια στα 10.
Ο Λεοπόλδος ήταν εκείνη την εποχή η εξαίρεση στον αποικιοκρατικό σύστημα με την έννοια ότι διαχειριζόταν την αποικία του προσωπικά, αποκομίζοντας προσωπικό πλουτισμό. Οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις της εποχής, αν και στις μεθόδους καταπίεσης του ντόπιου πληθυσμού χρησιμοποιούσαν παρόμοιες μεθόδους με τον Λεοπόλδο, στηρίζαν την οικονομική τους ευημερία συνολικά στις φτηνές πρώτες ύλες και στα έσοδα από το εμπόριο πολύτιμών πόρων που κατέκλεβαν από αυτές. Στις ίδιες τις αποικίες, κυβερνούσαν με σκληρή καταπίεση υποδαυλίζοντας σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και εθνοτικές διαμάχες για να εκτονώνουν τη δυσαρέσκεια προς αυτούς. Στις περιπτώσεις που σημειώνονταν εξεγέρσεις ή απελευθερωτικά κινήματα, δεν δίσταζαν να τις καταπνίξουν στο αίμα.
Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει ως προς την προσέγγιση καθώς το νέο-αποικιακό σύστημα ακολουθεί μια διαφορετική προσέγγιση έχοντας παραχωρήσει θεωρητικά την ανεξαρτησία στις πρώην αποικίες, διατηρώντας όμως με ποικίλους τρόπους τον έλεγχο του πλούτου τους. Η Γαλλία έχει επιβάλλει στις δικές της πρώην αποικίες ένα ενιαίο νόμισμα, άμεσα συνδεδεμένο με το γαλλικό φράγκο, και πλέον με το ευρώ. Το 80% των συναλλαγματικών αποθεμάτων τους βρίσκονται στη γαλλική Κεντρική Τράπεζα ως εγγυήσεις και μόνο το 20% μπορεί να βρίσκεται υπό τον έλεγχο των “ανεξάρτητων” κυβερνήσεων. Οι οικονομίες των 14 Γαλλόφωνων κρατών της Αφρικής είναι εξαρτημένες από την Γαλλία, εγκλωβισμένες σε ένα νόμισμα που δεν ελέγχουν, με τραγικές συνέπειες για την ντόπια παραγωγή και το κόστος διαβίωσης του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού. Υπολογίζεται ότι μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, οι άνεργοι στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής θα φτάσουν τα 350 εκατομμύρια συνολικά. Δεν είχε πει τυχαία ο Σιράκ πως η Γαλλία χωρίς την Αφρική θα είχε γίνει μια τριτοκοσμική υπερδύναμη!
Η εκμετάλλευση πρώτων υλών από πολυεθνικές εταιρείες, μπορεί να μην γίνεται πια με την ωμή βαρβαρότητα των μεθόδων του Λεοπόλδου. Όταν δαγκώνετε ένα κομμάτι σοκολάτα ή πίνετε τον καφέ σας, πόσο σίγουροι είσαστε ότι μέσα τους δεν περιέχεται παιδική εργασία; Καλύτερα να μην βάζατε στοίχημα για το αντίθετο. Υπολογίζεται ότι 72,1 εκατομμύρια παιδιά στην Αφρική εργάζονται με τα 31,5 εκατομμύρια να εκτελούν επικίνδυνες εργασίες. Πάνω από το 80% αυτών βρίσκεται στο γεωργικό τομέα. Η Αφρική παράγει το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής κακάο ενώ η ποικιλία καφέ “Arabica” προέρχεται από την Αιθιοπία, την Ουγκάντα, την Κένυα, την Τανζανία και την Ακτή Ελεφαντοστού. Οι πολυεθνικές που έχουν συνάψει συμφωνίες με όρους αποικίας σε πολλές περιπτώσεις αγοράζουν σοδειές στο 2% της τελικής τιμής του προϊόντος στη δυτική αγορά. Παρόμοιες συμφωνίες βρίσκονται σε ισχύ και από δυτικές εταιρείες που εμπορεύονται χρυσό, πολύτιμους λίθους, πετρέλαιο και φυσικά κοβάλτιο, το πλέον απαραίτητο μετάλλευμα για την κατασκευή των μπαταριών που έχουν οι συσκευές μας.
Οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι ασκούν επιρροή ή κατά το λαϊκότερο ανεβοκατεβάζουν διεφθαρμένες κυβερνήσεις, πετώντας ψίχουλα από τα υπέρογκα κέρδη τους. Αυτή η πολιτική επιρροή δεν είναι πάντα αναίμακτη καθώς η πτώση κυβερνήσεων που απειλούν τα δυτικά μονοπώλια, ακόμα και ηθικά, συνοδεύεται πολλές φορές από την υποκίνηση εμφύλιων πολέμων. Από την Αίγυπτο και τη Λιβύη μέχρι τη Μπουργκίνα Φάσο και τη Ρουάντα, οι ανατροπές κυβερνήσεων, οι δολοφονίες και οι φυλακίσεις πολιτικών ή υποστηρικτών τους είναι δύσκολο να μετρηθούν.
Η φτωχή Αφρική, κατά κάποια έννοια, τιμωρεί σήμερα τη Δύση. Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα μιας επιδημίας είναι κατά πόσον ο ιός θα μεταλλαχτεί σε κάτι πιο επικίνδυνο. Ο μαζικός εμβολιασμός – και μαζικός σημαίνει ότι εμβολιάζονται παντού και όλοι – είναι ένα από τα μεγαλύτερα όπλα για να αποφευχθούν οι μεταλλάξεις που είναι άγνωστο εκ των προτέρων τι θα κρύβουν. Αφήνοντας εσκεμμένα μία τόσο μεγάλη περιοχή στο έλεος της πανδημίας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι εγκληματούμε όχι μόνο απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους αλλά και σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και τα εμβόλια διατέθηκαν με όρους Αγοράς και όχι όπως θα επίτασσε ένας κεντρικός συντονισμός ώστε να αντιμετωπιστεί συνολικά μία πανδημία, που αφορά όλη την ανθρωπότητα. Οι πλειονότητα των αφρικανικών χωρών προμηθεύτηκε κάποια ποσότητα εμβολίων μέσω δωρεών από άλλες χώρες, αντιμετωπίζοντας ωστόσο άλλα αντικειμενικά εμπόδια, όπως την έλλειψη απαραίτητων αναλώσιμων για τον εμβολιασμό. Ο Π.Ο.Υ. αναφέρει πως η αγορά των συρίγγων μίας χρήσης που απαιτούνται για τον εμβολιασμό είναι εξαιρετικά ανταγωνιστική με αποτέλεσμα, ακόμα και αν ήταν δυνατόν αύριο το πρωί να χορηγηθούν στις χώρες αυτές οι ποσότητες των εμβολίων που χρειάζονται, να μην υπάρχουν διαθέσιμες σύριγγες για να γίνει ο εμβολιασμός.
Πόσο πιο εμφανές είναι ότι η αξία της ανθρώπινης ζωής έρχεται μετά από τα κέρδη;
