Ο Γιώργος Φαρσακίδης, ο κομμουνιστής, ο αγωνιστής εικαστικός, ο μαχητής του ΕΛΑΣ, ο αλύγιστος που πέρασε 16 χρόνια από τη ζωή του σε φυλακές και εξορίες, έφυγε από τη ζωή «Ορθοστατών και ορθοβαδίζων» στις 22 του Ιούλη 2020, σε ηλικία 94 ετών.
Ο Γιώργος Φαρσακίδης, γεννήθηκε το 1926 στην Οδησσό της Σοβιετικής Ένωσης. Μητέρα του ήταν η Ρωσίδα Έλενα και πατέρας του ο Πόντιος Αναστάσιος Φαρσακίδης τιμημένος από τη νεαρή ΕΣΣΔ σαν «πρωτοπόρος της σοσιαλιστικής εργασίας», γιατί παρότι μη επαναστάτης πίστευε πως «το μεγάλο δίκιο, είναι το δίκιο της επανάστασης». Το 1934 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Ντεπώ της Θεσσαλονίκης.
Ο νεαρός Γιώργος από μικρή ηλικία ήρθε σε επαφή με τις αξίες και τα ιδανικά του ΚΚΕ. Η κατοχή τον βρήκε να φοιτά στη Β’ Γυμνασίου. Αναγκάζεται να δουλέψει για την επιβίωση της οικογένειας. Κάνει διάφορες δουλειές και καταλήγει εργάτης στους φούρνους της βιομηχανίας «Αλλατίνη», οργανωμένος ήδη στην ΕΠΟΝ. Εκεί ξεκινά και η πρώτη του επαφή με τη δημιουργία, φιλοτεχνώντας πανέμορφες έγχρωμες αντιφασιστικές γελοιογραφίες. Την άνοιξη του 1943 εντάσσεται στην ΕΠΟΝίτικη Υποδειγματική Διμοιρία του «Τάγματος Χορτιάτη» στο 2/31 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Πολεμά, γράφει ημερολόγιο και σκιτσάρει την αντάρτικη ζωή και δράση.
Σε μάχη κατά των Βουλγάρων τραυματίζεται στο κεφάλι και τρέχοντας χάνει το σακίδιό του, όπου ήταν και τα σκίτσα του, που βρήκε ένας Βούλγαρος φαντάρος και του τα παρέδωσε πολλές δεκαετίες αργότερα.
Τον Σεπτέμβρη του 1944, σε μάχη κατά γερμανικού στρατοπέδου έξω από το χωριό Κρήνη της Χαλκιδικής οπλοπολυβόλο τσακίζει τα δυο χέρια του Γιώργη. Τον Μάρτη του ’45 βγαίνει από το νοσοκομείο. Οι σύντροφοί του, οι φίλοι του, οι συναγωνιστές του διώκονται. Άλλοι βγαίνουν πάλι στο βουνό.
Την Πρωτοχρονιά του ’47 ο Φαρσακίδης συλλαμβάνεται και βασανίζεται στην Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Για το πώς άντεξε τα βασανιστήρια απαντούσε με μια φράση του πατέρα του: «Είναι θαυμάσιο να μπορείς ν’ αγαπάς στη ζωή σου κάτι πιο πολύ κι από τη ζωή σου ακόμα». Τον Αύγουστο του ’47 ξανασυλλαμβάνεται. «Μας βρόντηξαν την πόρτα του σπιτιού και πάλι νυχτιάτικα, κι όπως την προηγούμενη φορά, με ξύπνησε η μάνα: “Ήρθανε, σήκω…”».
Ακολουθούν τα σκληρά χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες. Εκεί, όπου ο Φαρσακίδης έκανε τα τσακισμένα χέρια του «όπλα» του απροσκύνητου και αλύγιστου αγώνα. Ζωγραφίζει, αποτυπώνει τις στιγμές, τα βασανιστήρια, σκηνές από τη ζωή των εξόριστων. Συμμετέχει στη δημιουργία σκηνικών για τις παραστάσεις που ανέβαζαν οι εξόριστοι. Αη Στράτης, Μακρόνησος, ξανά Αη Στράτης και αργότερα, στα χρόνια της χούντας Γυάρος και Λέρος είναι τα νησιά που εξορίζεται.
«Η πρώτη μου γνωριμία με την ξυλογραφία είχε γίνει το 1949 – ’50 στο “Σύρμα” των πολιτών στο ΑΕΤΟ – ΕΣΑΙ στο Μακρονήσι. Είχε πέσει στα χέρια μου μια “Φιλολογική Πρωτοχρονιά” με χαρακτικά, απ’ ό,τι θυμάμαι, των Κορογιαννάκη, Τάσσου, Βασιλείου, Χυτήρη και άλλων».
Ακολούθησε ξανά ο Αη Στράτης. «Εκεί, οι συνθήκες ήταν κάπως καλύτερες από εκείνες της Μακρονήσου. Δε σε σκοτώνανε, δε σε βασάνιζαν, αλλά υπήρχε η πολύχρονη κράτηση. Όλη τη δεκαετία του ’50 ήμουν εκεί. Στο στρατόπεδο των πολιτικών εξόριστων του Αη Στράτη, ο δάσκαλος, που μας μύησε στην τεχνική της ξυλογραφίας, στάθηκε ο ζωγράφος – χαράκτης Χρήστος Δαγκλής». Και συνεχίζει: «Στον Αη Στράτη υπήρχε πολλή αρρώστια μετά τα βασανιστήρια της Μακρονήσου. Όλοι κάναμε φοβερή οικονομία. Στέλνοντας κάρτες, δηλώναμε ότι ζούμε, ότι αντιστεκόμαστε. Οι κάρτες θα ήταν μια επαφή, θα είχαμε μια συμπαράσταση από τις οικογένειές μας και τον περίγυρο. Τα βάλαμε κάτω. Χαρτιά, πινέλα, χρώματα, δραχμές διακόσιες είκοσι. Κινήσαμε, λοιπόν, να βρούμε τον γραμματέα της Ομάδας, να μοιραστούμε μαζί του τη χαρά της ανακάλυψης, να μας δώσει χρήματα. Ο μπάρμπα Χρήστος, ο Γραμματέας μας, άνθρωπος θετικός, υπεύθυνος με πολύπλευρη πείρα. Οργανωτικός προπολεμικά ακόμη, στον Αη Στράτη με τον Γληνό και τον Βάρναλη. Τότε αυτός σκεφτόταν, πώς θα έκοβε χρήματα για να αγοράσουμε πινελάκια. Όμως, όπως και αν τα υπολόγιζε, λεφτά για πινελάκια δεν μπορούσε να μας δώσει. Ήταν μεγάλη πολυτέλεια. Ο σωτήρας άγγελός μας βρέθηκε στο πρόσωπο του Γιάννη Ρίτσου. Συμπλήρωσε το ποσό από την τσέπη του και σε λίγο οι πρώτες χειροποίητες κάρτες γίναν ανάρπαστες. Η πρόβλεψή μας δικαιώθηκε πανηγυρικά, με την ανταπόκριση από τα έξω και τη σημαντική οικονομική ενίσχυση της Ομάδας».
Γυρίζοντας από την εξορία, ο Φαρσακίδης συζητώντας με τη μάνα του της είπε: «Σ’ ευχαριστώ μάνα, που δε μου ζήτησες ποτέ να υπογράψω δήλωση για να βγω». Κι εκείνη απάντησε: «Αυτό μου ’λειπε. Ήσουν που ήσουν χοντροκέφαλος, να γύριζες και με προσκυνημένο, σκυμμένο το κεφάλι…».
Από τη μεταπολίτευση και μετά ο Γ. Φαρσακίδης τυπώνει τα έργα του, συμμετέχει σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Εκδίδει πολλά βιβλία και λευκώματα τα οποία αποτυπώνουν πλευρές της πολυτάραχης ζωής του. Το έργο του περνά τα σύνορα της πατρίδας μας. Για τη μεγάλη αγωνιστική και καλλιτεχνική προσφορά του με το ανώτατο Χρυσό Μετάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης. Το 1984, το βιβλίο του «Η Πρώτη Πατρίδα» πήρε το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.
«Ορθοστατών και ορθοβαδίζων» μέχρι τέλους. Ήταν μέλος της ΚΟΒ Εικαστικών της ΤΟ Καλλιτεχνών της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ. Όσο του το επέτρεπαν οι δυνάμεις του συμμετείχε σε δραστηριότητες του ΚΚΕ. «Μια ζωή και για πάντα, πλάι στην πιο ζωογόνα πηγή της ελληνικής κοινωνίας, το ΚΚΕ», είχε αναφέρει σε μια τελευταία δήλωσή του.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο σπίτι του στη Θεσσαλονίκη έχοντας τη βοήθεια και τη συντροφιά φίλων και συντρόφων.
Ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων & Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) στον τελευταίο του χαιρετισμό στον μεγάλο αγωνιστή σημείωνε:
Τον Γιώργο Φαρσακίδη, πολλοί τον γνωρίσαμε στους τόπους εξορίας, στη Γυάρο και το Λακκί της Λέρου, σαν συγκρατούμενό μας.
Άλλοι πάλι και ειδικά οι νεότεροι τον γνωρίσαμε μέσα από το έργο του. Το αστείρευτο εικαστικό του έργο. Το έργο που είχε διεθνή απήχηση και έδωσε στον δημιουργό του πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Με το έργο του, ο Γιώργος Φαρσακίδης, καταγράφει όχι μόνο την πολυτάραχη ζωή του, μια ζωή με αγώνες και θυσίες “ για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος” αλλά και τη ζωή χιλιάδων αγωνιστών της Εαμικής Εθνικής Αντίστασης και των αγωνιστών του αντιδικτατορικού αγώνα. Φωτίζει πλευρές της πρόσφατης ιστορίας της χώρας μας.
Ο Γιώργος, δεν ήταν ο καλλιτέχνης που κατέγραφε τη ζωή και τους αγώνες των άλλων. Δεν ήταν απλά ο παρατηρητής και καταγραφέας της ιστορίας. Πολέμησε με το όπλο στο χέρι τους Βούλγαρους και Γερμανούς κατακτητές μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ και τραυματίστηκε σοβαρά σε δυο μάχες.
Η απελευθέρωση της χώρας από τους Γερμανούς τον βρίσκει να αναρρώνει, μετά από πρόσφατο τραυματισμό του, στο Νοσοκομείο. Εκεί ξεκινά ο νέος Γολγοθάς για τον Γιώργο. Για τη συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, συλλαμβάνεται και εξορίζεται στη Γυάρο και στη Μακρόνησο. Το τι πέρασε αυτός και οι σύντροφοί του, στα χρόνια της εξορίας, το έχει καταγράψει με το έργο του.
Με την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, στις 21 Απρίλη του 1967 ο Γιώργος Φαρσακίδης συλλαμβάνεται εκ νέου και εξορίζεται και πάλι στη Γυάρο αρχικά και το Λακκί της Λέρου μετέπειτα.
Η πρώτη γνωριμία του Γιώργου με την ξυλογραφία έγινε το 1949 – ’50 στο “Σύρμα” των πολιτών στο ΑΕΤΟ – ΕΣΑΙ στο Μακρονήσι. Την τεχνική του, στη ξυλογραφία την τελειοποίησε τη 10ετίου του 1950 στο Άη Στράτη. Στέλνοντας κάρτες, δηλώναμε ότι ζούμε, ότι αντιστεκόμαστε, μας είπε κάποια στιγμή.
Από τη μεταπολίτευση και μετά ο Γ. Φαρσακίδης τυπώνει τα έργα του, συμμετέχει σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Εκδίδει πολλά βιβλία και λευκώματα τα οποία αποτυπώνουν πλευρές της πολυτάραχης ζωής του. Το έργο του περνά τα σύνορα της πατρίδας μας. Για τη μεγάλη αγωνιστική και καλλιτεχνική προσφορά του τιμάται με το ανώτατο Χρυσό Μετάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης. Το 1984, το βιβλίο του «Η Πρώτη Πατρίδα» πήρε το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Συμμετέχει σε πάρα πολλές εκδηλώσεις ως ομιλητής. Άλλες φορές τα έργα του διακόσμησαν το χώρο των εκδηλώσεων.
Σε εκδήλωση του “ΣΦΕΑ 1967-1974” στο Επταπύργιο στις 28/4ου/2009 με τίτλο: «Η τέχνη άνθιζε και στους τόπους εξορίας», ο Γιώργος Φαρσακίδης περιγράφει πως ζωγράφισε τον πίνακα με “την ανεμώνη πίσω από το συρματόπλεγμα”.
«Ήταν το 1970, και “στη γωνιά του ιατρείου ( του στρατοπέδου στο Λακκί της Λέρου) στεκόταν μια εθελόντρια ερυθροσταυρίτισσα νοσοκόμα. Δίπλα στο συρματόπλεγμα που ζώνει τον αυλόγυρο, ένας μάλλον ηλικιωμένος κρατούμενος προσπαθεί από ώρα μʼ ένα σκουπόξυλο να φτάσει κάτι πίσω από το σύρμα. Η νοσοκόμα αθέατη, όλο περιέργεια, παρακολουθεί. Ο κρατούμενος έφυγε, για να γυρίσει σε λίγο μʼ ένα καλάμι. Το στερέωσε στο σκουπόξυλο και ξανάρχισε την προσπάθεια και, τελικά, τραβώντας το πίσω, έλαμψε από χαρά. ʽΔεν κρατήθηκαʼ, μου ʼλεγε αργότερα με βουρκωμένα μάτια η αδελφή, ʽέτρεξα να κρυφτώ στο δωμάτιο και ξέσπασα σε λυγμούς. Στην άκρη του καλαμιού κρεμόταν ένα λουλουδάκι, μια ανεμώνα. Το καταλαβαίνεις; Τόση προσπάθεια για ένα λουλούδι! Φυσικά, πού μπορούσε να είναι αλλού τόσο πολύτιμο το νερό, όσο στην κόλασηʼ, συμπλήρωσε στοχαστικά». Αυτό το λουλούδι πίσω από το συρματόπλεγμα είναι και ο πίνακας που έγινε η αφίσα της εκδήλωσης.
Ο Γιώργος Φαρσακίδης έζησε «Ορθοστατών και ορθοβαδίζων» μέχρι τέλους.
Ήταν δραστήριο μέλος του ΣΦΕΑ και συμμετείχε σε όλες του τις εκδηλώσεις με την παρουσία του και τις παρεμβάσεις του.
Ο Γιώργος Φαρσακίδης ήταν μέλος του Τμήματος Χαρακτικής του ΕΕΤΕ (Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος). Συμμετείχε στην 30μελή αντιπροσωπεία του ΕΕΤΕ το 1999, κατά τη διάρκεια των αεροπορικών βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας, στο ταξίδι αλληλεγγύης και συμπαράστασης του ΕΕΤΕ στο βομβαρδιζόμενο λαό».
Υπηρέτησε με σεμνότητα το αντιπολεμικό – αντιιμπεριαλιστικό κίνημα της χώρας μας, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της δράσης της ΕΕΔΥΕ, ενώ ήταν από τους πρωτεργάτες του περιοδικού “Δρόμοι της Ειρήνης”. Διετέλεσε, επίσης, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου της ΕΕΔΥΕ.
Ήταν μέλος της ΚΟΒ Εικαστικών της ΤΟ Καλλιτεχνών της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ. Όσο του το επέτρεπαν οι δυνάμεις του συμμετείχε σε δραστηριότητες του ΚΚΕ. «Μια ζωή και για πάντα, πλάι στην πιο ζωογόνα πηγή της ελληνικής κοινωνίας, το ΚΚΕ», είχε αναφέρει σε μια τελευταία δήλωσή του.
«Είναι μια ζωή την οποία ποτέ δε θα ‘θελα ν’ αλλάξω. Όπως δεν άλλαξα και την πίστη μου κι ας απομυθοποιήθηκαν κάποια πράγματα. Το ιδανικό παρέμεινε το ίδιο. Ο Λένιν έλεγε ότι κομμουνιστής είναι εκείνος που συμβάλλει, ώστε να προωθήσουμε, έστω κι ένα βηματάκι, προς την επανάσταση. Ούτε μεγάλα λόγια, ούτε εξάρσεις. Απλώς, πρακτικά, να συμβάλλεις με ένα μικρό λιθαράκι. Αυτό που μπορεί να προσφέρει ο καθένας. Για μένα οι ιδέες του σοσιαλισμού συνοψίζονται στη φράση “να ανθρωπέψει ο άνθρωπος”. Για μένα θα υπάρχει πάντα η “Ιθάκη” μου, η ιδεολογία μου. Ποτέ δε θα ‘θελα να κάνω συμβιβασμό, να κάνω πίσω, να αρνηθώ. Αυτό ποτέ δε θα το κάνω».
