Just in

Όλα τα νέα
Imerodromos logo
 

«Ετούτο ’δω είναι το δέντρο του λαού, των λαών του κόσμου, της λευτεριάς και του αγώνα».

Ο Μίκης Θεοδωράκης αφηγείται πώς ένωσε την ποίηση του Πάμπλο Νερούδα με τη μουσική του, στο Κάντο Χενεράλ

Κραυγή ελευθερίας και έργο σύμβολο των αγωνιζόμενων λαών, το Κάντο Χενεράλ πρωτοήχησε μέσα στο σκοτάδι της χουντικής νύχτας, ένωσε την..

Κραυγή ελευθερίας και έργο σύμβολο των αγωνιζόμενων λαών, το Κάντο Χενεράλ πρωτοήχησε μέσα στο σκοτάδι της χουντικής νύχτας, ένωσε την ποίηση του Πάμπλο Νερούδα με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και όπως ο συνθέτης έχει πει ««το έργο εκφράζει τη δίψα των λαών για Ελευθερία και πάνω απ’ όλα αυτών που στενάζουν κάτω από την μπότα των κάθε λογής δικτατόρων».

Είναι η γνωστότερη συλλογή ποιημάτων ενός εκ των σημαντικότερων προσωπικοτήτων που γέννησε η Λατινική Αμερική τον 20ό αιώνα – του Χιλιανού Πάμπλο Νερούδα και αποτελεί εμβληματική ποιητική απόδοση της σύγχρονης πολιτικής Ιστορίας της ηπείρου. Μέσα από ένα μαρξιστικό – και ταυτόχρονα ουμανιστικό – πρίσμα, ο Νερούδα σκιαγραφεί τον αγώνα της Νότιας Αμερικής για ανεξαρτησία από τα δεσμά της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού. 

Ο ποιητής έχοντας δει τη χώρα του να πέφτει στα αιματοβαμμένα χέρια του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοτσέτ, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του Αλιέντε και των συνεργατών του, πέθανε στις 23 Σεπτέμβρη του 1973 στο Σαντιάγκο. Η κηδεία του μετατράπηκε σε διαδήλωση χιλιάδων πολιτών ενάντια στη χούντα του Πινοσέτ, ο οποίος απαγορεύει να γίνει η κηδεία του ποιητή δημόσιο γεγονός. Ωστόσο, δεκάδες χιλιάδες κόσμου συρρέουν στην πρωτεύουσα της χώρας για να συνοδεύσουν τον αγαπημένο ποιητή στην τελευταία του κατοικία και, αναπόφευκτα, η κηδεία του Νερούδα γίνεται η πρώτη δημόσια διαμαρτυρία ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία της Χιλής.

Ο Μίκης Θεοδωράκης, στο προσωπικό του αρχείο (mikistheodorakis.gr), θυμάται πως συνέθεσε το έργο που έγινε πλέον μια εμβληματική ενότητα μουσικής και ποίησης και ορόσημο για τους αγωνιζόμενους λαούς σε ολόκληρο τον κόσμο.

«Στα 1971 επισκέφθηκα τη Χιλή ύστερα από πρόσκληση της κυβέρνησης Αλιέντε. Ήμουν τότε Πρόεδρος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Σε μια συναυλία στην πόλη Βαλπαρέιζο, μια ομάδα νέοι χιλιανοί συνθέτες παρουσίασαν την εργασία τους πάνω στην ποίηση του Πάμπλο Νερούντα. Μιλώντας μαζί τους στα παρασκήνια, μετά το τέλος της συναυλίας, τους υποσχέθηκα να δώσω κι εγώ στη Χιλή σ΄ένα χρόνο τη δική μου μουσική άποψη για το CANTO GENERAL.

Την άλλη μέρα σε γεύμα που παρέθεσε στο σπίτι του ο Σαλβατόρ Αλιέντε σε μένα και τον Τάκη Λαμπρία μου πρόσφερε πανευτυχής τους δύο τόμους του CANTO GENERAL και γυρίζοντας στο Παρίσι συνέθεσα τη μουσική για το πρώτο και δεύτερο ποίημα, το AMOR AMERICA και τις VEGETACIONES. Το ίδιο καλοκαίρι πήγαμε οικογενειακώς στο Cap d΄Agde πάνω στη Μεσόγειο. Ένα μέρος που μου θύμιζε έντονα την Ελλάδα. Εκεί συνέχισα τη σύνθεση ακολουθώντας τη σειρά του Νερούντα. Έτσι μέσα σε λίγες μέρες είχα σχεδιάσει τα ALGUNAS BESTIAS, VIEVEN LOS PAJAROS, LIBERTADORES, AMERICA INSURRECTA, VOY A VIVIR και A MI PARTIDO. Επιστρέφοντας στο Παρίσι βρέθηκα και πάλι μπλεγμένος μέσα στην έντονη αντιστασιακή, πολιτική και καλλιτεχνική δράση. Καθαρόγραψα απλώς το μελωδικό υλικό και το άφησα πάνω στο πιάνο.

Εκείνο τον καιρό κάλεσα τον Γιάννη Διδίλη να φύγει από την Ελλάδα και να΄ρθει κοντά μου για να μπει επικεφαλής στη λαϊκή μου ορχήστρα. Δίναμε τότε μια συναυλία μετά την άλλη στην Ευρώπη, στην Αυστραλία, στην Αμερική. Παράλληλα μπαίναμε κάθε τόσο στα διάφορα στούντιο για δίσκους είτε για τηλεοπτικά φιλμ και εκπομπές. Έπρεπε να έχω κάποιον δίπλα μου που να γνωρίζει και να αγαπά τη μουσική μου καλύτερα κι από μένα. Κι αυτός δεν ήταν άλλος παρά ο Διδίλης. Έφτασε λοιπόν μια μέρα στο Παρίσι. Αργότερα έφερε τη γυναίκα του και την κόρη του. Νοίκιασαν ένα διαμέρισμα κοντά στο δικό μου, στο Καρτιέ Λατέν, και στρωθήκαμε στη δουλεία. Φυσικά το πρώτο κιόλας βράδυ θέλησε ν΄ακούσει όλη την εργασία μου από τον καιρό που χωρίσαμε, δηλαδή από τις 20 Απριλίου του 1967… Όταν κάποτε έφτασα στα σχέδια του CANTO GENERAL, με ρώτησε τη σκοπεύω να κάνω. «Τίποτα», του είπα, «όπως βλέπεις πνίγομαι στη δουλεία».

-Τότε θα το διδάξω εγώ στην ορχήστρα και τους τραγουδιστές. Αυτό είναι το ωραιότερο έργο σου…

Είχαμε τότε στην ορχήστρα μας τρία μπουζούκια, τους Θανάση Σαρέλλα, Αχιλλέα Κωστούλη και Αντώνη Πολεμίτη, δύο κιθάρες, τον Νίκο Μανιάτη και τον Νίκο Μοραΐτη, το κοντραμπάσσο και τα κρουστά –ο Gerard Berlioz- ήταν Γάλλοι και διάβαζαν νότες. Όμως όλοι οι υπόλοιποι δεν ήξεραν σολφέζ. Τραγουδιστές η Μαρία Φαραντούρη και ο Πέτρος Πανδής.

Κάθισε λοιπόν μπροστά στο πιάνο του ο Διδίλης, και για τρεις τουλάχιστον μήνες δεν βγήκε από το σπίτι του. Κατάφερε στο τέλος να διδάξει φράση φράση ένα έργο πολυρυθμικό και από μια άποψη «ανώμαλο» για ένα λαϊκό οργανοπαίχτη. Ακόρντα δύσκολα με συνεχείς αλλαγές. Μελωδίες και κοντραμελωδίες. Κι όλα αυτά οι μουσικοί τα ΄μαθαν με το αυτί. Απέξω.

Το επόμενο καλοκαίρι του 1972, βρισκόμαστε πάλι στο Cap d΄Agde. Εκεί, στην περιοχή της Camargue, θέλησα να κάνω ιππασία με τα παιδιά μου. Την ώρα όμως που γυρίζαμε, η πελώρια φοράδα που ίππευα, φαίνεται, μύρισε το σταύλο και άρχισε να καλπάζει με αποτέλεσμα να με ρίξει κάτω. Ευτυχώς που δεν έσπασα κανένα κόκαλο. Μόνο μελάνιασα – μάλλον μαύρισα. Είχα υψηλό πυρετό και ήταν αδύνατο να κουνήσω. Σ΄αυτή την κατάσταση με βρήκαν οι τραγουδιστές και η ορχήστρα που κατέβηκαν για εξοχή και για πρόβες. Και πρέπει να πω ότι διασκέδασαν πολύ με την κατάστασή μου. Σε 15 μέρες θα φεύγαμε για Ισραήλ, Τυνησία και στη συνέχεια για Νότιο Αμερική…

Εκεί λοιπόν, στο μέρος που ένα χρόνο πιο πριν είχα σχεδιάσει το έργο, πήρα στα χέρια μου τους μουσικούς που τόσο καλά είχε προετοιμάσει ο Γιάννης Διδίλης. Ξεκινήσαμε με το AMOR AMERICA που έλεγε η Φαραντούρη, το VOY A VIVIR ο Πανδής και τις VEGETACIONES η Σαϊγιονμάα. Στο Ισραήλ παρουσιάζαμε τα μέρη, πειραματικά ένα ένα. Συγχρόνως δουλεύαμε και άλλα. Τους LIBERTADORES με τη Μαρία, το AMERICA INSURRECTA με τον Πέτρο, το VIENEN LOS PAJAROS με την Άρια. Έτσι φτάνοντας στο Μπουένος Άιρες, μπορέσαμε να δώσουμε μια πρώτη πλήρη σειρά από το CANTO. Το χειμώνα του 1972 πάλι στο Παρίσι ένα πρωινό ήρθε η Άρια στο σπίτι. Μου διάβασε τη μετάφραση του UNITED FRUIT. Κάθισα αμέσως και έγραψα τη μουσική και σε λίγο στις συναυλίες, στην Αυστραλία, το τραγουδούσε η Σαϊγιονμάα.

Πάλι στο γυρισμό, στο Παρίσι, καλέσαμε τον Πάμπλο Νερούντα στο στούντιο που δουλεύαμε στη Rue Poliveau να ΄ρθει ν΄ακούσει το έργο του. Ήρθε με τη γυναίκα του. Κάθισαν ήσυχα σε μια γωνιά και παρακολούθησαν κατανυχτικά την πρόβα.

Την άλλη μέρα με κάλεσε στη χιλιανή Πρεσβεία. Ήταν πρεσβευτής. Φάγαμε συζητώντας κυρίως για το CANTO. Φαίνεται ότι η δουλειά μου του άρεσε. Γι΄αυτό πήρε ένα τόμο δεμένο πράσινο και με πράσινο μολύβι μου έκανε μια πολύ κολακευτική αφιέρωση. Μετά μου λέει:

  • Θα ΄θελα πολύ να μελοποιήσεις αυτό κι αυτό το ποίημα, και πλάι στους τίτλους έβαζε σταυρούς… Για να γίνει ένα έργο ποιητικά ολοκληρωμένο.

Έτσι ξαναστρώθηκα στη δουλειά σχεδιάζοντας τη μουσική στο EMILIANO ZAPATA και LAUTARO και SANDINO.

Όμως έπρεπε να ξαναφύγουμε – θέρος του 1973- για τη Νότια Αμερική. Στο μεταξύ η Αφροδίτη Μάνου είχε αντικαταστήσει τη Σαϊγιονμάα και από το CANTO έλεγε, εκτός από τα τραγούδια της Άριας και το ALGUNAS BESTIAS.

Κάποιο πρωινό μου τηλεφώνησε ο Νερούντα. Πήγα μέσα στην πρεσβεία.

  • Πρέπει να φύγω για τη Χιλή. Ο Αλιέντε μου είπε ότι υπάρχουν προβλήματα και ότι η παρουσία μου θεωρείτε απαραίτητη…

Αποχαιρετιστήκαμε με την υπόσχεση ότι θα ιδωθούμε σε λίγες βδομάδες στη Χιλή.

Λίγο αργότερα ο ιμπρεσάριός μου στο Παρίσι Norbet Gamsohn είχε ένα σήμα από τον Νερούντα. Ζητούσε την… άδεια να πάρει μέρος στις συναυλίες μας στη Νότιο Αμερική. Απαντήσαμε αμέσως με ενθουσιασμό και δώσαμε το πρώτο μας ραντεβού στο τεράστιο LUNA PARK στο Μπουένος Άιρες. Όταν φτάσαμε, το κλειστό στάδιο είχε πουληθεί για μια βδομάδα. Όμως ο Νερούντα δεν ήταν εκεί. Δώσαμε στο πρώτο μέρος του προγράμματος τα 7 μέρη από το CANTO GENERAL με θριαμβευτική επιτυχία. Αμέσως μετά τον πήρα τηλέφωνο. Βρισκότανε στο σπίτι του στην ISLA NEGRA – Μαύρο Νησί- στις ακτές της Χιλής. Ήταν η τελευταία φορά που άκουγα τη φωνή του.

–              Το έργο μας είχε θριαμβευτική επιτυχία.

–              Να μου στείλεις την ηχογράφηση.

–              Ο κόσμος φώναζε τ΄όνομά σας. Γιατί δεν ήρθατε;

–  Με συγχωρείτε πολύ. Όμως οι ρευματισμοί με έχουν ρίξει στο κρεβάτι. Σας υπόσχομαι την άλλη βδομάδα να είμαι στο Στάδιο του Σαντιάγο. Θα απαγγείλω…

Λίγο πριν φύγουμε για τον επόμενο σταθμό μας, τη Χιλή, μου τηλεφώνησε ο Τρέγιες, προσωπικός γραμματέας του Αλιέντε:

-Δεν πρέπει να΄ρθείτε τώρα. Έχουμε μερικά μικρά προβλήματα που θα τα ξεπεράσουμε. Θα σας περιμένουμε μετά ένα μήνα…

Έτσι φύγαμε για τη Βενεζουέλα και εκεί μας ήρθε η είδηση για τη σφαγή στο Σαντιάγο.

Πέρασαν λίγες βδομάδες ή μέρες, δεν θυμάμαι, και βρισκόμασταν στο Μεξικό, όταν μάθαμε την καινούρια συμφορά:

ΠΕΘΑΝΕ Ο ΝΕΡΟΥΝΤΑ.

Την ίδια μέρα πήραμε μέρος στην τεράστια πορεία διαμαρτυρίας στο κέντρο της πόλης και από το ίδιο βράδυ εγκαινιάζαμε στο θέατρο της Όπερας μια καινούρια σειρά συναυλιών αφιερωμένων τόσο στην Ελλάδα –που υπήρχε ακόμα η Χούντα- όσο και στη Χιλή, και πιο ειδικά στη μνήμη του μεγάλου ποιητή και επαναστάτη.

Είχαμε παίξει έτσι το CANTO GENERAL στην πρώτη του μορφή, δηλαδή με συνοδεία λαϊκής ορχήστρας, δεκάδες φορές σε δεκάδες χώρες. Έτσι σιγά σιγά ωρίμασε μέσα μου η ανάγκη να καταπιαστώ κι εγώ σοβαρά μαζί του για να του δώσω την τελική του μορφή. Το χειμώνα του 1973 προς ΄74, πάντοτε στο Παρίσι, άρχισα την ενορχήστρωση. Περιέργως, στα πρώτα 7 μέρη που δούλεψα δεν είχα συμπεριλάβει το AMOR AMERICA.

Έχοντας πάντα κατά νου τον εφιάλτη του κόστους που απαιτεί μια μεγάλη ορχήστρα, προσπάθησα να περιοριστώ στον ελαχιστότερο δυνατόν αριθμό μουσικών και φυσικά στο ίδιο σύνολο οργάνων για όλα τα μέρη. Κάνοντας όλες τις πιθανές επιλογές κατέληξα στην χορωδία, τα 2 πιάνα, τις 3 κιθάρες, το κοντραμπάσο και στους 6 κρουστούς – που ο καθένας παίζει φυσικά πλήθος κρουστών οργάνων. Στην ενορχήστρωση των πρώτον 7 κομματιών μεταχειρίστηκα 3 μπουζούκια. Ενώ στην ενορχήστρωση των υπόλοιπων 6, τα αντικατέστησα με 3 φλάουτα, μιας και στο εξωτερικό δύσκολα βρίσκεται μπουζούκι. Άλλωστε στο δίσκο με τη φωνοληψία που κάναμε στο Μόναχο στα 1981 με τους Σουηδούς, τα 3 φλάουτα παίζουν σε όλο το έργο. Δηλαδή δεν υπάρχουν καθόλου μπουζούκια. Έτσι υπάρχει ένα εντελώς διαφορετικό άκουσμα από τους προηγούμενους δίσκους. Το περίεργο είναι ότι στην συναυλία αυτή που ηχογραφήθηκε το πλήρες έργο (MINOS) συμμετείχε και ο Λάκης Καρνέζης με το μπουζούκι του. Όμως ο Γερμανός ηχολήπτης ξέχασε ν΄ ανοίξει το μικρόφωνό του!…

Τον Σεπτέμβριο του 1974 παίχτηκαν για πρώτη φορά στο Παρίσι στη Γιορτή της Ουμανιτέ τα 4 πρώτα μέρη με σολίστ τη Μαρία Φαραντούρη, τον Πέτρο Πανδή και τον Λάκη Καρνέζη, και με τη συμμετοχή της Εθνικής Χορωδίας της Γαλλίας (διευθυντής ο Ζακ Γκριμπέρ) και ορχήστρα από Γάλλους μουσικούς με σολίστ στο πιάνο τον Αλμπέρτο Νιούμαν. Με τους ίδιους μουσικούς και σολίστ, το CANTO GENERAL παίχτηκε το θέρος του 1975 στην Ελλάδα. Στα στάδια Καραϊσκάκη – Παναθηναϊκού – Καυταντζόγλιο και Παναχαϊκής. Εκεί έγινε και η φωνοληψία-άθλος στο ύπαιθρο από τον Γιάννη Σμυρναίο ( μόνο τα εφτά πρώτα τραγούδια, MINOS).

Έπρεπε να φτάσουμε στο χειμώνα του 1980 προς ΄81, πάλι στο Παρίσι, για να ολοκληρώσω τη σύνθεση και ενορχήστρωση στα υπόλοιπα πέντε μέρη του CANTO: AMOR AMERICA, SANDINO, LAUTARO, ZAPATA, A MI PARTIDO και φυσικά και το REQUIEM στον PABLO NERUDA, που με τους λίγους στίχους που έγραψα στη μνήμη του μεγάλου ποιητή, νομίζω ότι δίνω όλη μου τη φιλοσοφία –και πίκρα- για την υποβάθμιση και υποταγή των σύγχρονων πνευματικών αξιών στις τρομερές εξουσίες.

Είχα την τύχη να βρω την καταπληκτική χορωδία St.Jacob ‘s της Στοκχόλμης με διευθυντή τον Stefan Skold, κι αυτό χάρη στη μεγάλη αγάπη που δείχνει για το έργο μου ο Ingemar Rhedin –μεταφραστής στα σουηδικά του Άξιον Εστί- στον οποίο οφείλεται και η προηγούμενη εκτέλεση του CANTO και του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ από την επίσης σουηδική χορωδία του Collegium Musicum.

Με βοηθό και συν-μαέστρο τον προικισμένο Έλληνα διευθυντή ορχήστρας Αλέξανδρο Μυράτ ξεκινήσαμε για τη Στοκχόλμη. Εκεί, ύστερα από πρόβες που βάσταξαν δύο βδομάδες, κάναμε την πρώτη συναυλία στο LUNA PARK και μετά μπήκαμε σε δύο πούλμαν που μας πήγαν στην καρδιά της Ευρώπης. Τα εκατό αγόρια και κορίτσια της χορωδίας, οι 15 μουσικοί, οι 2 σολίστ, οι 3 μαέστροι, τεχνικοί, ηχολήπτες, διοικητικοί… Ήταν τα πούλμαν της μουσικής, της ειρήνης και της φιλίας, όπως τα ονομάζαμε.

Στοκχόλμη – Μάλμε – Αννόβερο – Αμβούργο – Βερολίνο – Στουτγάρδη – Μόναχο – Μάιντς – Βρυξέλλες – Παρίσι – Λυών…

Σε μια απ΄αυτές τις συναυλίες, στο Μόναχο, στο Olympia Halle, έγινε και η φωνοληψία αυτή που κυκλοφορεί για πρώτη φορά σε δίσκο στην Αθήνα.

Στο μεταξύ, στην ολοκληρωμένη του μορφή, το CANTO δόθηκε από τη χορωδία και ορχήστρα της Ραδιοφωνίας στο Βερολίνο (DDR), καθώς και στην Αβάνα και στη Νικαράγουα, από ένα σύνολο κουβανέζικων χορωδιών, και στις αρχές του Δεκέμβρη στο Ελσίνκι από τη χορωδία και την ορχήστρα της τηλεόρασης με σολίστ την Άρια Σαϊγιονμάα.

Το CANTO GENERAL είναι αφιερωμένο στη μνήμη του μεγάλου φίλου μου και συνεργάτη Γιάννη Διδίλη, γιατί χωρίς αυτόν ίσως βρισκόταν ακόμα θαμμένο ανάμεσα στις μουσικές σημειώσεις που περιμένουν κάποιο χέρι να τις ανασύρει στο φως».

Απόψεις