Για να καταλάβουμε τι επιχειρείται στην παροχή υπηρεσιών απεξάρτησης, θα πρέπει πρώτα να απαντήσουμε στο ερώτημα του τι είναι τα ναρκωτικά και γενικότερα οι εξαρτήσεις.
Από τις διάφορες απόψεις που υπάρχουν, εμείς υιοθετούμε την άποψη ότι τα ναρκωτικά είναι ένα πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο που οι κύριες και καθοριστικές αιτίες του βρίσκονται στον τρόπο λειτουργίας των σημερινών κοινωνιών.
Ουσιαστικά πρόκειται για μια ακραία μορφή αλλοτρίωσης του σημερινού ανθρώπου, δηλαδή για μια καθολική ρήξη των κοινωνικών σχέσεων.
Κατά συνέπεια, η απεξάρτηση δεν είναι απλά η διακοπή της χρήσης ουσιών, η απεξάρτηση είναι συνυφασμένη με την ανάδειξη ενός δρώντος πολιτικού υποκειμένου που έχει ανεξάρτητη φωνή και άποψη, δηλαδή ενός ελεύθερου ανθρώπου, του κοινωνικού ανθρώπου.
Ως κοινωνικό φαινόμενο που στις μέρες μας έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις, τα ναρκωτικά δεν αφορούν μόνο τους ειδικούς, μας αφορούν όλους.
Διαμορφώνεται έτσι η ανάγκη δημιουργίας ενός ευρύτατου αντιναρκωτικού κινήματος, που στην πάλη ενάντια στις αιτίες που δημιουργούν το πρόβλημα, συνδέεται με το εργατικό, συνδικαλιστικό, ταξικό κίνημα, με εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που παλεύουν για πιο δίκαιες ανθρώπινες κοινωνίες.
Διαμορφώνεται η ανάγκη δημιουργίας συλλόγων γονέων και φίλων των θεραπευτικών προγραμμάτων, που πέρα από την στήριξη του θεραπευτικού τους έργου συμμετέχουν ενεργά, μεταξύ άλλων, στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινότητας, στην προαγωγή της πρωτογενούς πρόληψης και στις προσπάθειες κοινωνικής ένταξης των απεξαρτημένων ατόμων.
Συνεπώς, το θεραπευτικό έργο είναι συνυφασμένο με την κοινωνικότητα, την συμμετοχή, την συλλογικότητα, την αλληλεγγύη, την δημιουργία, την έκφραση, την ελευθερία λόγων και έργων, τον αγώνα και την ανατροπή. Η απεξάρτηση είναι μια ανατρεπτική διαδικασία.
Το μοντέλο θεραπείας έχει άμεση σχέση με την δομή και την λειτουργία του φορέα απεξάρτησης. Αυτό σημαίνει πως το μοντέλο διοίκησης σχετίζεται με το μοντέλο θεραπείας. Η αυτοδιοίκηση, για παράδειγμα, του ΚΕΘΕΑ συνδέεται με το μοντέλο θεραπείας του.
Η κυβέρνηση αυτό το γνωρίζει. Γνωρίζει δηλαδή ότι αλλάζοντας την δομή και την λειτουργία του του ΚΕΘΕΑ αλλάζεις την φιλοσοφία του, την μεθοδολογία του και σε τελευταία ανάλυση τις θεραπευτικές του μεθόδους και τα θεραπευτικά αποτελέσματα.
Η θεραπεία, βρίσκεται απέναντι από τον κόσμο της σιωπής, της απουσίας, της φυγής , του αναχωρητισμού του ψέματος, της υποκρισίας, της υποταγής της ανελευθερίας…, δηλαδή της εξάρτησης.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα Δ.Σ των φορέων απεξάρτησης όπως το ΚΕΘΕΑ, για παράδειγμα, είναι αντιπροσωπευτικά της κοινωνίας, εκλέγονται από το ανώτατο όργανο που είναι η γενική συνέλευση και σε καμία περίπτωση δεν διορίζονται.
Αυτή η διαδικασία, είναι μέρος της βασικής φιλοσοφίας της θεραπείας απεξάρτησης και διασφαλίζει την αυτοδιοίκηση και την ανεξαρτησία του θεραπευτικού φορέα .
Το θεραπευτικό έργο είναι ανεξάρτητο από τις επιλογές της εκάστοτε κυβέρνησης, τις ιδεολογικές και πολιτικές απόψεις των λειτουργών θεραπευτών. Το δε θεραπευτικό πλαίσιο, οφείλει να διασφαλίζει αυτήν την πραγματικότητα.
Η απόφαση της κυβέρνησης, που με πράξη νομοθετικού περιεχομένου το 2019, κατάργησε το αυτοδιοίκητο του ΚΕΘΕΑ, διορίζοντας πολιτική διοίκηση, καθώς και το περιεχόμενο του σχεδίου νόμου, που με παράδοξο τρόπο εκπονήθηκε από το διορισμένο ΔΣ, του ίδιου φορέα και για το οποίο γίνεται λόγος, είναι το αποτέλεσμα ιδεολογικών και πολιτικών απόψεων του φιλελευθερισμού.
Μέσα από την αντίληψη των επιτελικών διοικήσεων από “αρίστους” και του μοντέλου του λεγόμενου επιτελικού κράτους, επιχειρείται η πολιτικοποίηση της παροχής υπηρεσιών απεξάρτησης, ώστε να δοθεί η δυνατότητα να αφαιρεθεί από την θεραπεία, κάθε έννοια που έχει σχέση με την κοινωνικότητα, την συλλογικότητα, την αλληλεγγύη, την πρόοδο…
Έτσι άλλωστε, μπορεί να κατανοηθεί και το γεγονός ότι ενώ όλα ιδιωτικοποιούνται, το ΚΕΘΕΑ ουσιαστικά κρατικοποιείται. Είναι ο μόνος τρόπος για να ελεγχθεί ένας φορέας που με το κύρος του και την εμβέλειά του γινόταν εμπόδιο στην υλοποίηση ορισμένων σχεδίων αντιναρκωτικής πολιτικής της εκτελεστικής εξουσίας.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ένα από τα καλύτερα προγράμματα απεξάρτησης στον κόσμο, μετατρέπεται σε έναν γραφειοκρατικό υδροκέφαλο και αναχρονιστικό κατασκεύασμα.
Παράλληλα, η εξάρτηση εκλαμβάνεται ως ατομική υπόθεση, απομακρύνεται από τις κοινωνικοοικονομικές αιτίες που την προκαλούν και εστιάζεται στο επίπεδο της ατομικής ευθύνης και της χρόνιας υποτροπιάζουσας νόσου του εγκεφάλου.
Αφορίζοντας κάθε κοινωνική προσέγγιση, η διαχείριση της βλάβης και η δια βίου υποκατάσταση γίνονται μονόδρομος.
Οι πολιτικές που ήδη εφαρμόζονται (Ν 4139/13) ιδιωτικοποιούν την μέχρι το 2013 δημόσια και δωρεάν παροχή υπηρεσιών απεξάρτησης, εμπορευματοποιώντας τον ανθρώπινο πόνο, και την ασθένεια. Η έννοια του εξαρτημένου, του αρρώστου γενικότερα, αντικαθίσταται από την έννοια του πελάτη.
Η κοινωνική πολιτική, η πολιτική του κράτους πρόνοιας αντικαθίσταται από την πολιτική των προγραμμάτων (βλ. ΕΣΠΑ, Ψυχαργώς στην ψυχική υγεία κλπ). Ένα μεγάλο μέρος των δράσεων της αντιναρκωτικής πολιτικής στηρίζεται στα βραχύχρονα και χωρίς συνέχεια προγράμματα ΕΣΠΑ.
Τα στεγνά προγράμματα και η θεραπεία, περιορίζονται από την Ευρωπαϊκή πολιτική περιορισμού της βλάβης και πριμοδοτείται η υποκατάσταση και η άποψη των δια βίου αρρώστων που πάσχουν από μία χρόνια και υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου.
Αυτή η άποψη, σε συνδυασμό με τις απόψεις περί γενετικής προδιάθεσης για την χρήση ουσιών, οδηγούν σε ένα φασιστικής αντίληψης μοντέλο, άσκησης κοινωνικού ελέγχου.
Οι εξαρτημένοι, μετατρέπονται έτσι σε ένα θεσμοθετημένο περιθώριο, όπου και μέσα από τους εποπτευόμενους χώρους χρήσης αφήνονται στην τύχη τους.
Στο ίδιο πλαίσιο με τις έννοιες του νέου πατριωτισμού, και της νέας προοδευτικότητας, εισάγεται και η έννοια της νέας αρχής για το ΚΕΘΕΑ, ώστε να χρυσωθεί το χάπι και μέσα από αυτό που ονομάστηκε κανονισμός λειτουργίας να περάσει η αλλαγή του χαρακτήρα του.
Άλλωστε, αυτό αποδεικνύει και το γεγονός, ότι ο Σύλλογος των εργαζομένων δεν προσκλήθηκε να συμμετάσχει στην διαδικασία εκπόνησης του σχεδίου νόμου. Μόνο έπειτα από απαίτηση των εργαζομένων ο Σύλλογος προσκλήθηκε, για να αποχωρήσει από την διαδικασία στην συνέχεια.
Σύμφωνα με τους εργαζόμενους του ΚΕΘΕΑ, μέσα από το σχέδιο νόμου:
- δημιουργείται ένα Αθηνοκεντρικό σχήμα όπου όλες οι αρμοδιότητες μεταφέρονται σε ένα ελεγχόμενο ΔΣ
- η γενική συνέλευση μετατρέπεται σε όργανο διατύπωσης γνώμης και έγκρισης εκ των υστέρων αυτών που το ΔΣ αποφασίζει να θέσει υπόψη της
- οι διαδικασίες ελέγχου της διοίκησης καταργούνται
- τα συλλογικά όργανα διοίκησης, σχεδιασμού και επικοινωνίας καταργούνται
- το 1/3 του εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας αφορά πειθαρχικά μέτρα
- η έννοια της θεραπευτικής κοινότητας, αντικαθίσταται από την έννοια “ξενώνας διαμονής”
- οι επωνυμίες των θεραπευτικών προγραμμάτων (Διάβαση, Ιθάκη κλπ) μετατρέπονται σε διευθύνσεις κλινικών εφαρμογών. Συνεπώς οι κοινότητες χάνουν την αυτοτέλειά τους αφού αποτελούν μέρη διευθύνσεων
- συγχωνεύσεις ανόμοιων μεταξύ τους δομών
- εισάγονται δράσεις όπως η σωματική αποτοξίνωση, η υποκατάσταση η μείωση της βλάβης
- κατάργηση θεραπευτικών προγραμμάτων και μείωση θεραπευτικών δομών κατά 1/3 μέσω συγχωνεύσεων
Οι αλλαγές στην δομή και την λειτουργία του ΚΕΘΕΑ δεν είναι μεμονωμένες. Εντάσσονται σε ένα ευρύ πλαίσιο αλλαγών της αντιναρκωτικής πολιτικής της χώρας, που κινείται προς την πολιτική περιορισμού της βλάβης, την αντίληψη των δια βίου πασχόντων από μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου, την ιατρικοποίηση, την υποκατάσταση, την ιδιωτικοποίηση της παροχής υπηρεσιών απεξάρτησης και την αντικατάσταση της κοινωνικής πολιτικής και της προνοιακής πολιτικής από την πολιτική των προγραμμάτων (βλ. ΕΣΠΑ κλπ).
Σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο, τα θεραπευτικά προγράμματα, δηλαδή τα στεγνά θεραπευτικά προγράμματα, επιχειρείται να συρρικνωθούν μέσα από την υποστελέχωση, την ελλιπή χρηματοδότηση, και την απομάκρυνσή τους από την κοινοτική αντίληψη της θεραπείας.
Όμως η χώρα έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά εισόδου στην χρήση ναρκωτικών ουσιών, μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτά τα ποσοστά είναι το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Ένας εξ αυτών είναι το ευρύ αντιναρκωτικό κίνημα που δεκαετίες τώρα παλεύει ενάντια στις αιτίες που δημιουργούν το πρόβλημα, στηρίζοντας παράλληλα το θεραπευτικό έργο των θεραπευτικών προγραμμάτων και κοινοτήτων.
Παλεύει επίσης, ενάντια στις πολιτικές που υποθηκεύουν το μέλλον χιλιάδων νέων παιδιών, που είχαν την ατυχία να έρθουν σε επαφή με τον κόσμο των ουσιών.
Στις γραμμές αυτού του κινήματος πρέπει να ενταχθούμε όσοι περισσότεροι μπορούμε, γιατί είναι ελπίδα προστασίας και ταυτόχρονα ανατροπής των σχεδίων που εξυφαίνονται για εμάς χωρίς εμάς.
Με αυτό το κίνημα που σήμερα είναι ΚΕΘΕΑ, αλλά και με την Ιστορία, θα βρεθούν αντιμέτωποι όσοι προσπαθούν να κατεβάσουν στο δικό τους μπόι τους αγώνες των νέων παιδιών και των οικογενειών τους για ζωή, απέναντι στον θάνατο και την αρρώστια. Μιλάμε για αυτά τα παιδιά που είναι τα εξιλαστήρια θύματα μιας κοινωνίας που σαπίζει.
(*) Ο Ηλίας Μιχαλαρέας είναι Δρ. Ψυχολογίας – Δρ. Γεωγραφίας. Μέλος του Δ.Σ της Πανελλήνιας Ένωσης Νοσοκομειακών Ψυχολόγων – Π.Ε.ΝΟ.ΨΥ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Απεξάρτησης ΔΙΑΠΛΟΥΣ, της Ψ.Κ του Γ.Ν.Κ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Υποστήριξης κρίσεων (Μ.Υ.Κ), της Ψ.Κ του Γ.Ν. Κέρκυρας
