Αμέσως μετά τη Συνθηκολόγηση των Ιταλών, στις 8 Σεπτέμβρη 1943, άρχισε ένας αγώνας δρόμου ανάμεσα στους Βρετανούς και τους Γερμανούς για τον έλεγχο των Δωδεκανήσων. Ο Τσώρτσιλ, με το βλέμμα στις μεταπολεμικές εξελίξεις, το σταμάτημα της επέλασης του Κόκκινου Στρατού, τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου και των πετρελαιοπηγών της Μέσης Ανατολής, αποφασίζει, παρά τις επιφυλάξεις των Αμερικάνων, την κατάληψη της Δωδεκανήσου. Στόχος του, με αντάλλαγμα τα νησιά, να τραβήξει στον πόλεμο την Τουρκία, στο πλευρό των Βρετανών. Ο Αϊζενχάουερ επέμενε ότι οι σύμμαχοι έπρεπε να επικεντρωθούν στην απόβαση και τις χερσαίες επιχειρήσεις στην Ιταλία.
Μόλις ανακοινώθηκε η ιταλική συνθηκολόγηση, οι Γερμανοί έσπευσαν πρώτα να αντικαταστήσουν τους Ιταλούς στην ανατολική Κρήτη. Οι Βρετανοί προσπαθούν να πείσουν τους Ιταλούς διοικητές των νησιών να αντισταθούν στους Γερμανούς μέχρι να στείλουν στρατεύματα. Δεν προλαβαίνουν. Στις 11 Σεπτέμβρη η γερμανική Μεραρχία Εφόδου «Ρόδος», με 7.500 άνδρες, έθεσε υπό την κατοχή της το νησί, αιχμαλωτίζοντας 35.000 – 40.000 Ιταλούς, βάζοντας τέλος στις ελπίδες των Βρετανών για μια κατάληψη της Ρόδου με την συνδρομή των Ιταλών. Την ίδια μέρα ο Χίτλερ εκδίδει Οδηγία στην οποία προβλεπόταν ότι: Οι αξιωματικοί των ιταλικών μονάδων που επέτρεπαν να πέσουν τα όπλα τους στα χέρια των ανταρτών ή ακόμη συνεργάστηκαν με τους αντάρτες, έπρεπε να εκτελούνται «σύμφωνα με τον στρατιωτικό νόμο» και οι άνδρες τους «να μεταφέρονται κατευθείαν ανατολικά … και να τίθενται στη διάθεση του επικεφαλής επιμελητείας του Γενικού Επιτελείου Στρατού για εργασία».
Παρά το γεγονός ότι η κατάκτηση της Ρόδου ήταν βασική προϋπόθεση για την επέκταση της κατάκτησης σε όλη τη Δωδεκάνησο και παρά την απροθυμία του Αϊζενχάουερ να στείλει ενισχύσεις, ο Τσόρτσιλ θεώρησε ότι ήταν εφικτή η κατάκτηση και διατήρηση των υπόλοιπων νησιών και κυρίως της Κω, της Λέρου και της Σάμου.
Τις επόμενες μέρες, από τις 10 έως τις 17 Σεπτέμβρη τα βρετανικά στρατεύματα, Αγγλοι, Ινδοί και Νεοζηλανδοί, με τη συμμετοχή αποσπασμάτων του ελληνικού Ιερού λόχου, αποβιβάζονται και καταλαμβάνουν τα νησιά Κω, Κάλυμνο, Σάμο, Λέρο, Σύμη και Αστυπάλαια. Η γερμανική απάντηση ήταν άμεση. Ως την 19η Σεπτέμβρη οι ελεγχόμενες από τους Ιταλούς Κυκλάδες και οι Σποράδες μαζί με την Κάρπαθο και την Κάσο περνούν κάτω από τον έλεγχο των γερμανικών στρατευμάτων. Στις 18 Σεπτέμβρη οι Γερμανοί αρχίζουν να βομβαρδίζουν το νευραλγικό αεροδρόμιο της Κω.
Στις 23 Σεπτέμβρη ο Γερμανός αντιστράτηγος Φρίντριχ-Βίλχελμ Μίλερ, γνωστός ως «ο χασάπης της Κρήτης» αναλαμβάνει να κάνει ετοιμασίες και να σχεδιάσει επιχειρήσεις για την ανακατάληψη των Δωδεκανήσων.
Στις 26 Σεπτέμβρη 1943 η γερμανική αεροπορία ξεκινάει σφοδρούς βομβαρδισμούς στη Λέρο με αποτέλεσμα την βύθιση του αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα» στο Λακκί. Η «Μάχη της Λέρου» είχε ξεκινήσει. Τις επόμενες 52 μέρες οι Γερμανοί, με συνεχείς αεροπορικούς βομβαρδισμούς, σφυροκοπούσαν τη Λέρο και τα άλλα νησιά.
Στις αρχές του Οκτώβρη ξεκινούν οι χερσαίες επιχειρήσεις. Στις 3 Οκτώβρη, μετά από σκληρές μάχες, από τα ξημερώματα ως τα μεσάνυχτα, καταλαμβάνουν την Κω. Ο Μίλερ καταγράφει ότι οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν 3.145 «Ιταλούς του Μπαντόλιο» και 1.388 Βρετανούς. Οι Ναζί, δυο μέρες μετά προχωρούν σε ένα ακόμα μαζικό έγκλημα: Εκτελούν 103 Ιταλούς Αξιωματικούς, ανάμεσά τους τον Ιταλό διοικητή του νησιού Φελίτσε Λέγγιο, στην περιοχή Λινοπότι της Κω, με την κατηγορία της προδοσίας και της συνεργασίας με τον εχθρό (η Ιταλία δεν είχε ακόμα κηρύξει τον πόλεμο στην Γερμανία). Οι Άγγλοι χάνουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν το αεροδρόμιο του νησιού.
Στις 5 Οκτώβρη οι Άγγλοι αποσύρουν τις δυνάμεις τους από την Κάλυμνο και την επόμενη μέρα καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς. Στις 11 Οκτώβρη αεροπλάνα βομβαρδίζουν την πόλη της Σύμης και σχεδόν την ισοπεδώνουν, γεγονός που οδήγησε τις βρετανικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν το νησί. Στις 22 Οκτώβρη οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Αστυπάλαια.
Οι κύριες προσπάθειες των Γερμανών επικεντρώνονται στη Λέρο. Την εβδομάδα που ακολούθησε την πτώση της Κω, διεξήχθηκαν 32 αεροπορικές επιδρομές με 410 εξόδους της Λουτβάφε.
Στις 10 του Οκτώβρη ο Τσόρτσιλ, σε μήνυμά του προς τον Αμερικάνο πρόεδρο Ρούζβελτ και τον στρατηγό Αϊζενχάουερ φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει τη δύσκολη θέση στην οποία έχουν βρεθεί οι βρετανικές δυνάμεις στο Αιγαίο:
«Είμαι αναγκασμένος πλέον να αντιμετωπίσω την κατάσταση στο Αιγαίο. Ακόμη και εάν είχαμε αποφασίσει να επιτεθούμε στην Ρόδο την 23η (όπως σχεδίαζε ο Στρατηγός Γουίλσον), η Λέρος ενδεχομένως να είχε πέσει σε εχθρικά χέρια πριν από εκείνη την ημερομηνία. Ζήτησα από τον Ήντεν να εξετάσει μαζί με τον Στρατηγό Γουίλσον και το Ναύαρχο Σερ Άντριου Κάνινγκαμ εάν, με τις δυνάμεις που ανήκουν ακόμη στη Μέση Ανατολή, μπορεί να γίνει κάτι για να ανακτήσουμε την Κω, με την προϋπόθεση ότι η Τουρκία μας επιτρέπει να χρησιμοποιούμε τα γειτονικά αεροδρόμιά της. Εάν τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί σύμφωνα με αυτά – και εκτός εάν είμαστε τυχεροί απόψε ή την αυριανή νύχτα και καταστρέψουμε κάποια από τις νηοπομπές εφόδου – η μοίρα της Λέρου έχει κριθεί.
Γι’ αυτό προτείνω να πούμε στον Στρατηγό Γουίλσον ότι είναι ελεύθερος, εάν κρίνει ότι δεν υπάρχει ελπίδα, να διατάξει τη φρουρά να εγκαταλείψει το νησί κατά τη διάρκεια της νύχτας, παίρνοντας μαζί του όλους τους Ιταλούς αξιωματικούς (και όσον το δυνατόν περισσότερους από του λοιπούς Ιταλούς) και καταστρέφοντας τα όπλα και τα αμυντικά έργα Δεν μπορούμε να βασιστούμε στους Ιταλούς για να πολεμήσουν κι έχουμε μόνο 1200 άνδρες, που δεν επαρκούν, ούτε για να επανδρώσουν ένα μικρό μέρος των απαραίτητων πυροβολείων, πόσο μάλλον την περίμετρο του νησιού. Ο εγκλεισμός στην Τουρκία δεν είναι αυστηρός και μπορεί να μη διαρκέσει πολύ ή μπορεί να διαφύγουν κατά μήκος της τουρκικής ακτής.
Δε θα σπαταλήσω λέξεις για να εξηγήσω πόσο οδυνηρή είναι για εμένα αυτή η απόφαση»[1].
Παρά τους ενδοιασμούς που εξέφρασε ο Τσόρτσιλ στην αλληλογραφία του με τον Ρούσβελτ και τον Αϊζενχάουερ, η Λέρος διατηρήθηκε ως βρετανική βάση. Στο Κάιρο, στις 12.10.1943, σε σύσκεψη υπό την προεδρία του Υπουργού Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, αποκλείστηκε η ανακατάληψη της Κω, λόγω της τεράστιας αεροπορικής δύναμης που απαιτούνταν, αλλά συμφωνήθηκε ότι η φρουρά στη Λέρο θα πρόσφερε μεγάλο όφελος από την καταστροφή μερικών έστω από τα αποβατικά, που ήταν γνωστό ότι είχαν συγκεντρωθεί για μια γερμανική επίθεση κατά του νησιού.
Στις 7 Νοέμβρη επαναλαμβάνονται με μεγάλη ένταση οι αεροπορικές επιδρομές και την Παρασκευή 12 Νοέμβρη ξεκινάνε οι χερσαίες επιχειρήσεις στη Λέρο, με το κωδικό όνομα Taifun (Τυφώνας) .
Η «Επιχείρηση Τυφώνας» ξεκίνησε το πρωί της 12ης Νοέμβρη με επικεφαλής τον «Χασάπη της Κρήτης», αντιστράτηγο Μίλερ. Στις 6:20 το πρωί άρχισε η απόβαση των Γερμανών από ανατολικά και δυτικά της Λέρου κόβοντας το νησί στα δύο. Τρεις ομάδες αποβιβάστηκαν στην όρμο Κρυφού, στον όρμο Βαγιά και κάτω από το Απιτίκι , ενώ από τα δυτικά, γύρω στις 14.30 το μεσημέρι έπεσαν οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές .
Οι μάχες, ιδιαίτερα σφοδρές, κράτησαν 4 μέρες και έληξαν με την επικράτηση των Γερμανών, στις 16 Νοέμβρη 1943. Η «Μάχη της Λέρου» ήταν η τελευταία νίκη των Γερμανών και τελευταία ήττα των συμμάχων.
Τρίτη 16 Νοέμβρη 1943, τα γερμανικά στρατεύματα, που είχαν αποβιβάσει χερσαίες δυνάμεις στο νησί από τις 12 του Νοέμβρη, μετά από σκληρές μάχες, καταλαμβάνουν ολόκληρο το νησί. Στις 16.30, ο Βρετανός ταξίαρχος Ρόμπερτ Τίλνι, περικυκλωμένος στο αρχηγείο του, στο Μεροβίγλι, δηλώνει στον επικεφαλής Γερμανό αξιωματικό:
«Εγώ είμαι ο Διοικητής του Νησιού και προκειμένου να αποφευχθεί περισσότερη αιματοχυσία, παραδίδω το νησί. Να πείτε στο στρατηγό σας ότι χρειάζομαι τα απαραίτητα μέσα για να πω στους ανώτερους αξιωματικούς μου ότι η μάχη έληξε ώστε να σταματήσουν να πολεμούν και να οδηγήσουν τους άνδρες στην αιχμαλωσία»[2]
Μέχρι τις 18 Νοέμβρη οι Γερμανοί είχαν καταλάβει και τα τελευταία νησιά που ήταν στην κατοχή των συμμαχικών δυνάμεων, την Πάτμο, τους Φούρνους και την Ικαρία. Στις 22 Νοέμβρη, ύστερα από ισχυρούς γερμανικούς βομβαρδισμούς, η ιταλική φρουρά της Σάμου υποχρεώνεται σε παράδοση.
Η «Μάχη της Λέρου» κράτησε 52 μέρες. Από τους περίπου 8.000 Ιταλούς που βρίσκονταν στη Λέρο, 400 έπεσαν νεκροί (ανάμεσά τους 12 αξιωματικοί οι οποίοι εκτελέστηκαν) και 5.350 αιχμαλωτίστηκαν. Οι βρετανικές δυνάμεις είχαν περίπου 400 νεκρούς (Άγγλοι, Νεοζηλανδοί και Ινδοί) και 3.200 αιχμαλώτους. Το ελληνικό ναυτικό μέτρησε 71 νεκρούς.
Οι Γερμανοί είχαν 550 – 650 νεκρούς. Έχασαν τη ζωή τους και 15 άμαχοι, κάτοικοι της Λέρου.
Στο στρατιωτικό νεκροταφείο των Βρετανών και ανδρών της Κοινοπολιτείας στη Λέρο, υπάρχουν 183 νεκροί, κυρίως από τις μάχες του Νοέμβρη 1943. Αλλοι 135 αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες των Buffs (Σύνταγμα Ανατολικού Κεντ) έχασαν τη ζωή τους όταν τορπιλίστηκε το Eclipse του Βασιλικού Ναυτικού κατά τη διαδρομή από τη Σάμο προς τη Λέρο. Όσοι σκοτώθηκαν στην Κω και αλλού, είναι θαμμένοι ση Ρόδο. Το Νοέμβρη του 1943, υπολογίστηκε ότι υπήρχαν 400 με 500 άνδρες του Ναυτικού νεκροί ή αγνοούμενοι. Εάν προσθέσει κανείς τις απώλειες μεταξύ των συμμαχικών πληρωμάτων αεροσκαφών οι νεκροί ανέρχονται σε περισσότερους από 700.
«Σαν επακόλουθο των γεγονότων στα νησιά του Αιγαίου, η Νέα Ζηλανδία έσπευσε να γνωστοποιήσει το θυμό της. Ενθυμούμενος, ίσως, τις θυσίες που έκαναν οι βρετανικές κτήσεις στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Καλλίπολη, ο πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, Πίτερ Φρέιζερ, έγραψε στον Ύπατο Αρμοστή της χώρας στο Λονδίνο, στις 27 Νοεμβρίου 1943:
Πολλές περίπολοι του Συγκροτήματος Ερήμου Μακράς Ακτίνας Δράσης διατάχτηκαν να λάβουν μέρος στην επίθεση και στην κατοχή μερικών από τα Δωδεκάνησα, χωρίς την προτέρα γνώση ούτε την συγκατάθεση της Κυβέρνησης της Νέας Ζηλανδίας, ούτε, προφανώς, του Στρατηγού Φρέινπεργκ, ο οποίος θα μας συμβουλευόταν αμέσως. Οι περιστάσεις που περιβάλλουν την απώλεια της Λέρου έχουν ήδη σε μεγάλο βαθμό καταστρέψει τη δική μου εμπιστοσύνη στην τωρινή διοίκηση της Μέσης Ανατολής, εάν αυτή ήταν υπεύθυνη, και όταν γίνει γνωστό ότι πολλοί Νεοζηλανδοί θυσιάστηκαν ανόητα, χωρίς καν συγκατάθεση να έχει ζητηθεί από την Κυβέρνησή μας για να συμπεριληφθούν στη δύναμη της επιχείρησης, η απογοήτευση και η πικρία εδώ θα ενταθούν στο πολλαπλάσιο…
Η απόφαση να αφήσουν τη δύναμη της Λέρου να γίνει το εύκολο θήραμα των γερμανικών συνδυασμένων δυνάμεων αέρος και ξηράς ήταν εσφαλμένη και πράγματι απολύτως καταδικαστέα. Η ανώφελη θυσία έξοχων ανδρών με αυτόν τον τρόπο είναι απόδειξη ότι το τραγικό δίδαγμα της Ελλάδος και της Κρήτης ακόμη δεν έχει αφομοιωθεί και δεν έχει γίνει κατανοητό από μερικούς από εκείνους που βρίσκονται στην ανώτατη διοίκηση ή με άλλα λόγια είναι πρόθυμοι να διακινδυνεύσουν, όπως δηλώθηκε και από τον (Αντιπρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου της Βρετανίας) κύριο Άτλι, σ’ ένα τυχερό παιχνίδι με ελάχιστες πιθανότητες κέρδους και κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Διαμαρτύρομαι έντονα για το γεγονός ότι θυσιάζονται άνδρες μας με τέτοιο τρόπο»[3].
«Με πλήρη επίγνωση του αντίκτυπου που αναμενόταν από τους επικριτές του, μερικές μέρες μετά την πτώση της Λέρου, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ συνέστησε να τηρήσει ο Υπουργός Εξωτερικών πολιτική υπεκφυγής, όταν θα ετίθετο το ζήτημα στη Βουλή:
Δεν είναι σκόπιμο να απαντηθούν λεπτομερώς ερωτήσεις όπως γιατί το πάθημά μας από την Κρήτη δε μας έγινε μάθημα. Εάν προχωρήσουμε στηριζόμενοι μόνο πάνω σε βεβαιότητες, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε την προοπτική ενός παρατεταμένου πολέμου. Δε θα πρέπει να γίνει καμιά απόπειρα να μειωθεί στο ελάχιστο η λύπη μας για την απώλεια των Δωδεκανήσων. Να τονίσετε την τρομερή προσπάθεια που καταβλήθηκε από τους Γερμανούς. Μη ξεχνάτε ότι ίσως πνίξαμε κοντά 2.000»[4].
Η Λέρος τις αμέσως επόμενες μέρες
[arve url=”https://youtu.be/3VdGlXqfFWo” align=”center” /]
Ένα εντυπωσιακό φιλμάκι τραβηγμένο από τους Γερμανούς την επόμενη μέρα της νίκης τους στη Λέρο. Στο 1.36 φαίνονται οι Ιταλοί αιχμάλωτοι, είναι οι πρώτοι κολασμένοι – κρατούμενοι, στους πρώην στρατώνες τους, στη Γκαζέρμα Μαρινάι (Caserma Marinai – Στρατώνας Ναυτικού), στα Λέπιδα της Λέρου. Ακολούθησαν τα ανταρτόπαιδα του παιδομαζώματος της Φρειδερίκης, οι απόκληροι της Αποικίας των Ψυχοπαθών, οι Πολιτικοί Εξόριστοι της δικτατορίας και σήμερα οι ξεριζωμένοι, οι πρόσφυγες από την φωτιά της Μέσης Ανατολής.
Ολο το Αιγαίο πέρασε στον έλεγχο του Αξονα μέχρι το τέλος του πολέμου. Η γερμανική κατοχή έφερε πείνα και παραπέρα εξαθλίωση στον δωδεκανησιακό λαό, με διώξεις και εκτελέσεις όσων θεωρούνταν επικίνδυνοι. Η κατοχή διήρκεσε μέχρι την Τρίτη 8 Μάη 1945, ημέρα που το Βερολίνο έπεφτε στα χέρια του Κόκκινου Στρατού. Εκείνη την ημέρα ο Γερμανός διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων Δωδεκανήσου, Οτο Βάγκνερ, υπέγραψε στη Σύμη, την παράδοση των γερμανικών στρατευμάτων της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και παρέδωσε στον Αγγλο στρατηγό Φ. Μόφφατ τα Δωδεκάνησα. Η γερμανική κατοχή, μαζί με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε τελειώσει. Μια νέα κατοχή, η Αγγλοκρατία, για τα Δωδεκάνησα, μόλις είχε αρχίσει.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Anthony Rogers «Το Ολίσθημα του Τσόρτσιλ», εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, Αθήνα 2007, σελ. 141 – 142.
[2] Περιγραφή του υποπλοίαρχου Κράουντερ – Anthony Rogers «Το Ολίσθημα του Τσόρτσιλ», εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, Αθήνα 2007, σελ. 381
[3] Anthony Rogers «Το Ολίσθημα του Τσόρτσιλ», εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, Αθήνα 2007, σελ. 418 – 419.
[4] Anthony Rogers «Το Ολίσθημα του Τσόρτσιλ», εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, Αθήνα 2007, σελ. 420.
* Η φωτογραφία που συνοδεύει το θέμα είναι από το Αρχείο της Julie Peakman
* Το βιντεάκι, μας το παραχώρησε, ευγενικά, ο AIAL (Associazione Italiana Amici di Leros — Ιταλικός Σύλλογος Φίλων Λέρου)
ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ 26.9.2020
