Αγαπητέ μου, συμπολίτη… Χαθήκαμε… Ανάσταση, Πάσχα, Πρωτομαγιά, αργίες, απεργίες… Ομολογώ πως για άλλη μια φορά : δεν συναντηθήκαμε στις πλατείες και στις διαδηλώσεις, στο Σύνταγμα π.χ. Δεν ήμασταν πολλοί… Και, κυρίως, δεν ήμασταν ΟΛΟΙ! Καταλαβαίνω, βεβαίως – νομίζω… Και κατανοώ… Όμως, τι έγινε αλήθεια; Τι έχει συμβεί;…
Ελπίζω να μην γίναμε «χαυνοπολίτες» (όπως μας έλεγε ο Αριστοφάνης στους «Αχαρνής», στ. 634-635) ή «κεχηναίοι πολίτες» [από τον παρακείμενο κέχηνα του ρήματος χάσκω] = χάχες (απ’ τους «Ιππής», στ. 1262)… Θα ήταν λυπηρό, αν και απ’ ότι βλέπω, περισσεύουν πλέον τα χάχανα, και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό μας βίο… Χάχανα! Χάχανα, παντού! Όλοι γύρω μας, τρισευτυχισμένοι, χ α χ α ν ί ζ ο υ ν διαρκώς – γιατί άραγε; Άβυσσος… Τέλος πάντων…
Το «χαυνοπολίτες» και το «κεχηναίοι πολίτες» το βρήκα –και γι’ αυτό το δανείζομαι, είναι πρόσφατο…– από τις σημειώσεις ενός βιβλίου που διάβασα, του Σαράντου Ι. Καργάκου, με θέμα: «Η δημοκρατικότητα του αρχαίου ελληνικού λόγου μέσα από τις συντακτικές του δομές»! (1)
Αν και είμαστε διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων, εντούτοις, στο βιβλίο του αυτό, οι σκέψεις του γύρω από την ελληνική γλώσσα και την δημοκρατικότητα του αρχαίου ελληνικού λόγου είναι ενδιαφέρουσες! Αντιγράφω δύο τρία μικρά κεφάλαια (αποσπάσματα), ώστε διαβάζοντάς τα να έχεις και εσύ μια ιδέα περί τίνος πρόκειται… Θα προσπαθήσω να αποφύγω τα σχόλια, και να σε αφήσω μόνον σου να βγάλεις τα συμπεράσματά σου… Λέει, λοιπόν, ανάμεσα στα άλλα, τα εξής:
————–
«Ο πλάγιος λόγος
και η δημοκρατικότητα του ελληνικού λόγου(2)
Ο Φρειδερίκος Ένγκελς, που γνώριζε όσο λίγοι στην εποχή του την κλασσική γραμματεία μας, έχει γράψει: «Οι αρχαίοι Έλληνες ήσαν όλοι από τη φύση τους διαλεκτικοί». […] Τωόντι, η αρχαία Ελληνική ήταν ένας βιωμένος διαλεκτικός τρόπος σκέψης. […] Ήταν μια γλώσσα από την φύση της δημοκρατική που η δημοκρατικότητα αποκαλύπτεται μέσα από τις συντακτικές της δομές. […]
Η σπουδή του αρχαίου ελληνικού λόγου
ως μάθημα δημοκρατίας
Οι Γερμανοί, χωρίς να είναι εξυπνότεροι από εμάς τους νεοέλληνες, είχαν την εξυπνάδα να πάρουν από την αρχαία Ελληνική ένα μέρος της συντακτικής δομής, και, βάσει αυτής, να κτίσουν το λόγο τους. Μια συντακτικά έξυπνη γλώσσα, όταν διδάσκεται έξυπνα, κάνει και το λαό έξυπνο. Και οι Γερμανοί είχαν την εξυπνάδα να διδάσκουν συστηματικά τη γλώσσα τους. Εμείς δυστυχώς δεν έχουμε την εξυπνάδα να διδάσκουμε με σύστημα την γλώσσα μας (Αρχαία ή Νέα) ούτε στο σπίτι, ούτε στο σχολείο.
Βέβαια, όσοι στο παρελθόν β α σ ά ν ι σ α ν το πνεύμα τους με το συντακτικό και τη γραμματική της αρχαίας γλώσσας, θα θυμούνται
–ίσως με φρίκη– ότι ήσαν γεμάτα εξαιρέσεις. Αυτό είναι μέγιστο πολιτικό μάθημα: η ε ξ α ί ρ ε σ η είναι η δημοκρατία του λόγου. Στην πολιτική όπως και στη γλώσσα, έχουν δικαίωμα και οι μειοψηφίες. Εξ άλλου το ρήμα «βασανίζω» σημαίνει γυμνάζω, κι όσο σκληρά γυμνάζει κανείς το πνεύμα του σε δοκιμασμένης αξίας κείμενα, τόσο αξιόλογη πνευματική δομή σχηματίζει. Και πιστεύω ότι η Ελλάδα δια της κλασσικής παιδείας –αλλ’ όχι μόνο δια της κλασσικής– θ’ αναδείξει αξιόλογους πολιτικούς. […]
Η κρίση και η σύγκριση
Η σπουδή του αρχαίου ελληνικού λόγου είναι μάθημα δημοκρατίας. Κατά πρώτο λόγο το Συντακτικό. Ο αρχαίος λόγος δεν είναι μια απλή παράθεση εννοιών (λέξεων). Είναι σχέση εννοιών. Η σχέση αυτή ονομάζεται κ ρ ί σ η και οι περισσότερες προτάσεις του αρχαίου Συντακτικού είναι προτάσεις κρίσεως. Κάθε κρίση, σύμφωνα με την τυπική λογική, αποτελείται από τρία στοιχεία: το υποκείμενο, το κατηγορούμενο και το συνδετικό. Αυτά είναι ο πυρήνας του Συντακτικού. Όταν λέω «ο Σωκράτης εστί φιλόσοφος» (θετική κρίση) ή «ο Σωκράτης ουκ έστι φιλόσοφος» (αποφατική κρίση) ή «πάντες οι Αθηναίοι εισι πολίται» (γενική καταφατική κρίση) ή «ένιοι των Αθηναίων ουκ εισι πολίται» (μερική αποφατική κρίση) κ.λ.π., ως μαθητής έχω την αίσθηση ότι κάνω μια απλή νοητική λειτουργία, ενώ στην ουσία υποβάλλω τη σκέψη μου σε μια διαδικασία δημοκρατικής λειτουργίας. Γιατί η κρίση ενέχει τη διάκριση και τη σύγκριση.
Η σ ύ γ κ ρ ι σ η ε ί ν α ι η δ η μ ο κ ρ α τ ί α τ ο υ ν ο υ. Ε ί ν α ι ο δ ι ά λ ο γ ο ς τ ο υ π ν ε ύ μ α τ ο ς μ ε τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ. Τα παραθετικά (π.χ. καλός, καλλίων, κάλλιστος ή κακός, χείρων, χείριστος) είναι ποιοτικές διαβαθμίσεις, που σχηματίζονται στο νου με την κρίση και τη σύγκριση. Όταν λέγω: «Η αρετή σεμνοτέρα κακίας» ή «οι πρόσθεν άρχοντες επιμελέστεροι των νυν», στην ουσία κάνω μάθημα δημοκρατίας. Γι’ αυτό και στην οργουελική Ωκεανία, ο νέος τρόπος ομιλίας, το «New speek» δεν έχει παραθετικά. Γιατί τα παραθετικά αθελήτως οδηγούν στο «έγκλημα της σκέψης». Δημιουργούν συγκρίσεις. Έτσι δεν χρειάζεται να λέμε «καλός» και «καλύτερος» αλλά «καλός» και «καλός»2 (καλός στην δευτέρα). Έτσι το ποιοτικό μέγεθος αντικαθίσταται από το ποσοτικό. Κι ακόμη δεν χρειάζονται συνώνυμα (νοηματικές διαβαθμίσεις) ή λέξεις με ακριβώς αντίθετη έννοια. Δεν λέμε, για παράδειγμα «καλός» και «κακός» αλλά «καλός» και «- καλός», όπως το νεότυπο «μη πόλεμος». Τα σημεία της αριθμητικής αντικαθιστούν τους συνδέσμους και τις προθέσεις. Κι όλα αυτά δεν γίνονται στη φανταστική Ωκεανία του «1984» αλλά στην καθημερινή πραγματικότητα. Το «1984» δεν είναι παρελθόν ΄ είναι προοπτική. Προοπτική για λιγώτερη δημοκρατία. Γι’ αυτό και η διάσωση κάθε στοιχείου της αρχαίας ελληνικής (π.χ. η γνώση της γενικής συγκριτικής), σώζει τη δημοκρατία.»
————
Ας δια-σώσουμε λοιπόν την γλώσσα μας, μπας και δια-σωθούμε και εμείς, όλοι, ΌΛΟΙ μας… Όλοι! Γιατί τώρα μάλλον είμαστε στο: «ο σώσον εαυτόν σωθήτω»! Και επειδή μάλλον έχουμε αποχαιρετίσει την ιδέα και το ενδεχόμενο μιας όποιας κοινωνικής ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ –ως κάτι το απίθανο πλέον!-, ας φροντίσουμε τουλάχιστον (μέχρι νεωτέρας) για την προσωπική μας ΑΝΑΣΤΑΣΗ – γιατί αυτό φαντάζει σήμερα ως το πιο πιθανόν! (Προσωπική, ατομική, αλλά και… γιατί όχι, και κοινωνική…) Και επειδή η ΑΝΑΣΤΑΣΗ και η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ έχουν μια διαφορά «προθέσεων», εύχομαι: ο λαός μας να μην περιοριστεί στις «καλές προθέσεις» -γιατί τότε φοβούμαι πως… αν δεν «επαναστατήσει», τότε δεν θα τον «αναστήσει» πλέον κανείς, εις τους αιώνας των αιώνων! Επίσης εύχομαι : εμείς, ο καθένας μας προσωπικώς, κάνοντας την μη ανα-μενόμενη αλλά σίγουρα μεγάλη ανα-τροπή (ανα-καλύπτοντας, ανα-γνωρίζοντας, ανα-νεώνοντας, ανα-γεννώντας εντέλει τον ίδιο μας τον εαυτό!) να μετατρέψουμε την τάση μας για στάση σε ΑΝΑ-ΣΤΑΣΗ! Η πρόθεση «ανα» θα μας επ-ανα-προσδιορίσει, και θα μας ανα-βαθμίσει από το καθ-έκαστον στο καθ’-όλον… και έτσι, πού θα πάει, κάποια στιγμή θα μας ΑΝΑ-ΣΤΗΣΕΙ! Θα αναστηθούμε «εκ προθέσεως»!
Έως τότε… : προσδοκώ ΑΝΑΣΤΑΣΗ λαού, και ζωή του μέλλοντος Ελλήνων – αμήν!
Έρρωσο!
υ.γ Δεν αποκλείεται η επόμενη επανάσταση να μην γίνει σε χώρα, αλλά
σε τόπο… σε ιστό-τοπο!… Να είναι e-πανάσταση! Και
να ’ναι στο διαδίκτυο, λέει – ιντερνετική… Για φαντάσου…
Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος
Αθήνα, 10 Μαΐου 2016
(1) «Μικρά γλωσσικά» του Σαράντου Ι. Καργάκου, Η δημοκρατικότητα του αρχαίου ελληνικού λόγου μέσα από τις συντακτικές του δομές & Η γλώσσα του μέλλοντος και το μέλλον της γλώσσας, ΑΘΗΝΑ 2003, Ο Μικρός Αστρολάβος/9
(2) Το απόσπασμα αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ευθύνη», τον Νοέμβριο του 2001
ΠεριΟδικώς Εαρπηγών Τεύχος 4o [iframe id=”https://www.youtube.com/embed/1yUQlQrRHiA” align=”right”]
