Προσφάτως ήταν ένα φωτοβολταϊκό πάρκο. Προηγουμένως, ένα πλοίο. Πριν από ένα μήνα, μία οικοδομή, και πριν από ένα χρόνο, κάποιο εργοτάξιο. Το σκηνικό μπορεί ν’ αλλάζει, ωστόσο το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο: κάθε χρόνο, στην Ελλάδα, αρκετοί είναι εκείνοι που τραυματίζονται ή και πεθαίνουν εν ώρα εργασίας.
Όμως, πόσο ακριβώς είναι το «αρκετοί»; Αναζητώντας σχετικά στοιχεία στο διαδίκτυο, διαπίστωσα ότι η Eurostat έχει ένα εκτενές αρχείο για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες έως και το 2018. Από εκεί μπορεί κανείς να αντλήσει πληροφορίες οι οποίες αφορούν τόσο το θύμα όσο και το περιστατικό καθαυτό. Στο παρόν άρθρο θα γίνει αναφορά στην ηλικία και το φύλο του θύματος, στη σοβαρότητα του περιστατικού (θανάσιμο ή όχι – στη δεύτερη περίπτωση, θα σχολιαστεί το πόσες ημέρες έμεινε ο εργαζόμενος εκτός εργασίας προκειμένου να αναρρώσει, καθώς και το αν η βλάβη που του προκάλεσε το ατύχημα ήταν μόνιμη), στον εργασιακό χώρο όπου συνέβη το περιστατικό και, τέλος, στον τρόπο με τον οποίο τραυματίστηκε το θύμα. Το χρονικό διάστημα μελέτης είναι η πενταετία 2014-2018, έτη κατά τα οποία η εργασιακή επισφάλεια –εκφρασμένη με οποιονδήποτε τρόπο– είχε ήδη πάρει ανηφορική πορεία.
Α′ «ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ»
Αρχικά, θα δούμε τα δεδομένα για τα εργατικά ατυχήματα, ξεκινώντας από το άθροισμά τους ανά έτος.
Είναι προφανής η αυξητική τους τάση εντός της πενταετίας, με τη διαφορά μεταξύ του 2014 και του 2018 να ισούται με +31,76%. Το πώς κατανέμονται αυτά τα περιστατικά μεταξύ αντρών και γυναικών, παρουσιάζεται στο παρακάτω γράφημα:
Όσον αφορά την ηλικιακή κατανομή, έχει ως εξής:
Ορισμένα από τα εργατικά ατυχήματα που έλαβαν χώρα, απαίτησαν είτε 183 ημέρες ανάρρωσης (άρα και αποχής του θύματος από την εργασία), είτε πάνω από 183 ημέρες ανάρρωσης, είτε προκάλεσαν μία μόνιμη βλάβη στον εργαζόμενο. Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η αριθμητική κατανομή τους ανά έτος.
Προτού προχωρήσουμε στα δεδομένα των εργατικών δυστυχημάτων,ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πληροφορία σχετικά με τον χώρο εργασίας όπου συνέβη το ατύχημα. Εδώ θα εξετάσουμε τη διάκριση που γίνεται ανάλογα με το αν πρόκειται ή όχι για τον μόνιμο εργασιακό χώρο. Υπάρχουν, λοιπόν, τέσσερις κατηγορίες: α) συνήθης εργασιακός χώρος ή εντός της συνήθους τοπικής μονάδας εργασίας, β) περιστασιακός ή κινητός εργασιακός χώρος ή κατά τη διάρκεια ταξιδιού για λογαριασμό της επιχείρησης, γ) άλλος εργασιακός χώρος, δ) αδιευκρίνιστος εργασιακός χώρος. Από το γράφημα απουσιάζει η γ κατηγορία (έχουμε από ένα ατύχημα το 2014 και το 2015) και η δ (9 ατυχήματα το 2014 και 16 το 2016).
Β′ «ΕΡΓΑΤΙΚΑ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ»
Ακολουθώντας την ίδια λογική, θα παρουσιαστούν τα αντίστοιχα γραφήματα, και ένα επιπλέον, για τα εργατικά δυστυχήματα, πάντα για το ίδιο χρονικό διάστημα. Ξεκινάμε και πάλι με το σύνολό τους, συνεχίζουμε με την κατανομή σε άντρες και γυναίκες, ανάλογα με την ηλικία, με τον εργασιακό χώρο και ολοκληρώνουμε με την κατανομή ανάλογα με τον τρόπο τραυματισμού του θύματος.
Από το παραπάνω γράφημα προκύπτει ότι η διαφορά μεταξύ 2014 και 2018 ισούται με +32,14%. Επίσης, να σημειωθεί ότι από το Γράφημα 7 απουσιάζουν τα στοιχεία για το 2018 (δεν τα είχε στη διάθεσή της η Eurostat), αλλά και στο Γράφημα 8 λείπει ο αριθμός για το έτος 2018 στην ηλικιακή κατηγορία «<25» (για τον ίδιο λόγο).
Το επιπλέον γράφημα για τα εργατικά δυστυχήματα σχετίζεται με τον τρόπο τραυματισμού και διακρίνουμε τις εξής κατηγορίες: i) οριζόντια ή κάθετη πρόσκρουση προς ή αντίθετα σε στατικό αντικείμενο (το θύμα βρίσκεται εν κινήσει), ii) επαφή με ηλεκτρικό ρεύμα, θερμότητα, επικίνδυνα υλικά, iii) χτύπημα από ή πρόσκρουση με κινητό αντικείμενο, iv) πνιγμός, ενταφιασμός, περικύκλωση, v) παγίδευση, σύνθλιψη.
Γ′ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Για να αποκτήσουμε μία ακόμη καλύτερη τάξη μεγέθους, θα αντιπαραβάλω τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (συνολικά για τα 27 κράτη-μέλη της, εξαιρώ τη Μεγάλη Βρετανία) με εκείνα της Ελλάδας. Το έτος 2018 θα μείνει εκτός λόγω έλλειψης στοιχείων για όλες τις χώρες αυτό τον χρόνο. Να σημειωθεί ότι τα παρουσιαζόμενα ποσοστά προέκυψαν αφού λήφθηκαν υπ’ όψιν τα στοιχεία για το πόσοι εργάστηκαν από το 2014 έως και το 2017 (συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολούμενων), πάντα σύμφωνα με την Eurostat.
Δ′ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ
Έχουμε όλοι ακούσει αυτές τις ειδήσεις που παίζουν μετά τα πρώτα θέματα, κάπου στη μέση του δελτίου –συνήθως, δεν υπάρχει κάποιο ειδικό ρεπορτάζ γι’ αυτές, βγαίνει μόνο ένας δημοσιογράφος από την αίθουσα σύνταξης και τις ανακοινώνει– οι οποίες θα αναφέρονται σε κάποιον «άτυχο 35χρονο» ο οποίος βρήκε «τραγικό τέλος» εν ώρα εργασίας. Ο «άτυχος νέος» μπορεί, λόγου χάρη, να είναι ηλεκτρολόγος βάρδιας, η επιχείρηση για την οποία δούλευε να «εκφράζει τα θερμά της συλλυπητήρια στην οικογένεια», ενδεχομένως κάποια συνδικάτα και σωματεία να μιλάνε απερίφραστα για «εργοδοτικό έγκλημα» και να καλούν σε απεργία.
Τα ζητούμενα είναι πολλά. Πρώτον, ο «35χρονος», ο «27χρονος», ο «νεκρός πλοίαρχος», ο «60χρονος οικοδόμος», όλοι τους, έχουν όνομα, επώνυμο και πολλαπλές ιδιότητες, μία εκ των οποίων ήταν και αυτή του εργαζόμενου. Στα τρία πρώτα μέρη του παρόντος κειμένου, παρουσίασα αριθμούς. Νούμερα ιδιαιτέρως χρήσιμα για την εξαγωγή κάποιων πρώτων συμπερασμάτων και για περαιτέρω διερεύνηση, τα οποία ωστόσο αντιστοιχούν σε ανθρώπους. Αλίμονο, θα μου πείτε, το γνωρίζουμε. Μ’ ενδιαφέρει περισσότερο να το συνειδητοποιήσετε και να δώσετε σε καθένα από αυτά τον χώρο –και ενδεχομένως– τη συντριβή που του αναλογούν. Εδώ, στον «Ημεροδρόμο», έχω γράψει ξανά για την ψυχρότητα και την αδιαφορία με την οποία έχουμε συνηθίσει να αντιμετωπίζουμε τον θάνατο· δε μας κάνει εντύπωση, δε μας συγκλονίζει, περνά κάπως… στα ψιλά. Κι αυτό είναι μία εξέλιξη ιδιαιτέρως επικίνδυνη, γιατί μία στάση «ε, και;» απέναντι στον θάνατο δεν είναι παρά μία στάση «ε, και;» απέναντι στη ζωή, και πιστέψτε με, δε μιλώ επ’ ουδενί λόγω με… κοελική χροιά, παρά με τη διαρκή αγωνία τού να ξεχάσω ότι συν-υπάρχω.
Δεύτερον, εκτός από τους θανάτους, σημαντικό στοιχείο για εμένα αποτελεί το Γράφημα 4. Κάποια ατυχήματα έχουν οδηγήσει σε μακριά αποχή από την εργασία ή σε μία μόνιμη βλάβη. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, το πιθανότερο είναι ότι ο εργαζόμενος παύει να είναι λειτουργικός, για να μιλήσω με όρους… παραγωγικότητας που τόσο αρέσουν στην εποχή.
Τρίτον, σύμφωνα με τα Γραφήματα 11 και 12, είναι μικρά τα ποσοστά των ατυχημάτων και ακόμη πιο μικρά εκείνα των θανάτων. Επαναλαμβάνω ότι για να υπολογίσω τα εν λόγω ποσοστά στηρίχτηκα στα στοιχεία απασχόλησης της Eurostat, λαμβάνοντας στα υπόψη και τους αυτοαπασχολούμενους. Για τον περιορισμό του σφάλματος, θα ήταν ορθότερο να γίνει επιλογή συγκεκριμένων εργασιακών κλάδων, καθότι ένας υπάλληλος στα ΚΕΠ καταλαβαίνουμε καλά ότι δεν έχει την ίδια πιθανότητα ατυχήματος ή δυστυχήματος στον χώρο εργασίας του σε σχέση με έναν εργαζόμενο σε λατομείο. Επίσης, υπάρχει ένα ποσοστό αδήλωτων εργαζομένων (Ελλήνων και αλλοδαπών) το οποίο δεν απεικονίζεται πουθενά.
Τέταρτον,με περισσή λύπη διαπιστώνω ότι είναι αρκετοί εκείνοι που θέλουν να υποτιμήσουν το εργατικό κίνημα, αντιμετωπίζοντάς το σαν κάτι παρωχημένο και γραφικό, το οποίο εξαντλείται στο «γιαπί, το πηλοφόρι, το μυστρί», στην παγωμένη τσιμινιέρα, αλλά και στην πορεία διαμαρτυρίας στην Κλαυθμώνος, στις 11 π.μ.. Το εργατικό κίνημα είναι συμμετοχή, αλληλεγγύη και διεκδίκηση. Στην περίπτωση των εργατικών ατυχημάτων και δυστυχημάτων είναι και καταγγελία. Αν και ανέκαθεν θεωρούσα ηλίθιο να διευκρινίζεις πράγματα αυτονόητα, ίσως να χρειαστεί να πω ότι δε μίλησα για συνδικαλισμό, αλλά για εργατικό κίνημα. Αλλά αυτό είναι μεγάλη κουβέντα και δεν είναι της παρούσης. Επιπροσθέτως, για να επανέλθω στο θέμα του παρόντος άρθρου, κάνω τη συγκεκριμένη αναφορά στο εργατικό κίνημα θέλοντας επιπλέον να συνδέσω την απαξίωσή του με την απαξίωση των εργασιακών συνθηκών και των εργασιακών δικαιωμάτων. Όλα αυτά δημιουργούν κλίμα, το κλίμα δημιουργεί πρακτικές, και οι πρακτικές δημιουργούν θύματα.
Και έστω ότι δε χρειαζόμαστε το εργατικό κίνημα για να καταγγείλει τις αυθαιρεσίες μίας επιχείρησης στην οποία εργαζόμαστε και οι οποίες αυθαιρεσίες φτάνουν στο σημείο έως και να στερήσουν τη ζωή κάποιου. Άρα, πέμπτον, ρωτώ: ποιος ελέγχει τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων. Ποιος διασφαλίζει ότι τηρούνται οι κανόνες υγιεινής και τα μέτρα ασφαλείας. Ποιος επιβάλλει κυρώσεις εάν κάποια επιχείρηση δεν πληροί τα παραπάνω. Ποιος εγγυάται ότι οι εργαζόμενοι δέχονται την κατάλληλη εκπαίδευση, δηλαδή εκείνη η οποία ελαχιστοποιεί (ή ακόμη κι εκμηδενίζει) την πιθανότητα ενός ατυχήματος ή δυστυχήματος. Ποιος προστατεύει τον εργαζόμενο. Ποιος φροντίζει ο εργαζόμενος να επανενταχθεί στον εργασιακό στίβο μετά από αποχή έως και 183 ημερών.
Δε θα προβώ σε συμπεράσματα, διότι δεν ήταν εξαρχής αυτός ο σκοπός μου. Εξάλλου για κάτι τέτοιο απαιτείται πολύμηνη μελέτη και εμβριθής στατιστική ανάλυση. Δικό μου μέλημα είναι η δημιουργία προβληματισμού· όχι μόνο για όσα έχουν γίνει μέχρι τώρα, αλλά και για όσα πρόκειται να γίνουν μελλοντικά.
*Το σκίτσο που συνοδεύει το άρθρο είναι του Steve Cup
