Just in

Όλα τα νέα
Imerodromos logo
 

Ολυμπιάδα του Βερολίνου: Μια μυθική επινόηση

  « …εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε, βάρκες ενάντια στο ρεύμα, ξαναγυρίζοντας ασταμάτητα στο παρελθόν» – Φράνσις  Σκότ Φιτζέραλντ: «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ»..

 

« …εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε, βάρκες ενάντια στο ρεύμα, ξαναγυρίζοντας ασταμάτητα στο παρελθόν» – Φράνσις  Σκότ Φιτζέραλντ: «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ»

Η αναπόληση, o μιμητισμός και η προσάρτηση του αρχαίου κλασικού κόσμου εκ μέρους των εθνοσοσιαλιστικών-φασιστικών κινημάτων του μεσοπολέμου, για να προικίσουν τους λαούς τους με ένα ηρωικό παρελθόν πρέπει να θεωρείται αυταπόδεικτο γεγονός. Η κλασική αρχαιότητα και ο σπαρτιατικός μύθος, με το ιδιαίτερο και ιδιότυπο ιδεολογικό υπόβαθρο βέβαια με τα οποία εκφράστηκαν τα φασιστικά καθεστώτα, το καθένα ξεχωριστά, μετουσιώθηκαν σε άρμα προπαγάνδισης της θεωρίας και της φιλοσοφίας τους.

Ειδικότερα οι αντιλήψεις τους για την άθληση και το ρόλο της στη διάπλαση της νεολαίας για την οικοδόμηση της «Νέας Κοινωνίας» διαπνέονταν αφενός από το εξιδανικευμένο αρχαιοελληνικό κάλλος, ένα ιδεώδες που εκφράστηκε μέσα από σωματική ρώμη συνυφασμένη με το μιλιταριστικό σπαρτιατικό πνεύμα, αφετέρου η κλασική εποχή απετέλεσε ερέθισμα για αναδρομή προκειμένου να αναζητηθούν οι φιλοσοφικές ρίζες της αθλητικής ιδεολογίας και πως αυτή προσέφερε το πολιτικό πλαίσιο της ιδεώδους πολιτείας.

Και είναι ο Πλάτων ο ποιο σεβαστός σχολάρχης που χαίρει της γενικής αναγνώρισης από τα φασιστικά καθεστώτα ως μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων: είναι αυτός που παρουσιάζει το πρότυπο του «πλήρους ανθρώπου» και της ιδεατής, εξιδανικευμένης, πολιτείας. Στα πολιτειακά του Πλάτωνα, δηλαδή στα έργα Πολιτεία και Νόμοι, παρουσιάζονται οι αντιλήψεις του για το ρόλο της άθλησης ως μέσου αγωγής των νέων, και ο ρόλος που καλούνται να παίξουν στην εξιδανικευμένη, πολιτεία του. Ανεξαρτήτως του βαθμού συμφωνίας μας ή διαφωνίας μας με τις πτυχές τις πλατωνικής φιλοσοφίας, το γεγονός είναι πως τα φασιστικά καθεστώτα ως κήρυκες του ανορθολογισμού, καπηλεύτηκαν και κακέκτυπα στρέβλωσαν, ίσως όχι εντελώς παραληρηματικά, το γενικό ιδεολογικό πλαίσιο του Πλάτωνα για την άθληση, και τον συγγενή ρόλο της στην ιδανική πολιτεία.

Όσο αφορά το μιλιταριστικό σπαρτιατικό πνεύμα αυτό έχει να κάνει με το φαινομενικά ολοκληρωτικό και αυταρχικό πολίτευμα της Λακεδαιμονίων Πολιτείας που την κάνει να μοιάζει πρόδρομος του φασισμού, κυρίως του Τρίτου Ράιχ. Στην Σπάρτη, την πιο ισχυρή στρατιωτικά ελληνική πόλη παρά τον μικρό πληθυσμό της, προτεραιότητα είχε η πειθαρχημένη τήρηση της σωματικής ευρωστίας και η καλλιέργεια των σωματικών αρετών. Για όσα παιδιά φρονούσαν οι λεγόμενοι φυλέτες πως διέθεταν ελαττωματική σωματική διάπλαση τα έστελναν στους Αποθέτες. Γράφει σχετικά ο Πλούταρχος στους Βίους Παράλληλοι: Περὶ Λυκούργου: «Το δε γεννηθέν […] εί δε αγεννές και άμορφον απέπεμπον είς τάς Αποθέτας παρά Ταΰγετον βαραθρώδη τόπο ως ούτε αυτώ ζήν άμεινον ον ούτε τη πόλει το μή καλώς ευθύς εξ αρχής προς ευεξίαν και ρώμην πεφυκός».

Με την ιδιότυπη αυτήν ευγονία οι Σπαρτιάτες διατηρούσαν την πλήρη υγεία και δύναμη της φυλής τους και ταυτόχρονα φρόντιζαν να παρεμποδίζουν την γεννητικότητα της κατώτερης ράτσας των ειλώτων. Γι αυτούς τους λόγους στην κοινή φασιστική αντίληψη, μέσα από ένα σύμπαν ανεξέλεγκτων ιστορικών διασταυρώσεων και μυστηριωδών αναλογιών,  η πόλη συνδέθηκε καταγωγικά με τις φυλές του βορρά, με την ευγονική και τον φυλετικό διαχωρισμό. Μια πόλη πρότυπο, ένα ιδεώδες των σχεδίων του Τρίτου Ράιχ.

Ας αναγνωρίσουμε τον τολμηρό αναχρονισμό των φασιστών που στα μάτια τους φάνταζε ως ιστορική αυτοδικαίωση. Έτσι κι αλλιώς ο φασισμός δεν αποτελεί φαινόμενο περιορισμένο στον χρόνο και στον χώρο. Το Τρίτο Ράιχ και η πολιτική πραγμάτωση του ήταν χωροχρονικά περιορισμένα, όχι όμως και η βάρβαρη ιδεολογία του ρατσισμού και η φαντασίωση της τελειότητας και της ανωτερότητας. Αυτά θα είναι πάντα γνώρισμα των κοινωνιών και θα μεταβάλλονται ανάλογα των οικονομικών και πολιτικών συγκυριών στο παγκόσμιο προσκήνιο ή όταν θα το αποφασίζει έντεχνα κάποιος φυρερίσκος.            

Ωστόσο η έκθεση των βρεφών με δυσμορφίες και γεννητικές ανωμαλίες σε δασώδης ή ερεβώδης περιοχές δεν ήταν «προνόμιο» της Σπάρτης μα αποτελούσε κοινή πρακτική από πόλη σε πόλη και από εποχή σε εποχή. Απλά στην Σπάρτη υπήρχε και νομοθετική μέριμνα.  Άλλωστε  πριν από τον Πλούταρχο, ο μέγας Πλάτων είναι που μιλάει για την ευγονία στην οποία εισαγάγει την διαδικασία της αξιολόγησης του βρέφους την οποία συνδέει, εάν υπάρχει δυσμορφία, με την έκθεση του στην φύση.

Ειρήσθω εν παρόδω στα μετέπειτα χρόνια οι Αποθέτες ταυτίστηκαν με τον Καιάδα, όμως αυτά τα δυο δεν σχετίζονται. Στον Καιάδα οι Σπαρτιάτες έριχναν τους καταδικασμένους σε θάνατο.

                                                              ***     

Στην φασιστική Γερμανία ο αθλητισμός αποτελούσε κάτι σαν εθνικό καθήκον των νέων γιατί αφενός δίνει βάρος σε μια υγιεινή του σώματος άρα στην βελτίωση των «φυλετικών ιδιοτήτων» και στην δημιουργία εύρωστων Άριων σωμάτων  αφετέρου έμοιαζε σαν μια καθαρά στρατιωτική προετοιμασία. Το φυσικό κάλλος και η σωματική υπεροχή, χρησιμοποιώντας πάντα το παράδειγμα της Λακωνικής πολιτείας, συναντούν ως έδραση την στρατιωτική προπαρασκευή.

Αυτή η μιλιταριστική αντίληψη για την αθλητική εκπαίδευση, με όρους που παραπέμπανε ταυτόχρονα στον μυστικισμό, στην μεγαλοσύνη και στην έπαρση, έχει τις ρίζες της σε συντηρητικές νεολαιίστικες οργανώσεις του 19ο αιώνα. Σε αυτές, στην ουσία τους παραστρατιωτικές οργανώσεις, που στηρίζονταν στις ομοιόμορφες στολές, στην σιδερένια πειθαρχία, στην συστηματική εκγύμναση των σωμάτων και στις μεγάλες πεζοπορίες στην Γερμανική φύση, σε συνδυασμό με τον μιλιταριστικό και ρατσιστικό χαρακτήρα μεγάλου τμήματος της γερμανικής διανόησης, γεννήθηκε ο ολοκληρωτικός ψυχισμός του πολέμου.

Ο Χίτλερ ανοικτές πόρτες βρήκε…

Ο γερμανικός φασισμός, πατώντας πάνω στην επίδραση του ελληνικού κλασικού πνεύματος στους ευρωπαίους διανοούμενους του 18ου και 19ου αιώνα, οι οποίοι προσπάθησαν να μετατρέψουν τις αρχαίες φιλοσοφικές ιδέες μα και τους μύθους του κλασικισμού σε απτή ευρωπαϊκή πραγματικότητα, κατέβαλε συστηματική προσπάθεια ώστε να εξασφαλίσει, με κακόφωνη και αγοραία νότα, ένα πολιτικό και πολιτισμικό άλλοθι. Η Ολυμπία, ο μύθος των αγώνων που γινόταν εκεί και ή διοργάνωση των ΧΙ Ολυμπιακών αγώνων από το ναζιστικό Βερολίνο  προσφερόταν ως εργαλεία πραγμάτωσης της αναγέννησης της Γερμανίας που αντλούσε πολιτισμό ρίζες και αξίες από την κλασική Ελλάδα.

Άλλωστε η σχέση Γερμανίας- Ολυμπίας ξεκινάει το 1874 όταν υπεγράφη στην Αθήνα σύμβαση μεταξύ της Ελλάδος και της Γερμανίας, προκειμένου να ξεκινήσουν εκεί αρχαιολογικές ανασκαφές. Με την σύμβαση η Ελλάδα υποχρεώνεται περίτρανα αφενός να υποθηκεύσει την πολιτιστική της κληρονομιά στην Γερμανία καθώς η εμπορική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των ανασκαφικών ευρημάτων στα μουσεία της Γερμανίας θεωρείτο δεδομένη αφετέρου να παραχωρήσει το αποκλειστικό δικαίωμα «της πρώτης δημοσίευσης».

Έτσι ο λόγος και η γνώση που διαμορφώθηκε τόσο για την αρχαία Ολυμπία, όσο και για τους αγώνες και για την κλασική αρχαιότητα καθορίστηκε από τα αισθητικά και μορφωτικά πρότυπα των Γερμανών διανοητών. Αυτοί έχοντας τον αποκλειστικό έλεγχο και κατοχή του παρελθόντος και μαζί του παρόντος, εύκολα  δημιούργησαν την ιδεολογικοποιημένη εθνικοφρονηματιστική αφήγηση της αθλητικής ιστορίας ως πτυχής της αδιάσπαστης συνέχειας και της ιστορικής αποστολής του γερμανικού έθνους. Όπως και να ‘χει οι ανασκαφές στην αρχαία Ολυμπία, με την άνοδο των εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία και με την ευγενική συγκατάθεση της Ελληνικής φασιστικής κυβέρνησης του Ιωάννη Μεταξά, συνεχίστηκαν και μάλιστα τις χρηματοδοτούσε, από τον προσωπικό του λογαριασμό και από τις πωλήσεις του βιβλίου «Ο Αγών μου», απευθείας ο Αδόλφος Χίτλερ στα πλαίσια της διεκδίκησης των Ολυμπιακών αγώνων από το Βερολίνο.   

Στο κυρίως άρθρο του πρωτοσέλιδου της 2ης Αυγούστου 1936 της εφημερίδας Ακρόπολις,  (αρ. φυλ.2697) αναφέρεται «Το Απολλώνειον φως της Ολυμπίας διήλθεν από τόσα έθνη χωρίς να σβύση: είθε να παραμένη πάντοτε άσβεστον και να υπενθυμίζη το αθάνατον δίδαγμα των Ελλήνων οίτινες «ου περί χρημάτων τον αγώνα εποιούντο αλλά περί αρετής» […] «Γερμανοί, Γερμανίδες και ξένοι της Γερμανίας χαιρετίζομεν την Ολυμπιακήν φλόγα με υψωμένην την χείρα και υψωμένας τας καρδίας ενωμένοι εις μίαν σκέψην η οποία εκφράζεται με μίαν λέξιν: «Ειρήνη». Και κατέληξεν ο εκφωνητής με την λειτουργικήν φράσιν: «Άνω σχώμεν τας καρδίας».

Αυτό το «Απολλώνειον φως της Ολυμπίας», δηλαδή το τελετουργικό της αφής της φλόγας από τον ιερό τόπο της Ολυμπίας και η λαμπαδηδρομία, αποτελεί ένα από τους πλέον σημαντικούς συμβολισμούς που μας άφησε κληρονομιά ο φασισμός και το Τρίτο Ράιχ, και σήμερα αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των Ολυμπιακών τελετών!

Η φασιστική Γερμανική Οργανωτική Επιτροπή υπό τον Carl Diem ανέλαβε την ευθύνη για την κατασκευή του κατόπτρου, (στην Γερμανία έκαναν δοκιμές σε ειδικά εργαστήρια) ενώ  Γερμανοί χημικοί εφηύραν την δάδα, που θα μπορούσε να καίει για δέκα λεπτά ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών αλλά και τον βωμό που θα άναβε στο Βερολίνο. Η ολυμπιακή φλόγα διέσχισε την μισή Ευρώπη μέσα σε ένα εθνοσοσιαλιστικό παραλήρημα κατάλληλα οργανωμένο από Joseph Goebbels και τις υπηρεσίες του.

Την τελετή αφής και την καταγραφή της λαμπαδηδρομίας σκηνοθέτησε η διάσημη Leni Riefenstahl η οποία είχε στην διάθεση της  το πλέον άρτιο τεχνολογικά κινηματογραφικό συνεργείο. Χωρίς την καλλιτεχνική ποιότητα της Riefenstahl που απέδωσε την ανδρότητα και την ηρωοποίηση του σώματος με ραφινάτο αισθησιασμό, έστω και αν αυτό που παρουσίαζε ήταν μια ωδή στην τελειότητα της Άριας Γερμανικής φυλής αφού η σκηνοθέτης ταυτίζει την μυώδη ανδρική ομορφιά με την γερμανικότητα και την γερμανικότητα την ταυτίζει με το κλασικό ελληνικό κάλλος, ίσως σήμερα αυτό το τελετουργικό να μην υπήρχε! (Οποίος καταφέρει να δει το Fest der Völker και το Fest der Schönheit θα καταλάβει πως ένας σωρός από σκόνη συνενώνεται αριστουργηματικά σαν μια πράξη θειας βούλησης. Δεν είναι τυχαίο που στην δημόσια μνήμη που σχηματίζεται από τα πάνω, κυριαρχεί η πίστη πως η αφή της φλόγας και η λαμπαδηδρομία  είναι αρχαία τελετουργικά).

Από τους αγώνες αποκλειστήκαν οι αθλητές με εβραϊκή καταγωγή και οι αθλητικοί εβραϊκοί όμιλοι, οργανώσεις και σύλλογοι έκλεισαν. Ο Avery Brundage πρόεδρος της  Αμερικανικής Ολυμπιακής Επιτροπής θεωρούσε υπερβολικές και πολιτικά καθοδηγούμενες τις αντιδράσεις των αποκλεισμένων Εβραίων, γι’ αυτό δήλωσε στους The New York Times: «Οι Γερμανοί δεν κάνουν διακρίσεις απέναντι στους Εβραίους. Οι Εβραίοι αποκλείστηκαν επειδή δεν είναι καλοί αθλητές». (HITLER’S GAMES- BERLIN 1936  Ντοκιμαντέρ παραγωγής Roche Productions/ Arte/ France 2/ RTBF/RDI/ Ceska/ RSI / TVP, 2016 προβολή ΕΡΤ3 13/04/2022)

Και για να το αποδείξει ο Brundage και η Αμερικανική Ολυμπιακή Επιτροπή έβγαλαν από την αθλητική αποστολή τους Εβραίους αθλητές της σκυταλοδρομίας 4Χ100 Marty Glickman  και Sam Stoller αντικαθιστώντας τους με τους μαύρους Ralph Harold Metcalfe (κέρδισε το ασημένιο μετάλλιο) και τον Jesse Owens!    

Ο φίλος του Χίτλερ Avery Brundage ήταν σίγουρος πως τον καγκελάριο θα τον ενοχλούσε περισσότερο μια νίκη Εβραιών, παρά μαύρων.

Και είχε δίκιο!                           

Στο Βερολίνο μέσα στο στάδιο, που έμοιαζε με το Κολοσσαίο και την Επίδαυρο ο Χίτλερ θα δηλώσει: «Ποτέ ξανά η ανθρωπότητα δεν ήταν πιο κοντά πνευματικά στην αρχαιότητα απ’ όσο σήμερα». Ο ιδρυτής και πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής Βαρόνος  Pierre de Coubertin καταθέτει ότι έχει: «την εντύπωση πως η Γερμανία, από τους ηγέτες της ως τους πιο ταπεινούς μαθητές επιθυμούν θερμά οι εορτασμοί του 1936 να είναι από τους πιο όμορφους που έχει δει ο κόσμος».

Η Ελένη Βλάχου της Καθημερινής από το ολυμπιακό Βερολίνο (31/7/1936) γράφει στην εφημερίδα του πατέρα της: «Εις το Βερολίνο, αυτές τις μέρες, νομίζει κανείς ότι ζει σε άλλο πλανήτη […]. Η επανάστασις [του Φράνκο] στην Ισπανία, ο κομμουνισμός που ξαπλώνει στην Ευρώπη την σκοτεινή του απειλή, οι εξοπλισμοί, η κρίσις, όλα αυτά είναι πεταμένα στις γωνιές των γερμανικών εφημερίδων, με μικρούλικα γράμματα και δεν τα διαβάζει κανείς. Αυτές οι δεκαπέντε μέρες δεν ανήκουν στον αιώνα μας. Είναι κλεμένες από τα καλά παληά χρόνια και θα περάσουν πολύ γρήγορα γι’ αυτούς που έχουν την τύχη να βρίσκωνται εδώ[…] Η γερμανική πειθαρχία μού επεβλήθη ήδη. Χάιλ Χίτλερ!» (ΕΦ.ΣΥΝ Τάσος Κωστόπουλος Επιστροφή στις φαιές ρίζες;)

Σε αντιδιαστολή ο κομμουνιστής Γερμανός λογοτέχνης Heinrich Mann λίγο πριν την έναρξη των αγώνων προειδοποιούσε: «Ο ναζισμός βλέπει τον άνθρωπο ως υλικό για τους σκληρούς σκοπούς του. Πως ένα καθεστώς βασισμένο στην δουλεία και την καταναγκαστική εργασία, ένα καθεστώς που προετοιμάζεται για πόλεμο και που υπάρχει μόνο χάρη σε μια ψεύτικη προπαγάνδα, θα μπορέσει να σεβαστεί τον ειρηνικό αθλητισμό και τους αθλητές που υπερασπίζονται τα ιδανικά της ελευθερίας; Πιστέψτε με οι αθλητές που θα πάνε στο Βερολίνο θα είναι μονομάχοι φυλακισμένοι και κλόουν ενός δικτάτορα ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του αφεντικό του κόσμου» (HITLER’S GAMES- BERLIN 1936 ο.π).

Πόσο δίκιο είχε ο Heinrich Mann καθώς είναι ευνόητο πως η ολυμπιάδα του Βερολίνου χρησιμοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να αναδειχθούν τα εθνοσοσιαλιστικά τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως οι 21 σταθμοί παρακολούθησης «ζωντανά» των αγώνων και η άψογη, από άποψη τεχνικής, οργάνωση τους. Η προβολή της τεχνολογικής ανωτερότητας στα πλαίσια του ελληνογενούς θεσμού των αγώνων κρίνεται απαραίτητη για να πληρωθεί το ρηθέν του Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου»: «την θεμελιακή βάση του πολιτισμού έβαλε το ελληνικό πνεύμα και η γερμανική τεχνική»…Ένας συμβολισμός που επιτρέπει, καθώς ελάχιστα συμμετέχει η διαφωτιστική δύναμη της λογικής, την σύζευξη της ιδεολογίας του εθνικοσοσιαλισμού με τα ερείπια της αρχαίας Ολυμπίας αφού το ολυμπιακό πνεύμα μεταφέρθηκε, με την αφή της φλόγας και της λαμπαδηδρομίας, στο Βερολίνο!          

Αγαπητέ αναγνώστη, το θέμα που πραγματεύτηκα μάλλον αποσιωπάται παρά διευκρινίζεται. Ταυτόχρονα είναι ανεξάντλητο, όμως θεωρώ απαραίτητη την ακατάπαυστη προσπάθεια για κατανόηση και επανατοποθέτηση του παρελθόντος στο παρόν μήπως και καταφέρουμε να αποφύγουμε την δυστυχία που είναι προ των πυλών…  

Απόψεις