Ρόμα – Roma
Διάρκεια 135’
Σκηνοθεσία: Αλφόνσο Κουαρόν
Πρωταγωνιστούν: Γιαλίτζα Απαρίσιο, Μαρίνα ντε Ταβίρα, Ντιέγο Κορτίνα Όντρεϋ
Ο Κουαρόν επιστρέφει μετά από δεκαπέντε χρόνια πίσω στην πατρίδα που κλονίζεται από διαδηλώσεις, νεκρούς φοιτητές, εξαφανισμένες γυναίκες στην no man’s narcoland των βορείων συνόρων της με τις Η.Π.Α. Την πατρίδα που είχε συγκλονίσει τον κόσμο στα τέλη του προηγούμενου αιώνα με την εξέγερση αξιοπρέπειας ‘μετά από 500 χρόνια σκλαβιάς’ των ιθαγενών πληθυσμών στην επαρχία Τσιάπας, δίνοντας το παράδειγμα ενός άλλου τύπου διεκδικητικού αγώνα (το 10% του μεξικάνικου πληθυσμού, και το φτωχότερο, είναι ιθαγενικής καταγωγής και είναι συγκεντρωμένο κυρίως στις νότιες επαρχίες της χώρας).
Και γυρίζει μια ταινία ημι-αυτοβιογραφική για μια αστική οικογένεια, που εκτυλίσσεται στην δεκαετία του 70 και όχι σήμερα– φάουλ; – και που ήταν η πέτρα του σκανδάλου ανάμεσα στην Νέτφλιξ και τους διοργανωτές του φεστιβάλ των Καννών, καθώς ο Τιερί Φερμώ, καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, απαίτησε από τον οπτικοακουστικό κολοσσό να δεσμευθεί ότι η ταινία θα προβληθεί στις αίθουσες, το φυσικό χώρο ανάδειξης μιας ταινίας – κάτι που τα στελέχη της Νέτφλιξ αρνήθηκαν. Έτσι η ταινία κατέληξε στο φεστιβάλ της Βενετίας, που τελευταία φαίνεται να συμβιβάζεται περισσότερο με την αμερικάνικη βιομηχανία θεάματος και να λειτουργεί ως προθάλαμος των Όσκαρ – πέναλτυ.
Η ταινία ασπρόμαυρη, χαμηλών τόνων στην αρχή. Η κάμερα – πολύ συχνή χρήση του ευρυγώνιου – μας οδηγεί να γνωρίσουμε ένα μεσοαστικό σπίτι στη συνοικία Κολόνια Ρόμα της πόλης του Μεξικού. Το σαλόνι, η σκάλα και τα υπνοδωμάτια από τη μια μεριά. Πολλές βιβλιοθήκες γεμάτες βιβλία. Η Σοφία, η σπιτονοικοκυρά, η μητέρα της και τα τέσσερα παιδιά της, τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Αυτός είναι ο ένας κόσμος του σπιτιού. Ο άλλος είναι η κουζίνα, το πλυσταριό και η ταράτσα όπου απλώνουν τα ρούχα, οι χώροι της ‘υπηρεσίας’, ο κόσμος της Κλέο και της Αδέλα, δυο ινδιάνων που δουλεύουν στο σπίτι της Σοφίας. Δυο κόσμοι αλληλοεφαπτόμενοι γεμάτοι γυναίκες και παιδιά.
Ο άντρας του σπιτιού και της Σοφία. Εμφανίζεται κάποιο βράδυ με μια Galaxy, ένα τεράστιο αμερικανικό αυτοκίνητο που πασχίζει να παρκάρει χωρίς να το γρατζουνίσει στο στενό γκαράζ-αυλή του σπιτιού – η οποία, όσον κι αν προσπαθεί η Κλέα, είναι πάντα γεμάτη με περιττώματα του σκύλου που είναι κι αυτός καλομαθημένος, όπως και τα παιδιά της Σοφία. Λήψη αρκετών λεπτών, μανούβρες, μέσα ένα τσιγάρο καίει στο γεμάτο αποτσίγαρα σταχτοδοχείο. Η Σοφία και τα παιδιά βγαίνουν να τον καλωσορίσουν. Τρυφερή οικογενειακή σκηνή, βλέπουν όλοι μαζί στην τηλεόραση μια mainstream κωμωδία. Η Κλέα κάθεται δίπλα, αγκαλιά με το μικρότερο αγόρι. Η Σοφία την διώχνει ευγενικά. Την επόμενη μέρα ο πατέρας φεύγει για ένα συνέδριο στον Καναδά.
Η Κλέο βγαίνει με την Αδέλα, τον φίλο της Αδέλα και έναν ξάδελφό του. Καταλήγει με τον ξάδελφο σε ένα μικρό ξενοδοχείο. Ο Φερμίν της κάνει επίδειξη πολεμικών τεχνών.
Τρεις μήνες μετά η Κλέο συνειδητοποιεί ότι είναι έγκυος – ο Φερμίν μόλις το μαθαίνει εξαφανίζεται – και η Σοφία πως ο άντρας της έχει ερωμένη και δεν πρόκειται να ξαναγυρίσει σπίτι. Είναι δυο γυναίκες προδομένες. Κι οι δυο πρέπει να διαχειριστούν τον πόνο τους αλλά και το σπίτι, η καθεμιά από το πόστο της. Σε μια πορεία εφτά μηνών θα βιώσουν την απώλεια και τον εξευτελισμό και θα βγουν από τη δοκιμασία και οι δυο πιο δυνατές.
Η ταινία έχει σίγουρα στοιχεία αυτοβιογραφίας – ο Κουαρόν ήταν γόνος μιας μεσοαστικής οικογένειας στο Μεξικό των αρχών της δεκαετίας του 70 – αλλά ο προσανατολισμός είναι τελείως διαφορετικός. Από το πολύπλοκο σύμπαν που μπορεί να αποτελεί ένα σπίτι, επιλέγει για πρωταγωνίστρια του την Κλέα. Μέσα από τα μάτια της καταγράφει – με μια κάμερα που δε μένει στιγμή ήσυχη – την μεξικάνικη κοινωνία και τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της εκείνο το σύντομο χρονικό διάστημα: την προβληματική σχέση των ιθαγενών ινδιάνων με τους υπόλοιπους μεξικάνους, την περιθωριοποίηση τους και την ανοιχτή πληγή της αγροτικής μεταρρύθμισης, που ξεκίνησε πριν από έναν αιώνα με την Επανάσταση του Εμιλιάνο Ζαπάτα αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 70 δεν φαίνεται να εξασφάλισε στους ιθαγενείς τη γη τους. Τη ζωή τους στο περιθώριο της μεξικάνικης κοινωνίας και των μεξικάνικων σπιτιών. Την αδυναμία τους, ‘μετά από 500 χρόνια σκλαβιάς’, να αρθρώσουν το συναίσθημα τους και να διατυπώσουν τις διεκδικήσεις τους, ενώ οι πιο φιλόδοξοι ανάμεσα τους γίνονται εύκολος στόχος για στρατολόγηση στον παρακρατικό μηχανισμό. Η Κλέα έχει μάθει να σιωπά και μόνο προς το τέλος της ταινίας θα ξεσπάσει, θα κλάψει.
Οδηγώντας την ταινία με προσεκτικά βήματα προς την κορύφωση ο Κουαρόν με την ασπρόμαυρη παλέτα του προσπαθεί να αποδώσει το σύνολο της μεξικάνικης κοινωνίας του 70 μέσα από τους χώρους, το σπίτι στην Κολόνια Ρόμα, την ασιεντα, το σινεμά, τους δρόμους της πόλης, τη φαβέλα. Τις οικογενειακές ασυμβατότητες, την αστική τάξη και τις ευθύνες της για την κρατική βία και το σύστημα που την αναπαράγει. Το τέλος της κύησης – της Κλέα και της βίας – ξεσπάει σε ένα κινηματογραφικό παραλήρημα ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΩΝ σκηνών στους δρόμους της Πόλης του Μεξικού την 10η Ιουνίου του 1971 – μέρα γνωστή στην ιστορία του Μεξικού ως ‘η σφαγή του Κόρπους Κρίστι’, όταν παραστρατιωτικοί επιτέθηκαν σους φοιτητές που διαδήλωναν πυροβολώντας και σκοτώνοντας 12ο νέους, μεταξύ αυτών και έναν δεκατετράχρονο – και την κλινική στην οποία θα πάει η Κλέα για να γεννήσει εκείνη την ίδια μέρα.
Κάποιος άλλος σκηνοθέτης θα τέλειωνε την ταινία κάπου εδώ. Έχουν ήδη ειπωθεί πάρα πολλά. Όμως ο Κουαρόν θέλει να δώσει ένα θετικό, αισιόδοξο μήνυμα στο τέλος. Είναι γιατί έτσι έμαθε στο Χόλλυγουντ; Ή γιατί θέλει να πει κάτι ακόμα; Μεταφέρει το νέο οικογενειακό σχήμα – τη Σοφία, τα παιδιά και την Κλέα – έξω από την πόλη και, μετά από ένα επεισόδιο γεμάτο ένταση, τους φωτογραφίζει στην παραλία, ίσως στην πιο συμβολική κινηματογραφική εικόνα στον κινηματογράφο τα τελευταία χρόνια.
Βλέποντας την αφίσα της ταινίας δεν μπορούσε παρά να μου έρθει στο μυαλό η ταινία της προηγούμενης βδομάδας, οι ‘Κλέφτες καταστημάτων’. Ο Χρυσός Φοίνικας και ο Χρυσός Λέοντας συναντιούνται εκεί, στην άκρη της θάλασσας. Η ματιά του Κορέεντα αγκαλιάζει με στοργή μια ιδιότυπη οικογένεια. Ο Κουαρόν το πάει πιο πέρα. Προσπαθεί να απεικονίσει μια χώρα, ή, πιο σωστά, το όραμα της χώρας του έτσι όπως το έχει στο μυαλό του. Δέκα λευκά χέρια αγκαλιάζουν με αγάπη το ιθαγενικό σώμα. Η μεξικάνικη κοινωνία οδηγείται στην ολοκλήρωση μέσα από την συμπερίληψη – όχι την ένταξη – του ινδιάνικου πληθυσμού της.
Ο Χρυσός Φοίνικας και ο Χρυσός Λέοντας. Δυο σπουδαίες ταινίες. Απέναντι στους αργούς ρυθμούς του Ασιάτη ο Λατίνος εκρήγνυται, φτιάχνει μια ταινία υψηλής αισθητικής και σπάνιας ομορφιάς, μετατρέποντας σκηνές της καθημερινότητας σε πίνακες και αναδεικνύοντας το ψυχογράφημα μέσα από τη δράση. Ο Κουαρόν γύρισε πίσω στο Μεξικό, σε μια κρίσιμη στιγμή για τη χώρα, για να γυρίσει την καλύτερη ταινία του. Αφιερωμένη στη Λίμπο, την παραμάνα που τον μεγάλωσε, είναι ‘μια προσπάθεια να ξαναθυμηθώ γεγονότα…μια διερεύνηση της κοινωνικής ιεραρχίας του Μεξικού…πάνω απ’όλα ένα πορτραίτο των γυναικών που με μεγάλωσαν.’ Ήθελε να τα πει όλα με τον πιο φυσικό τρόπο, γυρίζοντας τις σκηνές σε φυσικούς χώρους, πολλές φορές με ερασιτέχνες – συγχαρητήρια αξίζουν στην ερμηνεία της Απαρίσιο, στην πρώτη της και συγκλονιστική πρωταγωνιστική ερμηνεία. Όμως Αλφόνσο το Μεξικό έχει αγριέψει κι άλλο από τότε που έφυγες. Δεν κυκλοφοράς πλέον με ασφάλεια στους δρόμους της γενέτειρας σου. Τον Νοέμβριο του 16 το συνεργείο της ταινίας δέχτηκε ένοπλη επίθεση κατά τη διάρκεια γυρισμάτων σε συνοικία του κέντρου της πόλης.
Έφτιαξες μια ταινία που θεωρείται κλασική πριν ακόμα παιχτεί καλά – καλά στις αίθουσες – ευτυχώς η κοινή λογική υπερίσχυσε της λογικής του κέρδους της Νετφλιξ και καταφέρνουμε να δούμε την ταινία στην μεγάλη οθόνη. Η χώρα σου είναι σ’ένα δύσκολο σταυροδρόμι, το ξέρεις. Πολλά πράγματα θα κριθούν στο επόμενο διάστημα. Μείνει εκεί και γύρισε κι άλλες ταινίες. Το χρειάζονται και το χρειάζεσαι!
