Με αφορμή τον ανταγωνισμό, κυρίως μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ, για την επάρκεια ενέργειας, τον έλεγχο των αποθεμάτων του πετρελαίου και του φυσικού αερίου αλλά και την κυριαρχία στις θαλάσσιες και χερσαίες οδούς εμπορίου παρατηρούμε ανησυχητικούς τριγμούς στις σανίδες της παγκόσμιας ισορροπίας. Καταρχάς η παγκόσμια οικονομική διείσδυση της Κίνας έχει αναχαιτίσει την αμερικανική διείσδυση και κατά δεύτερον θέσει σε δεύτερη μοίρα τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης μα και της Ρωσίας, κυρίως στην καρδιά της Ευρασίας μα και γενικά στην Ασία, παρά την προσπάθεια επανάκαμψης μιας Μόσχας αποφασισμένης να διατηρήσει σφαίρα επιρροής στον «ζωτικό χώρο» της. Πάντως το Κρεμλίνο, λόγω και της παρτίδας που παίζει με Ουάσιγκτον, ΝΑΤΟ, ΕΕ, ένα από τα επεισόδια της οποίας εκτυλίσσεται σήμερα στην Ουκρανία, γνωρίζει πως θα πρέπει να συμπλέει όσο περισσότερο μπορεί με το Πεκίνο για να επιτυγχάνει ή τουλάχιστον να πλησιάζει τους γεωστρατηγικούς στόχους του.
Σε πλανητικό επίπεδο η γιγάντια κινεζική αυτοκρατορία στοχεύει στην οικονομική επέκταση της προς την Αφρική, την λατινική Αμερική αλλά και την Ευρώπη, στα πλαίσια του προγράμματος «Πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος» (Belt and Road Initiative), υποστηριζόμενη από τη Ρωσία. Πρόκειται για μια επιθετική αναβίωση του παλιού «Δρόμου του Μεταξιού», και, δεδομένης της υποχώρησης της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος στο διεθνές προσκήνιο της ΕΕ και των ΗΠΑ, θα επεκτείνεται σε ολόκληρη την περιοχή της Αφρικής της Ασίας στις χώρες το Ειρηνικού Ωκεανού, της Ανατολικής Ευρώπης και Λατινικής Αμερικής. Ήδη κατά τη δεύτερη σύνοδο κορυφής της Κοινότητας Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής που πραγματοποιήθηκε στην Αβάνα της Κούβας τον Ιανουάριο του 2014 οι 33 χώρες-μέλη αποφάσισαν την ίδρυση φόρουμ μόνιμης συνεργασίας με το Πεκίνο. Όσο αφορά την Αφρική η Κίνα έχει ήδη αναπτύξει στρατιωτικό σώμα από 4.000 στρατιώτες στο Νότιο Σουδάν για την προστασία ενός πετρελαιαγωγού (το 82 τοις εκατό των εξαγωγών πετρελαίου του Νότιου Σουδάν καταλήγει στην Κίνα) και έχει καταστήσει σαφές πως προτίθεται να ενισχύσει τη στρατιωτική παρουσία της σε Αιθιοπία, Λιβερία, και Νιγηρία. Πάντος η Αγκόλα παραμένει ο μεγαλύτερος αφρικανικός προμηθευτής της Κίνας σε πετρέλαιο ενώ έχει συνάψει συμφωνίες εξορύξεως με το Τσαντ, Γκαμπόν, Μαυριτανία, Κένυα, Κονγκό, και Γουινέα. (Περισσότερα, Κώστας Λουλουδάκης: Οι εκτός Ευρώπης Χώρες — TVXS 12 Απριλίου 2022 και «Η Χώρα με τα τέσσερα γράμματα» — Ημεροδρόμος 18 Νοεμβρίου 2019)
Η Κίνα στα διεθνή θέματα και για να διασφαλίσει την προμήθεια πρώτων υλών, δεν ακολουθεί την τακτική στρατιωτική επιβολή δύναμης όπως η Ουάσιγκτον. Αντίθετα, αφενός φροντίζει να μένει μακριά από τα εσωτερικά ζητήματα των διαφόρων χωρών, για να μη δείξει την παραμικρή αποικιοκρατική επιβολή, αφετέρου, διαθέτοντας σημαντικές οικονομικές δυνατότητες, επιβάλλεται ως παράγοντας που δεν μπορεί να παρακαμφθεί. Είναι φανερό πως ο πλανήτης έχει μπει σε διαδικασία θεμελιακής αλλαγής με οδηγό την χώρα του Μεγάλου Τιμονιέρη, του μυστηριώδη Μάο…Του ανθρώπου που ανάστησε την Κίνα και έγραψε το εμβληματικό «Κοκκίνο Βιβλίο» του οποίου η σοφία αντικατέστησε κάθε άλλη πηγή μόρφωσης… Έτσι κι αλλιώς σήμερα είναι αδύνατο να συζητήσεις για το μέλλον των παγκόσμιων ισορροπιών ή ανταγωνισμών χωρίς να λάβεις υπόψη την Κίνα.
Ποιος όμως άνοιξε τον δρόμο στις τωρινές φιλοδοξίες του Πεκίνου;
***
Βρισκόμαστε ακριβώς στο τέλος της δεκαετίας του εξήντα. Οι ΗΠΑ παραμένουν εγκλωβισμένες στον πόλεμο του Βιετνάμ όταν εκλεγεται στην αμερικανική Προεδρία ο Ρίτσαρντ Νίξον. Δεξί χέρι του Νίξον ήταν ένας άνθρωπος που έμελλε να προκαλέσει τεράστιά δεινά και σύγχυση σε πολλές χώρες του πλανήτη. Ήταν ο Χένρι Κίσινγκερ. Ο άνθρωπος αυτός έπαιξε τον σημαίνοντα ρόλο του ανοίγματος των ΗΠΑ προς την Κίνα και ταυτόχρονα κατέστησε τα αποφθέγματα του Μαο στο «Κόκκινο Βιβλίο» νεκρή κατήχηση για ανόητους. Έτσι κι αλλιώς ο «ψυχρός πόλεμος» από την μεριά των ΗΠΑ , και σε επιμέρους πεδία εξωτερικής πολιτικής, απαιτούσε μια αν όχι παραίτηση, σίγουρα μια αποστασιοποίηση από τις ιδεολογικές σταυροφορίες και από τις ακραιφνείς ιδεολογικοποιημένες επιθετικές πολιτικές.
Ο Χένρι Κίσινγκερ «διάβασε» σωστά την ένταση στις σχέσεις ανάμεσα σε Σοβιετική Ένωση και την Κίνα. Η ένταση ανάμεσα στα δυο κομμουνιστικά γειτονικά κάστρα είχαν εμφανιστεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 60 όταν ο Μάο κατηγόρησε την ηγεσία του ΚΚΣΕ ως «ρεβιζιονιστές προδότες» κατηγορία που επέφερε την διακοπή των διμερών τους σχέσεων. Η ένταση ανάμεσα στις δυο χώρες κορυφώθηκε όταν στις 5 Ιανουαρίου 1968 έλαβε χώρα το αιματηρό περιστατικό στην παραμεθόριο όταν στρατιωτικές δυνάμεις της ΕΣΣΔ επιτέθηκαν εναντίον μιας κινεζικής περιπόλου σε μία από τις διαφιλονικούμενες νησίδες του ποταμού Ουσούρι. Ως το καλοκαίρι του 1969 έλαβαν χώρα ευρείας κλίμακας συγκρούσεις στην περιοχή με αποτέλεσμα η ΕΣΣΔ να προβεί σε συγκέντρωση πολεμικών δυνάμεων που ανέρχοταν στο ένα εκατομμύριο στρατιώτες. Σταδιακά όμως η κρίση αποκλιμακώθηκε, μετά και από την συνάντηση ανάμεσα στον Τσου Εν Λάι, πρωθυπουργού της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και του Αλεξέι Κοσίγκιν πρωθυπουργού της ΕΣΣΔ. Ωστόσο, ο Μαο ουδέποτε πείστηκε για τις σοβιετικές προθέσεις ειρήνευσης…
Επομένως, ο Χένρι Κίσινγκερ σωστά πίστευε πως η συγκυρία ευνοούσε μια αναγκαιότητα: την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα η οποία μεσοπρόθεσμα θα λειτουργούσε σαν αντίβαρο απέναντι στη Σοβιετική Ένωση και βραχυπροθέσμα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σοβαρό και ουσιαστικό πλήγμα στη γεωπολιτική θέση του Κρεμλίνου!
Ούτε οι σεναριογράφοι του Χόλυγουντ δεν θα μπορούσαν να πέτυχουν τόσο υψηλά επίπεδα ρεαλισμού όσα αυτά του Χένρι Κίσινγκερ. Όμως υπήρξε ένα θέμα: ποιος θα προλείανε το έδαφος και μάλιστα με πλήρη μυστικότητα, για την προσέγγιση της Κίνας με τις ΗΠΑ;
Αναμφισβήτητα ο ίδιος ο Χένρι Κίσινγκερ έπαιξε ρόλο κλειδί πραγματοποιώντας μυστικό ταξίδι στο Πεκίνο, με ενδιάμεσους σταθμούς για παραπλάνηση τη Σαϊγκόν, τη Μπανγκόκ, το Δελχί και το Ραγουαλπίντι του Πακιστάν, συνοδευόμενος από μερικούς διπλωμάτες, με σκοπό την δημιουργία των προϋποθέσεων για περαιτέρω προσέγγιση. Η αποστολή αυτή απέκτησε κωδικό ονομασίας «Eureka» (https://www.cia.gov/readingroom/document/loc-hak-260-3-56-8 )
Όμως ο σημαντικός παράγων που καταλυτικά συνετέλεσε ως κανάλι επικοινωνίας στη διαδικασία προσέγγισης του Νίξον με τον Μάο ήταν το καμάρι των βαλκανίων, ο Πρόεδρος της Ρουμανίας, Νικολάε Τσαουσέσκου. Το ταξίδι του Ρίτσαρντ Νίξον στην Ρουμανία το 1969, τον οποίο οι κάτοικοι του Βουκουρεστίου υποδέχθηκαν με επευφημίες και ιαχές, χάριν μιας μεταφυσικής μέθης που επικράτησε στις κομμουνιστικές καρδίες τους, πραγματοποιήθηκε γιατί ο Τσαουσέσκου διατηρούσε συχνές και άριστες επαφές με τον Μεγαλο Τιμονιέρη. Η προσέγγιση δηλαδή από τις ΗΠΑ, του Τσαουσέσκου δεν ήταν ένα αφηρημένο σχέδιο στο σημειωματάριο του Χένρι Κίσινγκερ αλλά ήταν μια σωστά μελετημένη διπλωματική κίνηση.
Μέσω του Νικολάε Τσαουσέσκου ο «Αιώνιος Δάσκαλος» Μάο έμαθε πως οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να βοηθήσουν την Κίνα στις εχθροπραξίες της με την Σοβιετική Ένωση και πως η Ουάσιγκτον επιθυμεί την εξομάλυνση των σχέσεων της με το Πεκίνο. Και είναι ο «κομμουνιστής» Τσαουσέσκου που στέλνει τον αντιπρόεδρο του στο Πεκίνο για να προλειάνει την συνάντηση Νίξον -Μάο. Μάλιστα διαβίβασε μήνυμα του Τσου Εν Λάι, προς τον Νίξον σύμφωνα με το οποίο το μόνο εκκρεμές θέμα στις σχέσεις της Κίνας με τις ΗΠΑ ήταν αυτό του καθεστώτος της Ταϊβάν.
Τίποτα άλλο!
Η ευτυχή έκβαση του πολιτικού αυτού επεισοδίου και η ερεβώδης διπλωματική μηχανογραφία αποτελούν ολοζώντανη μαρτυρία πως η ιδεολογία, για την όποια εξουσία, εάν αυτή δεν συνοδεύεται από τον έλεγχο του λαού, στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα λούστρο που ξεχειλίζει από κυνικότητα!
Το ζήτημα της Ταϊβάν τελικά δεν εμπόδισε την επίτευξη συμφωνίας. Ο Νίξον δεν αμφισβήτησε την κυριαρχία της Κίνας στις όχθες της Ταιβάν. Τουναντίον, ο Λευκός Οίκος αναγνωρίσε την ύπαρξης μιας ενιαίας Κίνας και την Ταϊβάν ως κομμάτι της!
Ο Ρίτσαρντ Νίξον ταξίδεψε στο Πεκίνο την 21η Φεβρουαρίου και παρέμεινε εκεί έως τις 28 Φεβρουαρίου. Η επίσκεψη αυτή είχε τόσο σοβαρές επιπτώσεις, ώστε έμεινε γνωστή στην ιστορία ως: «η εβδομάδα που άλλαξε τον κόσμο».
Ο Νίξον δήλωσε: «Η Κίνα πρέπει να ενωθεί με τις ΗΠΑ σε μια κοινή μεγάλη πορεία προς την παγκόσμια ειρήνη».
Ενώ ο γνωστός και μη εξαιρετέος Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι σε ρόλο αντι-ιμπεριαλιστή είπε: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα μπορούν να συνεργαστούν για να σταματήσουν τα σχέδια των ιμπεριαλιστών και πιο συγκεκριμένα των Σοβιετικών»!!!
Τη σκυτάλη των δηλώσεων παρέλαβε ο Αμερικανός πρέσβης στο Τόκιο, που ανακοίνωσε: «Η διαφαινόμενη σύγκληση Ηνωμένων Πολιτειών-Κίνας θα μπορούσε να παίξει στον Ειρηνικό τον ίδιο ρόλο που έχει το ΝΑΤΟ στην Ευρώπη».
Η επιτυχία της προσέγγισης της Κίνας με τις ΗΠΑ αποτελούσε σοβαρό πλήγμα στη γεωπολιτική θέση της ΕΣΣΔ. Η Κίνα, στρεφόμενη ενάντια στην ΕΣΣΔ, στράφηκε και ενάντια σε όποιο κίνημα έδειχνε τότε προθυμία συνεργασίας με τους Σοβιετικούς και ενίσχυε τη Δύση, ώστε να μειωθεί η επιρροή της Μόσχας. Παράλληλα η χώρα του Μάο άρχισε σιγά-σιγά να εντάσσεται στους θεσμούς και στις λειτουργίες του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος. Όσο αφορά το «Κόκκινο Βιβλίο», αυτό μετατράπηκε σε ένα συνονθύλευμα ετοιματζίδικων αφορισμών και μοναδική μορφή διαθέσιμης έκφρασης στα εκατοντάδες εκατομμύρια μη προνομιούχων Κινέζων…
***
Μετά από αυτό το πινγκ-πονγκ μεταξύ παρελθόντος και παρόντος πρέπει να συμπεράνει κανείς ότι μορφοποιείται μια νέα αυτοκρατορία στην ανατολή που θα αποδυναμώσει το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα;
Ή, μήπως, αυτό που συμβαίνει είναι μια ανακατανομή ρόλων μεταξύ παλαιών και νέων δυνάμεων για το ποια θα καταφέρει να συγκεντρώσει μεγάλο μέρος του παγκόσμιου παραγόμενου πλούτου, άρα τη παγκόσμια κυριαρχία σε γεωπολιτικό επίπεδο;
Προσωπικά, είμαι σίγουρος πως σήμερα η Κίνα που έχει ήδη ξεπεράσει τις ΗΠΑ στη βιομηχανική παραγωγή. Ταυτόχρονα πάρα των ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ αποτελεί πολύτιμο εταίρο της Ουάσιγκτον, καθώς χρηματοδοτεί τα τεράστια αμερικανικά ελλείμματα. Τι θα συνέβαινε αν η Κίνα σταματούσε να αγοράζει αμερικανικά κρατικά ομόλογα;
Εντούτοις το Πεκίνο δεν ενδιαφέρεται να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Αντιθέτως, προσπαθεί με την ενίσχυση των δεσμών της με τις περιφερειακές οικονομίες να προσανατολίσει την παγκόσμια οικονομία προς όφελος της εσωτερικής της αγοράς.
Πρέπει να αντιληφθούμε πως στο εσωτερικό της τεράστιας χώρας (έκταση 9.597.000 τ.χμ) υπάρχει μια απειλή που υπονομεύει τη φαινομενική σταθερότητα της: το διευρυνόμενο χάσμα ανισοτήτων και βιοτικού επιπέδου ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες πολιτών. Υπάρχει δηλαδή τέτοια συλλογική ένδεια που για εκατοντάδες εκατομμύρια κατοίκων οι προσδοκίες έχουν περιοριστεί στην καθημερινή επιβίωση. Ήδη η κυβέρνηση της Κίνας παρεμβαίνει στις φτωχότερες δυτικές και νότιες αγροτικές περιοχές της χώρας, οι οποίες υστερούν και βρίσκονται πολύ πίσω από το ευημερούσες παράκτιες αστικές περιοχές.
Γι αυτό, χρειάζεται ενέργεια και συνεχώς νέους προμηθευτές πρώτων υλών, ενώ οι βιομηχανίες της εξαγωγής της επιθυμούν να εξάγουν φτηνά κινέζικα προϊόντα σε νέες αγορές. Η Κίνα νομίζω πως έχει ήδη δρομολογήσει βαθύτατες δομικές αλλαγές προς αυτήν την κατεύθυνση.
