Ο φάρος – The lighthouse
2019
Διάρκεια: 109’
Σκηνοθεσία: Ρόμπερτ Έγγερς
Πρωταγωνιστούν: Ουϊλλεμ Νταφόε, Ρόμπερτ Πατίνσον
Η λογοτεχνία στάθηκε δίπλα στον κινηματογράφο από την αρχή της σχετικά σύντομης ιστορίας του. Πάρα πολλά κλασικά έργα μεταφέρθηκαν από το χαρτί στη μεγάλη οθόνη με περισσότερη ή λιγότερη επιτυχία, καταξιωμένοι σκηνοθέτες μετέτρεψαν με τον δικό τους τρόπο τις λέξεις σε εικόνες. Μήπως έχει φτάσει πια το πλήρωμα του χρόνου για να γίνει και το αντίθετο; Να γραφτεί ένα μυθιστόρημα based on μια κινηματογραφική ταινία; Να δώσει η εικόνα τροφή για τη λέξη; Αν ποτέ συμβεί κάτι τέτοιο, ο Φάρος του Ρόμπερτ Έγγερς θα πρέπει να είναι μια από τις πρώτες ταινίες που θα εμπνεύσει μυθιστόρημα.
Κι αυτό οφείλεται κατ’αρχάς στον τρόπο με τον οποίο o Έγγερς προσέγγισε το σενάριο του. Μέσα από πίνακες νατουραλιστών ζωγράφων της εποχής (η ιστορία εκτυλίσσεται στην Νέα Αγγλία, τις βορειοανατολικές πολιτείες των Η.Π.Α., το 1890), φωτογραφίες, μουσική, ιστορικές καταγραφές της περιόδου, αλλά κυρίως μέσα από τον κόσμο της θάλασσας που ανήγαγαν σε ύψιστη τέχνη τα μυθιστορήματα και οι νουβέλες του Μέλβιλ και του Λούις Στήβενσον. Από τα γραπτά τους εμπνεύστηκε, ‘έχτισε’ το τοπίο, έπλασε τους χαρακτήρες, τους έβαλε λόγια στο στόμα, τους έδωσε ζωή. Αλλά δεν έμεινε εκεί. Πήρε τη νοσηρότητα του Πόε, το στόμφο και τη δύναμη των μονόλογων του Σέξπιρ, λοξοκοίταξε και λίγο προς την αρχαία ελληνική μυθολογία, κι έφτιαξε μια ιστορία τρόμου και ψυχολογικής φρίκης από τις λίγες.
Το 1890 μια βάρκα μεταφέρει σε ένα απομακρυσμένο νησί της Νέας Αγγλίας δυο άντρες: τον γέρο Τόμας Ουέηκ, παλιό ναυτικό που δουλεύει για χρόνια σε φάρους, και τον νεαρό Έφραιμ Ουίνσλοου, που δούλευε πριν υλοτόμος στα δάση του Καναδά και αποφάσισε να αλλάξει δουλειά και παραστάσεις – ή να ξεφύγει από ένα παρελθόν που θέλει να σβήσει; . Με το που πατάνε το πόδι τους στο ερημονήσι, ο Ουέηκ ξεκαθαρίζει τα πράγματα: είναι αυτός που θα κάνει κουμάντο, αυτός θα αποφασίζει πότε και τι θα φάνε, ποιες βάρδιες θα κάνουν, είναι αυτός που θα ανεβαίνει στο φάρο. Ο Ουίνσλοου αρκείται στη ‘λάντζα’: γεμίζει καύσιμα το φάρο, τον ασπρίζει, καθαρίζει το κτίριο που μένουν, ανέχεται τα καυστικά σχόλια και τις προσβολές του Ουέηκ. Μέσα στο στρώμα του βρίσκει ένα μικρό ξύλινο ομοίωμα μιας γοργόνας και το παίρνει για να του κρατάει συντροφιά τις άγρυπνες νύχτες, όταν μένει μόνος στο σπίτι να παρατηρεί τον Ουέηκ που νομίζει πως χορεύει ολόγυμνος πάνω στο φάρο.
Η μοναξιά και η έλλειψη συνεννόησης με τον ιδιόρρυθμο Ουέηκ οδηγεί τον Εφραίμ στα όρια μεταξύ της πραγματικότητας και της φαντασίας καθώς αρχίζει να βλέπει τη μικρή του γοργόνα να τον περιμένει με σάρκα και ουρά στην άκρη της βραχώδους παραλίας και έναν μονόφθαλμο γλάρο να εμφανίζεται από το πουθενά με απειλητικές διαθέσεις. Τα βράδια ποτίζονται με όλο και περισσότερο ρούμι, που οδηγεί σε εκατέρωθεν εξομολογήσεις. Την τελευταία μέρα της παραμονής του στο νησί, ο Εφραίμ σκοτώνει τον μονόφθαλμο γλάρο που του επιτίθεται – κακός οιωνός, σύμφωνα με τον θαλασσοδαρμένο Ουέηκ – ο άνεμος αλλάζει ξαφνικά, οι δυο φαροφύλακες πίνουν μέχρι αναισθησίας και την άλλη μέρα η βάρκα που θα έπαιρνε τον Εφραίμ δεν φαίνεται πουθενά. Καθώς η θάλασσα μαίνεται γύρω από το νησί, οι μισές προμήθειες έχουν σαπίσει και το μόνο που τους έχει απομείνει είναι δυο κιβώτια ρούμι και η συντροφιά του άλλου, η κάθοδος στην άβυσσο της παράνοιας είναι και για τους δυο προδιαγεγραμμένη.
Εκεί που τελειώνει ένα εξαιρετικό σενάριο, αρχίζει μια καταπληκτική σκηνοθεσία. Η κάμερα του Έγγερς – με την αρωγή του φωτογράφου Τζάριν Μπλάκσε – γράφει στην κυριολεξία κάθε σκηνή, κυλώντας πάνω στις επιφάνειες, αγκαλιάζοντας τους εσωτερικούς χώρους, προβάλλοντας τα πρόσωπα, αναδεικνύοντας την απειλητική απεραντοσύνη του ορίζοντα. Όσα δεν λένε τα χείλη των πρωταγωνιστών, τα λέει ο φακός. Η ομίχλη που σιγά σιγά σκεπάζει τα πάντα και ο επίμονος και διαπεραστικός ήχος της σειρήνας προαναγγέλλουν την καταστροφή. Γυρισμένη σε παλιομοδίτικο ασπρόμαυρο, 35mm και με αναλογία που κάνει την εικόνα σχεδόν τετράγωνη, η ταινία ρουφάει τον θεατή και τον τραβάει μαζί στα βάθη της κόλασης. Η πραγματικότητα σμίγει με τον εφιάλτη και ο ένας κόσμος ανατρέπει συνεχώς τον άλλο. Είναι μήπως ο Ουέικ δημιούργημα του σαλεμένου μυαλού του Ουίνσλοου ή το αντίθετο; Ή μήπως δεν υπάρχει κανείς τους; Μήπως είναι κι οι δυο δημιουργήματα της αιώνιας φωτιάς που καίει ψηλά στον φάρο;
Δυο μόνο ηθοποιοί σε πολύ απαιτητικούς ρόλους. Για τον Νταφόε μόνο σεβασμός! Η σκηνή που ο Ουέικ καταριέται τον Ουίνσλοου γιατί του είπε πως δεν του άρεσε η μαγειρική του, το υποβλητικό πλάνο από κάτω όπου φωτισμένος από ένα απόκοσμο φως, σαν τον Πρωτέα, απαγγέλει στίχους που θα μπορούσε να είχε γράψει ένας μεγάλος κλασικός, γυρίστηκε με μια μόνη λήψη και θα μείνει στην ιστορία του σινεμά. Γιατί είναι μεγάλος ηθοποιός.
Ο Πάτινσον είναι σίγουρα η έκπληξη της ταινίας. Ο νεαρός γόης που ξεκίνησε από το twilight zone και συγκίνησε τις εφηβικές ψυχές ανά την υφήλιο αποδεικνύει ότι είναι ένας ηθοποιός αξιώσεων που μπορεί να αναλάβει δύσκολους ρόλους όπως αυτός και να πάρει την ταινία στις πλάτες του.
Στις Κάννες προβλήθηκε στο Δεκαπενθήμερο Σκηνοθετών και έφυγε με το βραβείο των Κριτικών. Τώρα είναι υποψήφια για Όσκαρ για την εκπληκτική φωτογράφιση του Μπλάκσε. Και λίγο είναι!
