Επιτέλους, το μεγάλο βραβείο της μεγαλύτερης κινηματογραφικής διοργάνωσης του πλανήτη, ο «Χρυσός Φοίνικας» του Φεστιβάλ των Καννών. Μια ταινία – διαμάντι.
Κλέφτες καταστημάτων – Shoplifters
Διάρκεια 121’
Σκηνοθεσία: Χιροκάζου Κορεέντα
Πρωταγωνιστούν: Λίλι Φράνκι, Σακούρα Αντό, Μάγιου Ματσουόκα
«Θα δώσω το Χρυσό Φοίνικα σε όποια ταινία με συγκινήσει» είπε σε συνέντευξη του στην Κρουαζέτ ο Ζβιγκάτσιεφ. Και πράγματι, ο φετινός Χρυσός Φοίνικας προσφέρει μια βαθιά, υποδόρια συγκίνηση αλλά είναι κυρίως ένα φιλοσοφημένο πόνημα πάνω στις δυο μεγάλες, και συχνά αντικρουόμενες, έννοιες: το Δίκαιο και την Ηθική. Το δίκαιο των θεσμών και την ηθική των ανθρώπων.
Ο Κορέεντα είναι βραδυφλεγής: ξεκίνα περιγράφοντας τη ρουτίνα μιας οικογένειας που ζει στις παρυφές της πόλης και της κοινωνίας του Τόκυο. Σε μια μικρή παράγκα συνωστίζεται ένα ζευγάρι, η γιαγιά, μια νεαρή κοπέλα – αδελφή της γυναίκας, κόρη του ζευγαριού; – και ένα δεκάχρονο αγόρι. Ο χώρος είναι μικρός και πάντα ακατάστατος σε σημείο διάλυσης, η ζωή όμως κυλάει ευχάριστα, με λίγη γκρίνια αλλά χωρίς καβγάδες. Κάποιο βράδυ, ενώ ο άντρας και το αγόρι επιστρέφουν από την ‘έφοδο’ στο σούπερ μάρκετ – ο μεγάλος εκπαιδεύει τον μικρό στο κλέψιμο – βρίσκουν ένα κοριτσάκι να κλαίει σε ένα μπαλκόνι μέσα στο κρύο και αποφασίζουν να το πάρουν μαζί τους.
Αν και η γυναίκα έχει στην αρχή αντιρρήσεις στο να κρατήσουν τη μικρή – ‘ένα στόμα ακόμα να ταΐζουμ’ε – όταν επιχειρούν να την επιστρέψουν και ακούν τους γονείς της να βρίζονται άσχημα και τη μάνα να λέει πως δεν την ήθελε ποτέ και της είναι βάρος, αποφασίζουν με ένα βλέμμα πως αυτή δεν είναι ζωή για ένα παιδί και την παίρνουν κοντά τους. Όταν δε ανακαλύπτουν μώλωπες και καψίματα στο σώμα της μικρής, επιβεβαιώνονται πως έπραξαν το σωστό. Η μικρή μένει μαζί τους, την πλένουν, την χτενίζουν, της αγοράζουν καινούργια ρούχα και της δίνουν καινούργιο όνομα για να μην κινήσουν υποψίες. Η μικρή Γιούρι παίρνει τη θέση της αδελφής του Σότα, του αγοριού, αν και αυτός δεν το δέχεται εύκολα. ‘Είναι η αδελφή σου τώρα, το καταλαβαίνεις, ε;’ του λέει ο Άκι. Και ο Σότο την παίρνει μαζί του και τη μαθαίνει να κλέβει, όπως και αυτός έχει μάθει από τον Άκι.
Το πρώτο μέρος της ταινίας αναλώνεται στην περιγραφή της καθημερινότητας, την ανάδυση των χαρακτήρων της ιδιότυπης εξαμελούς οικογένειας που στεγάζει η παράγκα και την, παρ’όλες τις αντιξοότητες, αρμονική συνύπαρξη του. Είτε με το μεροκάματο είτε με την κλοπή συγκεντρώνουν τα απαραίτητα και δεν ψάχνουν για άλλα. Κι εδώ ο σκηνοθέτης στήνει την πρώτη σύγκρουση Δίκαιου και Ηθικής: η κλοπή είναι μια αξιόποινη και κολάσιμη πράξη για το δίκαιο των θεσμών, απενοχοποιείται όμως στην ηθική των ανθρώπων που παλεύουν για το καθημερινό τους πιάτο και τις μικρές, ασήμαντες πολυτέλειες που τους φτιάχνουν τη μέρα. Που ζητάνε το δικό τους, μικρό μερίδιο στον κόσμο.
Το πρώτο και μεγαλύτερο σε διάρκεια μέρος της ταινίας τελειώνει με τη σκηνή που κοσμεί και την αφίσα της: η οικογένεια πάει εκδρομή στην παραλία και παίζουν όλοι με τα κύματα πιασμένοι χέρι – χέρι ενώ η γιαγιά τρώει καθισμένη στην ψάθα της.
Στο δεύτερο μέρος αρχίζει η σταδιακή κλιμάκωση της δράσης, καθώς αποκαλύπτεται το παρελθόν των ηρώων – η μια έκπληξη διαδέχεται την άλλη και η κορύφωση τελείται σε μια ανατριχιαστική σκηνή ενός χαμηλών τόνων σπαραγμού – πως το καταφέρνουν αυτό οι ασιάτες; – που συμπυκνώνει με δυο φράσεις (‘Δεν ήμουν εγώ που την πέταξα, εγώ τη μάζεψα’) κι ένα πονεμένο βλέμμα όλα όσα θα θέλαμε να ξέρουμε για τις ανθρώπινες σχέσεις: την αλληλεγγύη, τη φροντίδα και το γνοιάξιμο, τη θυσία, την αγάπη, την οικογένεια, τη μητρότητα, τη μάνα.
Δεν ξέρω αν είναι υπερβολή να γράψω ότι ο Κορεέντα είναι ο Γιασoυζίρο Οζού του 21ου αιώνα. Τόσο η κινηματογράφηση, η προσεκτική ματιά στα πρόσωπα και τις λεπτομέρειες της έκφρασης τους, η ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου, όσο κυρίως η θεματολογία του, η μελέτη των διαπροσωπικών σχέσεων στα όρια του σπιτιού και της οικογένειας, φέρνουν στο μυαλό τον μεγάλο Ιάπωνα Δάσκαλο. Κάνοντας μια στροφή ενενήντα μοιρών από τα γηρατειά στην παιδική ηλικία, ο Κορέεντα σκηνοθετεί ταινίες που σκαλίζουν πληγές, ανάγουν το μικρό, καθημερινό και προσωπικό σε παγκόσμιο και ανατρέπουν πεποιθήσεις. Την ιδέα και το σενάριο της 
ταινίας τα είχε στο μυαλό του πάνω από δέκα χρόνια, ενώ γύριζε άλλες ταινίες. Ο μικρός Σότα, ομολογεί σε συνέντευξη που έδωσε στο Vulture, είναι ένα δικό του κομμάτι. ‘Ο χώρος του μικρού είναι ένα ντουλάπι. Μέσα απ’αυτό παρατηρεί την υπόλοιπη οικογένεια. Σ’αυτό μου μοιάζει πολύ. Είχα κι εγώ δημιουργήσει ένα προσωπικό χώρο μέσα σε μια ντουλάπα κι ήταν ο δικός μου χώρος, εκεί που δεν με ενοχλούσε κανένας.’ Επιμένει να μελετάει το βασικό κύτταρο της κοινωνίας, εκεί απ’όπου όλα ξεκινούν και εκεί όπου όλα καταλήγουν: την οικογένεια. Και σ’αυτήν την ταινία έδωσε την δική του απάντηση στο ερώτημα που βασάνιζε και αυτόν και πολλούς άλλους πάνω στον πλανήτη.
Οικογένεια είναι τα άτομα που συνδέονται με δεσμούς γάμου και αίματος και από τη σχέση αυτή προκύπτει η ευθύνη των ενήλικων για τα ανήλικα μέλη της όσον αφορά τη στέγαση, την διατροφή και τη μόρφωση τους, λέει το Δίκαιο των θεσμών. Η Ηθική των ανθρώπων λέει πως οικογένεια είναι εκεί όπου υπάρχει αγάπη.
