Καμία εμπειρία όσο κι αν ανατρέξεις στα βάθη του χρόνου δεν είναι εφήμερη. Γίνεται δυνατή και ξαναζωντανεύει όταν ανοίγεις τους παλιούς ταξιδιωτικούς σάκους. Κι εκεί που πίστευες ότι όλες αυτές οι εικόνες έχουν κλείσει τον κύκλο τους, έσβησαν όπως το φως ενός λυχναριού, μπορεί να σε ξαναζεστάνουν σε μια παγωνιά όπως αυτή των φυλακών.
-της ΕΥΑΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ
Γράφοντας το βιβλίο, θυμήθηκα τις μακρινές πεζοπορίες πριν από σαράντα πέντε χρόνια στη Γαλλία, όταν έφτασα στην περιοχή Φλερύ – Μεροζί, όπου βρίσκονται οι πιο σύγχρονες φυλακές της Ευρώπης, με το τρένο και δεν έβρισκα ταξί. Η έρευνα που συνδέει δύο κόσμους, μέσα και έξω απ’ τις φυλακές, ξεκίνησε τη δεκαετία του ’70 από Γαλλία – Δανία και έφτασε μέχρι τον Κορυδαλλό και τον Ελαιώνα Θηβών του σήμερα.
Από το σμικρυσμένο από τα χρόνια παρελθόν, ζωντάνεψαν και με κυρίευσαν τα απομεινάρια μιας οδυνηρής μνήμης για να φωτίσουν τα απειλητικά σκοτάδια των γυναικείων φυλακών.
Οι φυλακές είναι ένας κρίκος στη σάπια αλυσίδα του κοινωνικού συστήματος που εξωθεί τον άνθρωπο πολλές φορές σε παραβατικότητα. Τίποτα δε μου έχει φανεί ποτέ πιο σκληρό από το ν’ αντικρίζω ψυχρούς διαδρόμους, βλέμματα αγωνίας, υγρασία που σαπίζει τα πάντα, γυναίκες που ενώ περπατούν ζουν σε ακινησία. Δεν περνά εύκολα ο χρόνος εκεί. Το ρολόι είναι σταματημένο στο μηδέν.
Οι κρατούμενες νιώθουν περιφρονημένες, με ψυχές κουρελιασμένες, μέσα σε σώματα φθαρμένα, απρόσωπες αλλά με ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Τους φορτώνουν ένα νούμερο, χωρίς ταυτότητα. Περιμένουν ένα φιλικό χέρι, το ενδιαφέρον της κοινωνίας. Γυναίκες που δεν αγαπήθηκαν ποτέ.
Το βιβλίο συμβάλλει στην αποκάλυψη της κοινωνίας των φυλακών που έχει τους δικούς της νόμους, όρους, απαγορεύσεις. Μια εικόνα σκληρή, αδυσώπητη αλλά και ανθρώπινη.
Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα από συζητήσεις με τις κρατούμενες:
Χρυσούλα Π.
Γιατί καταδικάστηκες;
Για συνέργεια στην ανθρωποκτονία του πρώην συζύγου μου. Η ποινή μου είναι ισόβια. Είμαι εδώ 12,5 χρόνια. Αυτός που την έκανε είναι έξω. Έκατσε στη φυλακή 3,5 χρόνια, τον κάλυψαν ασφαλίτες. Είχα δύο παιδιά με τον πρώτο σύζυγο και ήμουν ήδη έγκυος όταν έγινε. Ήταν αλκοολικός και με κακοποιούσε. Κάποια στιγμή είπε τέλος. Το τσίπουρο δεν το είχαμε μόνο για εντριβή. Κανείς δεν είναι εδώ άδικα. Κάναμε όλοι τις επιλογές μας, ακόμα κι αν δεν έχει γίνει το έγκλημα. Επέλεξες να κάνεις παρέα, επέλεξα να ζήσω με τον τάδε.
Πώς ξεκίνησε όλο αυτό;
Ζούσα σε μικρή κοινωνία, στο Ναύπλιο. Σε τέτοια μέρη σε χρεώσουν συντρόφους. Τσακώθηκα με τη μάνα μου. Έκλαιγα στην παρέα, εκεί με πλησίασε και όταν μου είπε «Μην κλαις» πέρασε η γειτόνισσα και μου τον χρέωσε. Βρέθηκα παντρεμένη μέσα σε έναν χρόνο και δεν ήξερα και τον λόγο. Τώρα δε μπορούσα να φανταστώ να ζω έτσι, αλλά τότε ο άντρας ήταν ο αρχηγός του σπιτιού. Σε έδερνε και δεν έγινε και τίποτα. Πλέον το λέω γιατί πρέπει να το ακούσουν όλοι. Η γυναίκα πρέπει να είναι αυτόνομη.
Πώς ήταν η πρώτη σου επαφή με την φυλακή;
Δεν θυμάμαι τις πρώτες στιγμές στον Κορυδαλλό. Πήγα εκεί γιατί ήμουν έγκυος. Οι εικόνες μου είναι από τη γέννηση του μικρού και μετά που ήρθα στη Θήβα. Έχω το μωρό αγκαλιά και μου λένε «Πάμε στο κελί»; Εγώ περίμενα φυλακή. Ήμουν τρομαγμένη. Και βρήκα έναν χώρο με ζωγραφιές, παρότι είχε κάγκελα. Οι γυναίκες ήταν από πάνω μου και με βοηθούσαν με όλα. Αυτή τη συνεργασία δεν την περίμενα.
Δεν έχω κανένα παράπονο από τη φυλακή. Το παιδί γεννήθηκε με συγγενή καρδιοπάθεια. Ήταν όλοι τους πάνω απ’ το κεφάλι του. Δεν ξέρω έξω αν θα μπορούσα ν’ ανταπεξέλθω. Γιατροί, μηχανήματα, ό, τι χρειάστηκε.
Πρέπει να χωρίσεις τη μάνα απ’ το παιδί της εδώ. Ακόμα κι αν τον άφηνα την δεύτερη μέρα, θα είχα το ίδιο αίσθημα. Ο Άγγελος έκανε 1, 5 χρόνο να συμφιλιωθεί με το έξω, με το αυτοκίνητο, το περίπτερο, τα απλά πράγματα.
Πώς είναι οι σχέσεις σου με τα παιδιά σου;
Προστάτευσα τα παιδιά. Κάλεσα το Χαμόγελο του Παιδιού και ζήτησα βοήθεια. Δεν έχω κρύψει ποτέ από τα παιδιά μου την αλήθεια. Είναι 7,5 και 5. Μιλάς στη γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν. Τα είδαν παιδοψυχολόγοι. Έρχονταν εδώ, μιλούσαμε για το ίδιο θέμα κάθε χρόνο με διαφορετικά λόγια. Το Χαμόγελο του Παιδιού με έχει στηρίξει πολύ από την αρχή. Βγαίνω, τα βλέπω και τα παίρνω τα παιδιά.
Μυρτώ Κ.
Είναι πολύ οδυνηρό να βρίσκεσαι σε άδικη κράτηση…
Να ξέρετε δεν είμαι η μόνη. Υπάρχουν κι άλλες γυναίκες που είναι άδικα εδώ. Αν θέλετε να κρατήσετε κάτι που το θεωρώ πολύ σημαντικό, είναι ότι για τις γυναίκες που είναι κοντά μου και μου έχουν εμπιστευτεί, είμαστε φίλες και έχουμε μια επικοινωνία καλύτερη, υπάρχει ένας άντρας από πίσω. Ο πραγματικός ηθικός αυτουργός είναι ένας άντρας. Είναι ένας άντρας Ρομά που λέει στη γυναίκα του πήγαινε να πουλήσεις αυτό στη λαϊκή μαζί με τις ντομάτες και πιάνουν την γυναίκα; Και λέει όχι ο άντρας μου δεν ήξερε; Γιατί κάποιος πρέπει να μείνει με τα παιδιά πίσω. Είναι ένας άντρας ο οποίος κακοποιούσε μια γυναίκα κι η γυναίκα αναγκάστηκε να βγει στον δρόμο; Ξέρω συγκεκριμένη κρατούμενη, που ο πατέρας της την ξυλοφόρτωνε από τα 13 της και την έδωσε σε μια γυναίκα, επειδή ήταν απείθαρχη, για να τη συνετίσει.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Κυριακής Καμαρινού, «Πέτρινα Πανεπιστήμια» (ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ), για τις πολιτικές κρατούμενες, όπως αυτό περιλαμβάνεται στο βιβλίο:
«…Ακόμα και στην Κατοχή το διάβασμα και η μελέτη συστηματοποιήθηκαν υπό μορφή μαθημάτων κατά ομάδες 5-6 ατόμων. Η Ε. Παππά προετοίμαζε τα μαθήματα γράφοντάς τα σε γραφομηχανή. Τα θέματα αφορούσαν την τρέχουσα επικαιρότητα, αλλά κυρίως ήταν ιδεολογικά, γύρω από τη Μαρξιστική φιλοσοφία και την εκλαΐκευσή της: μαθήματα Μαρξισμού, ανάλυσης της διεθνούς κατάστασης, πολιτικής οικονομίας, φιλοσοφίας, και, στην πορεία, μαθήματα για το πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας…
Μετά την Απελευθέρωση, την περίοδο πριν και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, η Έλλη Παππά βρισκόταν στη θέση της «υπεύθυνης διαφώτισης» της οργάνωσης της Αθήνας και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαφώτισης, που επικεφαλής ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης, και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης, που και σ’ αυτή ήταν πρόεδρος ο Ν. Ζαχαριάδης και οι υπόλοιποι μέλη της ΚΕ του ΚΚ…»
