Ο Δημήτρης Γληνός, ο κομμουνιστής παιδαγωγός, εκπαιδευτικός, στοχαστής, φιλόσοφος, οραματιζόμενος την αληθινή λαϊκή παιδεία, που έφυγε σαν σήμερα από τη ζωή (26/12/1943), έκανε σκοπό της ζωής του την οριστική κατάκτηση των πνευματικών αγαθών από το λαό. Ιδιαίτερα η παιδαγωγική κι εκπαιδευτική του δράση, οι πρωτοποριακές του ιδέες, η πίστη του στο δημοτικισμό και στην αναγέννηση της παιδείας, τον έκαναν μια συμβολική φυσιογνωμία για ολόκληρο τον κόσμο και παράδειγμα λαμπρό στην ιστορία του λαϊκού μας κινήματος, αλλά και στις σύγχρονες συνθήκες.
«Ο Γληνός παιδαγωγός, εκπαιδευτικός, στοχαστής, φιλόσοφος, κλασικός φιλόλογος, δημοτικιστής, πολιτικός αγωνιστής – είνε ένα πολύπτυχο ζωής και δράσης μοναδικό στα χρόνια μας. Με την κάθε εκδήλωσή του σημείωνε ένα σταθμό, άνοιγε κι ένα δρόμο. Ιδιαίτερα η παιδαγωγική κι εκπαιδευτική του δράση, οι πρωτοποριακές του ιδέες, η πίστη του στο δημοτικισμό και στην αναγέννηση της παιδείας, τον έκαναν χρόνια τώρα μια συμβολική φυσιογνωμία για ολόκληρον τον κόσμο. Οσο κι αν το σύμβολο αυτό στάθηκε εφιάλτης για την αντίδραση, όμως και για την αστική διανόηση – τη φωτισμένη – είνε ένα ιστορικό γεγονός, ενώ για την αριστερά θα είνε καύχημα όσο κι οδηγός για την οριστική κατάκτηση των πνευματικών αγαθών από το λαό. Θάρθει – και γρήγορα – η ώρα που μια σοσιαλιστική Ελλάδα θα κρεμάσει σ’ όλα τα σχολεία του κράτους την εικόνα του οραματιστή αυτού της αληθινής λαϊκής παιδείας» (Αλέξανδρος Σβώλος).
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1882, από φτωχή οικογένεια με καταγωγή από το Κόρθι της Άνδρου. Σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα. To 1908 παντρεύτηκε την Άννα Χρόνη και με την οικονομική στήριξη του πεθερού του ο Γληνός έφυγε με τη σύζυγό του για μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιένα και κατόπιν στη Λειψία. Στη Γερμανία, η γνωριμία του με τον Γ. Σκληρό τον εξοικείωσε με τις σοσιαλιστικές ιδέες και είχε αποφασιστική επίδραση στη μετέπειτα πορεία του. Το 1911, πίσω στην Αθήνα, δραστηριοποιήθηκε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο όπου, μεταξύ άλλων, είχε και το συντονισμό της έκδοσης του περιοδικού του. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Συνδέσμου των Λειτουργών της Μέσης Εκπαιδεύσεως (Φεβρ. 1915). Τοποθετημένος πολιτικά στην αριστερά του βενιζελισμού ο Γληνός, συνήθως σε συνεργασία με τους Αλ. Δελμούζο και Μ. Τριανταφυλλίδη, έδρασε από διοικητικές και μη θέσεις για την επίλυση του γλωσσικού ζητήματος και την αναμόρφωση της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες: σύνταξη εκπαιδευτικών νομοσχεδίων του 1913, διάταγμα Προσωρινής Κυβέρνησης (1917) για την εισαγωγή της δημοτικής στα σχολεία, οργάνωση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1924-26).
Οι προσπάθειές του για γενικότερη καθιέρωση της δημοτικής θα σταματήσουν απότομα, με την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου, το Νοέμβρη του 1920. Μετά την ανατροπή του 1922 θα ξαναγίνει Σύμβουλος στο υπουργείο Παιδείας και θα συνεχίσει το έργο του.
Το 1926 εκτίμησε πως η δυνατότητα προώθησης και στερέωσης μιας ουσιαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης μέσω των κρατικών μηχανισμών ήταν μηδαμινή και αποφάσισε να απομακρυνθεί οριστικά από τα δημόσια αξιώματα. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού Αναγέννηση, με το οποίο συνεργάστηκαν τακτικά σημαντικοί διανοούμενοι, όπως οι Καζαντζάκης, Βάρναλης, Κορδάτος, Στρ. Σωμερίτης, η Ρόζα Ιμβριώτη κ.ά.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 ο Γληνός στράφηκε καθαρότερα προς το μαρξισμό, προσεγγίζοντας σταδιακά το ΚΚΕ. Συνεργάστηκε με το περιοδικό Νέοι Πρωτοπόροι, καθώς και με την εφημερίδα του κόμματος, τον Ριζοσπάστη.
Η δικτατορία του Πάγκαλου, όμως, θα απολύσει τον Γληνό στις αρχές του 1926. Αυτός θα συνεχίσει τον αγώνα του μέσα από τα περιοδικά «Αναγέννηση», «Σχολική Πράξη» και «Νέος Δρόμος». Την ίδια περίοδο θα διασπαστεί ο Εκπαιδευτικός Ομιλος. Ηταν τότε που ο Γληνός είχε εκδηλωθεί δημόσια υπέρ των θέσεων του ΚΚΕ, στο οποίο εντάχθηκε και αναδείχτηκε μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος. Από τότε η πορεία του θα είναι «μια πορεία προς τον άνθρωπο», όπως θα πει αργότερα και ο ίδιος.
Στα 1934 επισκέπτεται τη Σοβιετική Ενωση. Στις εκλογές του 1936 εκλέγεται βουλευτής με το Παλλαϊκό Μέτωπο.
Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Μεταξά, στις 4 Αυγούστου του 1936, ο Γληνός θα συλληφθεί. Εξορίζεται στην Ανάφη. Φυλακίζεται στην Ακροναυπλία και τέλος εκτοπίζεται στη Σαντορίνη. Η κατάσταση της υγείας του όμως επιδεινώνεται, οπότε μεταφέρεται στην Αθήνα και τίθεται υπό παρακολούθηση και κατ’ οίκον περιορισμό. Οταν η Ελλάδα κατακτηθεί από τους ναζί, η Ασφάλεια θα τον παραδώσει στους Ιταλούς. Αυτοί όμως τον αφήνουν, λόγω της βεβαρημένης κατάστασης της υγείας του.
Στη διάρκεια της Κατοχής ο Γληνός πρωταγωνίστησε στις διεργασίες για την ίδρυση του ΕΑΜ και συνέταξε το ιδεολογικο-πολιτικό μανιφέστο Τί είναι και τί θέλει το ΕΑΜ. Αρθρογραφώντας συνεχώς ενάντια στο φασισμό και τον πόλεμο, πρόσφερε όλες του τις δυνάμεις στην υπηρεσία του λαού και αφιέρωσε όλη την υπόλοιπη ζωή του για το μεγάλο σκοπό της εθνικής ανεξαρτησίας.
Το Δεκέμβρη του 1943 ήταν έτοιμος να ανέβει στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας για τη συγκρότηση της κυβέρνησης του Βουνού. Είχε προταθεί για τη θέση του προέδρου της ΠΕΕΑ. Γι’ αυτό, θέλοντας να προσφέρει τις υπηρεσίες του υγιής και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, επέλεξε να κάνει μια δύσκολη εγχείρηση, αν και οι συνεργάτες του τον είχαν αποτρέψει, επισημαίνοντας τους κινδύνους.
Δεν έμελλε όμως να ζήσει για να ολοκληρώσει το έργο του. Πέθανε στις 26 Δεκέμβρη του 1943, μετά από εγχείρηση. Ο ελληνικός λαός στερήθηκε έναν από τους καλύτερους δασκάλους και διανοητές που έβγαλε αυτός ο τόπος.
Ο Κώστας Γαβριηλίδη, Γραμματέας του ΑΚΕ (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας) συνεξόριστου στην Ανάφη, σε επιστολή του στην εφημερίδα του Αγροτικού Κόμματος “Νέος Δρόμος” της 31-12-1945 έγραψε:
«Με τον Δ. Γληνό έκανα εξόριστος στην Ανάφη, όπου μας είχε ρίξει αλυσοδεμένους η ματοβαμμένη 4η Αυγούστου. Σ’ όλο το διάστημα της παραμονής μας, μέναμε στο ίδιο δωμάτιο. Αξέχαστες θα μου μείνουν οι μέρες που πέρασα μαζί του. Σοβαρός, αλύγιστος, με το υπέροχο φιλοσοφικό του μυαλό, αντιμετώπιζε τις σκληρές δοκιμασίες της εξορίας. Αποτελούσε φαινόμενο καρτερικότητας και αντοχής. Απλός και απέριττος στη ζωή του, γλυκομίλητος και συντροφικός στη συμπεριφορά του, ο Γληνός αποτελούσε παράδειγμα για όλους μας. Ακούραστος δάσκαλος και μαθητής. Μελετούσε και έγραφε. Δίδασκε και μελετούσε. Από απλά μαθήματα ελληνικής ως τις περίπλοκες φιλοσοφικές διαλέξεις. Τίποτα δεν περιφρονούσε. Ήταν η ψυχή της μορφωτικής δουλειάς στο νησί των εξορίστων. Οι διαλέξεις του: Πώς να διαβάζουμε, πώς να γράφουμε, πώς να μιλάμε, θα αποτελέσουν για πάντα το όπλο και τη μέθοδο που θα οδηγεί τη μορφωτική προσπάθεια των αγωνιστών του λαού. Και η ιστορική ανάλυση της φιλοσοφίας που μονάχα ο Γληνός ήξερε να εκλαϊκεύει με τόσο σαφή και απλό τρόπο, έδινε στους συντρόφους του της εξορίας μια σπάνια πνευματική τροφή και τη φιλοσοφική δικαίωση του αγώνα τους.»
«Ο Γληνός δεν ήταν για μας ένας απλός συνεξόριστος. Ήταν πατέρας για όλους μας. Ηταν κάτι παραπάνω. Ηταν το φως που φώτιζε το δρόμο μας, ο παρηγορητής που γλύκαινε τις σκληρές μέρες της δοκιμασίας μας. Κάθε του ομιλία, τ’ αστεία του, τ’ ανέκδοτά του, ήταν μορφωτικά μαθήματα που απέβλεπαν στην ανάπτυξη και την πνευματική άνοδο των συντρόφων του. Ο Γληνός ήταν τόσο απλός και καταδεκτικός που ποτέ δεν άφηνε να φαίνεται η πνευματική του ανωτερότητα. Θυμάμαι την πρώτη συνέλευση της ομάδας. Μας είχε μιλήσει ο γραμματέας της ομάδας για τη ζωή που θα κάναμε για τα καθήκοντα που μπαίνανε μπροστά μας, για τη συμπεριφορά μας με το χωριό κι ένα σωρό άλλα χρήσιμα πράματα. Μίλησαν όλοι. Μα αξέχαστα θα μας μείνουν τα λόγια του Γληνού : “Οποιος, είπε, δεν έζησε τη ζωή των εξορίστων, όποιος δε γνώρισε από κοντά τα τίμια αυτά παιδιά της εργατιάς και αγροτιάς, δεν μπορεί να ξέρει τι είναι πραγματικός πολιτισμός».
«Ο Γληνός πέθανε και το λαϊκό κίνημα έχασε έναν φωτεινό καθοδηγητή. Θα ζει αιώνια μέσα στην ψυχή όλων μας. Οσοι ζήσανε μαζί του, όσοι τον γνώρισαν από κοντά δε θα ξεχάσουν ποτέ τον Γληνό πατέρα, δάσκαλο και διαφωτιστή, τον Γληνό αλύγιστο αγωνιστή. Εδωσε τη ζωή του για την υπόθεση του λαού. Η ζωή του ολόκληρη, τα σοφά του λόγια, ας φωτίσουν για πάντα το δρόμο μας κι ας μας οδηγήσουν στον αγώνα για την ολοκλήρωση του έργου για το οποίο ο Γληνός , ο μεγάλος μας δάσκαλος, έδωσε τη ζωή του.»
Το πολύπλευρο έργο του Δημήτρη Γληνού είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας όχι μόνο αν κριθεί με τα μέτρα της Ελληνικής κοινωνίας: το International Bureau of Education της UNESCO συμπεριέλαβε τον Γληνό μεταξύ των 100 πιο σημαντικών διανoουμένων, πολιτικών, δημοσιολόγων κ.λπ. όλου του κόσμου, που με το στοχασμό και τη δράση τους είχαν σημαντική συμβολή στην υπόθεση της εκπαίδευσης.
