Τα γεγονότα της Ουκρανίας πυροδοτούν κλίμα έντασης μεταξύ δύσης και ανατολής
Μέσα από το πεδίο μάχης ενός κράτους – μέλους της τέως ΕΣΣΔ ζωντανεύει ξανά, για πρώτη φορά μετά το 1990, ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Τα γεγονότα της Ουκρανίας πυροδοτούν κλίμα έντασης, με το παιχνίδι να ανοίγει διαρκώς και τις ΗΠΑ να αλλάζουν άμεσα τη στρατηγική τους για την παρεμβατικότητά τους σε διεθνές επίπεδο, ενώ ούτε η Ρωσία μένει με σταυρωμένα χέρια.
Ζητήματα γεωπολιτικά, αμυντικά, ενεργειακά, οικονομικά κι εξόχως εξουσιαστικά είναι σε πρώτο πλάνο, με τις κινήσεις στη σκακιέρα να περνάνε επικοινωνιακά μηνύματα εκατέρωθεν:
◆ Η επίδειξη δύναμης του Πούτιν στην Ουκρανία είχε ως συνέπεια την εξαγγελία σχεδίου ύψους 1 δισ. δολαρίων από τον Ομπάμα στη Βαρσοβία την περασμένη εβδομάδα «για την ενίσχυση και εδραίωση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ανατολική Ευρώπη λόγω της ρωσικής απειλής».
◆ Σε μια εποχή που το ευρώ εξακολουθεί να κλονίζεται, ο Πούτιν, μαζί με χώρες όπως η Λευκορωσία και το Καζακστάν, προχωράει στην υλοποίηση της Οικονομικής Ευρασιατικής Ένωσης, με απώτερο στόχο τη δημιουργία κοινού νομίσματος.
◆ Λίγες μέρες μετά την ιστορική ενεργειακή συμφωνία Κίνας – Ρωσίας ύψους 400 δισ. δολ., η Ε.Ε., μέσω Βουλγαρίας, μπλοκάρει τα έργα για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου South Stream, που στηρίζεται από τη Ρωσία. Η απόφαση της Σόφιας πάρθηκε μία εβδομάδα ύστερα από αίτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για διακοπή των εργασιών. Ο αγωγός ελέγχεται κατά 50% από τη ρωσική κρατική εταιρεία Gazprom και στόχος είναι το αέριο να μεταφέρεται στην Ευρώπη, παρακάμπτοντας την Ουκρανία, μέσω Βουλγαρίας, Σερβίας, Κροατίας κ.ά.
Να σημειωθεί ότι αρχές Ιουνίου αναμένονταν στο Μπουργκάς της Βουλγαρίας οι σωλήνες για τον South Stream. Θα χρειαστούν 840.000 τόνοι σωλήνων μόνο για την πρώτη από τις συνολικά τέσσερις υποθαλάσσιες σήραγγες του αγωγού, που θα διανύσουν τον Εύξεινο Πόντο προτού βγουν στην ακτή της Βουλγαρίας. Πρόκειται, μάλιστα, για το πρώτο στον κόσμο σχέδιο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου σε τόσο μεγάλα βάθη, που φτάνουν στα 2.300 μέτρα.
Μετά τις ραγδαίες εξελίξεις, οι ΗΠΑ αναπροσαρμόζουν τη στάση τους, έστω κι αν η αμερικανική κοινωνία, εξαντλημένη από Ιράκ και Αφγανιστάν, απάντησε πρόσφατα σε ποσοστό 52% ότι «θέλει η χώρα να μειώσει την παρεμβατικότητά της στα διεθνή ζητήματα». Ήταν το υψηλότερο ποσοστό σε πέντε δεκαετίες δημοσκοπήσεων.
Ο Ομπάμα, πιο εγκεφαλικός και λιγότερο πολεμοχαρής από τον Μπους, απηχούσε αυτήν ακριβώς την τάση των Αμερικανών όταν στις 28.4.14 στην Ασία απάντησε «αναρωτιέμαι γιατί όλοι είναι τόσο πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν όπλα…», σε ερώτηση σχετικά με τη διαφαινόμενη «αδυναμία παρεμβατικότητας» της χώρας του.
Νέα δεδομένα
Τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, ΗΠΑ και ΝΑΤΟ άρχισαν να δείχνουν λιγότερο απειλητικοί για τους εχθρούς τους και λιγότερο αποφασισμένοι για τους συμμάχους τους. Η Ουκρανία, όμως, αλλάζει τα δεδομένα.
Το 1994, ως αντάλλαγμα για τον πυρηνικό της αφοπλισμό, η Ουκρανία έλαβε εγγυήσεις από Ρωσία, ΗΠΑ και Βρετανία ότι τα σύνορά της θα ήταν ασφαλή κι απαραβίαστα. Εκείνη τη χρονιά, η Ουκρανία ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, πίσω από Ρωσία και ΗΠΑ. Με τη συνθήκη που υπέγραψε, λοιπόν, παρέδωσε οικιοθελώς το πυρηνικό της οπλοστάσιο στη Ρωσία, με την εγγύηση ότι και η Ρωσία με τη σειρά της θα σεβαστεί τα σύνορα.
Μετά, λοιπόν, τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας υπάρχει ανησυχία και σ’ άλλες χώρες της Ανατ. Ευρώπης, ειδικά σ’ αυτές της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία), που εκφράζουν φόβους ότι έρχεται η δική τους σειρά.
Παράλληλα, μεγαλώνει η αίσθηση ανάμεσα σε εχθρούς αλλά και συμμάχους ότι, αν ποτέ φτάσει μια μέρα Μεγάλης Σύγκρουσης, π.χ. στην Ευρώπη, η Αμερική απλώς δεν θα εμφανιστεί. Κι αυτήν την εντύπωση απόσυρσης είναι που προσπαθεί να αλλάξει ο Ομπάμα. Σε μια εποχή, μάλιστα, που:
◆ Η Κίνα προωθεί επιθετικότερα τις εδαφικές της διεκδικήσεις.
◆ Η Ρωσία παρεμβαίνει πιο απροκάλυπτα σε γειτονικές χώρες.
◆ Η Ασία το 2013 ξεπέρασε την Ευρώπη σε στρατιωτικές δαπάνες για πρώτη φορά.
Χρήμα για όπλα
Με την κατάσταση που διαμορφώνεται οι χώρες – σύμμαχοι της Αμερικής αρχίζουν να υπολογίζουν ότι θα πρέπει στο εξής να υπερασπίζουν μόνες τους τα συμφέροντά τους. Έτσι δημιουργείται ένα ντόμινο αύξησης εξοπλιστικών δαπανών, με το σκεπτικό ότι, αν ο γείτονάς σου θωρακίζεται, ενώ η «φίλη» υπερδύναμη ίσως και να μη σπεύσει στο πλευρό σου, τότε καλύτερα να εξοπλιστείς κι εσύ.
Η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, το Κατάρ και τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα πρόσφατα παρήγγειλαν τεράστια οπλοστάσια. Το Ισραήλ αναπτύσσει στρατιωτικούς και οικονομικούς δεσμούς με Κίνα, Ινδία.
Οι Αμερικανοί από την πλευρά τους είχαν για δεκαετίες βολευτεί έχοντας το πλεονέκτημα να λειτουργούν σε ένα σύστημα όπου οι ΗΠΑ ήταν η οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική ναυαρχίδα της υφηλίου. Τώρα η πρωτοκαθεδρία τους δέχεται ήδη πιέσεις από Ρωσία και Κίνα.
Αντικειμενικά, πάντως, η Αμερική δεν θα μπορούσε να διατηρήσει για πολύ το μονοπώλιο της παγκόσμιας κυριαρχίας που απέκτησε μετά την πτώση της ΕΣΣΔ. Η Ρωσία άρχισε να ξαναπατά στα πόδια της οικονομικά, η Κίνα να γιγαντώνεται και η Αμερική να έχει εγκλωβιστεί στο μεταξύ σε Ιράκ – Αφγανιστάν, αλλά και στις σκληρές παρενέργειες της οικονομικής κρίσης.
Χώρες – σύμμαχοι της Αμερικής, μάλιστα, έφτασαν να κατηγορούν τον Ομπάμα για έλλειψη αποφασιστικότητας. Στη Συρία είχε βάλει την κόκκινη γραμμή στη χρήση χημικών όπλων. Ο Άσαντ τα χρησιμοποίησε και οι ΗΠΑ δεν αντέδρασαν. Στην περίπτωση της Ρωσίας, εξάλλου, απείλησαν με τεράστιες κυρώσεις που, όμως, δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
Από την πλευρά της η Αμερική κατηγορεί την Ευρώπη ότι θέλει την προστασία της χωρίς να πληρώνει γι’ αυτήν, όχι τουλάχιστον τόσο αδρά όσο μεταπολεμικά. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, εκτός από Ελλάδα, Βρετανία κι Εσθονία, δεν τηρούν τη ΝΑΤΟϊκή απαίτηση για αμυντικές δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ. Λετονία και Λιθουανία (που έγιναν μέλη Ε.Ε. και ΝΑΤΟ το 2004) ξοδεύουν λιγότερο από το μισό, όταν οι ΗΠΑ ξεπερνάνε το 4% του ΑΕΠ τους. Με Λετονία και Εσθονία, μάλιστα, να έχουν μεγάλες ρωσικές μειονότητες, στο 1/4 του πληθυσμού.
Οι χώρες της Βαλτικής θεωρούν ότι είναι πιθανό να είναι ο επόμενος στόχος του Πούτιν. Σήμερα εξαρτώνται αποκλειστικά από τη ΝΑΤΟϊκή ασπίδα για την αεράμυνά τους, αφού η ίδια η Ατλαντική Συμμαχία τις συμβούλεψε να μην αγοράσουν ακριβά μαχητικά αεροσκάφη.
Σχέδια επί χάρτου
Κι ενώ η Αμερική βρίσκει πάτημα για να επεκταθεί ανατολικά, καταδεικνύει τον Πούτιν ως υπεύθυνο. Από τον πόλεμο στη Γεωργία το 2008, το ΝΑΤΟ άρχισε ήδη να εκπονεί σχέδια για μελλοντική υπεράσπιση των χωρών της Βαλτικής. Κάτι που εντάθηκε με τις ρωσικές στρατιωτικές ασκήσεις του 2009, που περιλάμβαναν ακόμη και προσομοίωση πυρηνικής επίθεσης στη Βαρσοβία, και κορυφώθηκε στα πρόσφατα γεγονότα της Κριμαίας.
Το ΝΑΤΟ, λοιπόν, ισχυρίζεται ότι η συγκεκριμένη ρωσική τακτική είναι αυτή που το εξαναγκάζει να τοποθετήσει μόνιμες δυνάμεις στην Ανατολική Ευρώπη. Κάτι που φυσικά το εξυπηρετεί για να γίνει και πάλι δυνατός παίκτης στην περιοχή.
Χρησιμοποιεί, μάλιστα, την Ουκρανία σαν αφορμή για αναζωπύρωση των συζητήσεων σχετικά με ενδεχόμενη προσχώρηση στην Ατλαντική Συμμαχία των «ουδέτερων» Σουηδίας και Φινλανδίας, θεωρώντας πως αυτό θα ολοκλήρωνε την αμυντική θωράκιση όλης της περιοχής.
Με τον ίδιο τρόπο συζητούνται αυτές τις ημέρες διάφορες φιλόδοξες ιδέες με σκοπό τη μειωμένη ρωσική επιρροή στις χώρες της Βαλτικής. Όπως η τοποθέτηση ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων, η ανάπτυξη εναλλακτικών δρόμων προμήθειας αερίου, η κατασκευή ενός πυρηνικού σταθμού ως και η κατασκευή σιδηροδρόμου που θα τις ενώνει με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η τελευταία ιδέα είναι ένα ρωσόφωνο τηλεοπτικό κανάλι που θα απευθύνεται στις μεγάλες ρωσικές μειονότητες, ως αντίβαρο στα κανάλια που περνούν τη γραμμή του Κρεμλίνου.
Σύμφωνα με την ιδρυτική συνθήκη του ΝΑΤΟ, η επίθεση σε ένα μέλος συνιστά επίθεση προς όλα. Που σημαίνει ότι τα σύνορα του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη αποτελούν την απόλυτη κόκκινη γραμμή όσον αφορά τη Ρωσία. Και, σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της Εσθονίας, Τόμας Χέντρικ Ίλβες, αν κάποια από τις χώρες του ΝΑΤΟ επιχειρούσε ποτέ να μπλοκάρει την απάντηση σε επίθεση από εξωτερικό εχθρό, τότε η Συμμαχία πολύ απλά θα έπαυε να υπάρχει.
Το ΝΑΤΟ επιστρέφει
Τα τελευταία χρόνια, η Αμερική περιόρισε τη στρατιωτική της παρουσία στην Ευρώπη και τις ΝΑΤΟϊκές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, γυρνώντας ουσιαστικά το ΝΑΤΟ «πίσω στα βασικά». Ύστερα από δεκάδες πολέμους και παρεμβάσεις, αμερικανικές δυνάμεις σήμερα βρίσκονται πλέον μόνο στο Αφγανιστάν! Η παρουσία Αμερικανών στρατιωτών σε ΝΑΤΟϊκές βάσεις στην Ευρώπη από 213.000 το 1989 μειώθηκε σταδιακά σε 30.000. Η Ρωσία, όμως, έδωσε τώρα μια καλή αφορμή για να βρει το ΝΑΤΟ έναν ανανεωμένο λόγο και ρόλο ύπαρξης μέσα σε κλίμα ψυχροπολεμικό. Κι άλλο που δεν ήθελαν στην Ατλαντική Συμμαχία.
Γερουσιαστές, πάντως, ζητούν από το Κογκρέσο να εξετάσει σοβαρά τα υπέρ και τα κατά του σχεδίου ύψους 1 δισ. δολαρίων για ΝΑΤΟϊκή εξάπλωση στην Ανατ. Ευρώπη. Η Ρωσία υποστηρίζει ότι κάτι τέτοιο θα αποτελέσει παραβίαση συμφωνιών με το ΝΑΤΟ από τη δεκαετία του ’90. Ο Ομπάμα, όμως, δείχνει αποφασισμένος να αγνοήσει τα παράπονα της Μόσχας.
Παρά τις διαρκείς περικοπές, η υπεροχή των ΗΠΑ σε αμυντικές δαπάνες είναι τεράστια. Για το 2014 το μπάτζετ είναι 680 δισ. δολάρια. Ακόμα και το 2015, όμως, που ο προϋπολογισμός αναμένεται να πέσει στα 500 δισ. δολάρια, η στρατιωτική δαπάνη της Αμερικής θα συνεχίσει να αναλογεί στο 35% της αντίστοιχης παγκόσμιας.
Για το 2014 οι δαπάνες της Κίνας είναι 131,5 δισ. δολάρια και της Ρωσίας 69,3 δισ. Για τις επόμενες χρονιές, πάντως, και οι δύο χώρες προγραμματίζουν σημαντική αύξηση. Παρά ταύτα Κινέζοι αξιωματούχοι θεωρούν ότι δεν θα φτάσουν στα επίπεδα των ΗΠΑ πριν από το 2050. Η ψαλίδα, όμως, εκτιμάται ότι θα κλείνει χρόνο με τον χρόνο μεταξύ των τριών βασικών ανταγωνιστών.
Ο μεγαλύτερος φόβος του Πούτιν σχετικά με την Ουκρανία ήταν να μη γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Κατάφερε κάτι τέτοιο να θεωρείται πια αδύνατο. Η Ρωσία, όμως, όχι μόνο έχασε την Ουκρανία από μέλος της Ευρασιατικής Ένωσης, αλλά δέχεται πλέον όλο και πιο σφιχτό πρέσινγκ από το ΝΑΤΟ στα σύνορά της.
Η ιδέα των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην Κεντρική Ευρώπη, πάντως, ανησυχεί πολλά κράτη. Το 1997, κι ενώ το ΝΑΤΟ εξαπλωνόταν ανατολικά, υποσχέθηκε στη Ρωσία ότι δεν πρόκειται να τοποθετήσει μόνιμες δυνάμεις στην περιοχή. Σύμφωνα με τους Αμερικανούς και τους Πολωνούς, αυτή η υπόσχεση δεν ισχύει πια, αφού θεωρούν ότι το πλαίσιο ασφαλείας άλλαξε. Πιστεύουν ότι η διαφοροποίηση μεταξύ παλιάς Ευρώπης (όπου το ΝΑΤΟ μπορεί να εγκαταστήσει δυνάμεις) και νέας Ευρώπης (όπου δεν μπορεί) δεν ισχύει μετά την προσάρτηση της Κριμαίας.
Όσο για τη Γερμανία, δεν επιθυμεί την περαιτέρω εξάπλωση των αμερικανικών δυνάμεων στην Ανατ. Ευρώπη και προτιμά το ΝΑΤΟ να τηρήσει τη συμφωνία του 1997, ενώ η Γαλλία θεωρεί πολύ σημαντικό να προχωρήσει η πώληση των δύο πολεμικών πλοίων Μιστράλ στη Ρωσία, αξίας 1,2 δισ. ευρώ. Ωστόσο, η Πολωνία αδιαφορεί για τις όποιες αντιρρήσεις άλλων ευρωπαϊκών κρατών και θεωρεί τις ΗΠΑ σαν τον πιο σημαντικό προστάτη της «απέναντι στον ρωσικό επεκτατισμό». Για την Πολωνία είναι επιτακτική ανάγκη το ΝΑΤΟ να μεταφέρει μόνιμα δυνάμεις στο έδαφός της.
Εν κατακλείδι, το ερώτημα είναι κατά πόσο το αμερικανικό δόγμα ότι «ο πόλεμος είναι ο συντομότερος δρόμος για την επιτυχία», θα γίνει ξανά της… μόδας, με ό,τι συνεπάγεται αυτό, όταν μέχρι πρότινος έμοιαζε εντελώς ξεπερασμένο από τις εξελίξεις, όπως και οι «αραχνιασμένες» συνθήκες Ψυχρού Πολέμου.
Χρ.Λεοντής: Τα τραγούδια για τους εκτελεσμένους της Καισαριανής εξακολουθούν να κουβαλάνε το φορτίο τους το οποίο δεν ξεθυμαίνει, γιγαντώνεται
ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ
