Πόσα χρήματα χρειάζεται να δώσει ένας τουρίστας που επιθυμεί μέσα στο άλμπουμ των ταξιδιωτικών του εμπειριών να εντάξει και τη συμμετοχή σε ανασκαφές; Σύμφωνα με το πακέτο που πουλάει και έχει αναρτημένο στη σελίδα του το ταξιδιωτικό γραφείο «Discover Greek Culture», με 3.250 ευρώ ( κατ’ άτομο!) μπορεί κάποιος να επισκεφθεί αρχαιολογικούς χώρους που τελούν υπό ανασκαφή στην Κρήτη, να παρακολουθήσει σεμινάρια ανασκαφής, να συμμετάσχει στην ανασκαφική διαδικασία και βέβαια να απολαύσει το ήλιο, τη θάλασσα και τα κρητικά εδέσματα.
Μάρκετινγκ
Πρόκειται για ένα κανονικό μάρκετινγκ ανασκαφικού τουρισμού, ένα πλήρες πακέτο για περιπετειώδεις πλούσιους χομπίστες που αναζητούν «μοναδικές εμπειρίες», ένα πακέτο που μετατρέπει την ανασκαφή σε εμπόρευμα και θέτει την ίδια τη διαδικασία της έρευνας σε κινδύνους. Κι επειδή μέσα σε μόλις ένα μήνα πρόκειται για το δεύτερο κρούσμα μετά το αντίστοιχο τουριστικό πακέτο του ξενοδοχειακού συγκροτήματος Costa Navarino στη Μεσσήνη (ακυρώθηκε πριν ξεκινήσει μετά την αποκάλυψη του θέματος από τον «Ημεροδρόμο») μπορούμε πια να πούμε ότι το δις εξαμαρτείν… αυτή τη φορά σημαίνει ότι είμαστε πολύ κοντά στην διολίσθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε εμπορεύσιμο προϊόν και πολυτελή τουριστική ατραξιόν.
Παρά την απαγόρευση
Το πακέτο του εν λόγω τουριστικού πρακτορείου δεν έχει λάβει καμία άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού. Αντίθετα η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων με έγγραφό της στις 6/2/2014, σε απάντηση σχετικού αιτήματος που υπέβαλε το Discover Greek Culture στις 8/11/2013, το οποίο κοινοποιείται και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς μέλη του διδακτικού προσωπικού φέρονται ως ξεναγοί και εισηγητές σε σεμινάρια ανασκαφών προς τους επισκέπτες, δηλώνει ότι η συμμετοχή τέτοιων ομάδων στην ανασκαφική διαδικασία δεν μπορεί επιτραπεί. Δηλαδή, απαγορεύει την υλοποίηση του συγκεκριμένου τουριστικού προγράμματος.
Παρ’ όλα αυτό το τουριστικό γραφείο μη λαμβάνοντας υπόψη την απαγόρευση το ανήρτησε την προσφορά στην ιστοσελίδα του (βλ. http://www.discovergreekculture.gr/package/crete-excavation-tour) παραθέτοντας πλήρη στοιχεία της διαδρομής και του προγράμματος των συμμετεχόντων.
3.250 ευρώ το «κεφάλι»
Μάλιστα, το όλο πρόγραμμα από τη κοστολόγησή του (3.250 ευρώ κατ’ άτομο) είναι φανερό ότι απευθύνεται σε τουρίστες ιδιαίτερων οικονομικών δυνατοτήτων. Φυσικά, δεν υπάρχει πουθενά καμία νύξη ότι μέρος των εσόδων θα διατεθεί για τη συνέχιση των ανασκαφών που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα των επισκέψεων..
Βέβαια ακόμα κι συνέβαινε αυτό δεν μπορεί το δημόσιο αγαθό της πολιτιστικής κληρονομίας να αποτελεί “πακέτο” πολυτελούς πολιτιστικού τουρισμού με μοναδικό κριτήριο τα οικονομικά ανταλλάγματα, ούτε είναι θεμιτό να αντιμετωπιστεί ως ανταποδοτικό μέσο για τυχόν χρηματοδότηση της έρευνας ή της προστασίας ενός αρχαιολογικού χώρου. Η λογική των συμφωνιών win – win ταιριάζουν στο κόσμο των επιχειρήσεων, αλλά όχι στον κόσμο της επιστήμης.
Το πρόγραμμα
Το πρόγραμμα του πανάκριβου τουριστικού πακέτου αφορά σε ανασκαφές της περιοχή της Ιεράπετρας και συγκεκριμένα:
– το νησάκι Μόχλος (στον κόλπο του Μεράμπελου κοντά τη Σητεία), όπου έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα κατοίκησης από τα πρωτομινωϊκά χρόνια μέχρι και τον 1ο αι. πΧ.
– Στον οικισμό «Χαλασμένος» με ίχνη κατοίκησης από την Υστερη Μινωϊκή Περίοδο.
– Εφόσον στους παραπάνω χώρους οι επισκέπτες θα έχουν πάρει τις βασικές πληροφορίες για την ανασκαφική διαδικασία, όπως αναφέρει η ιστοσελίδα, τώρα οι τουρίστες θα μπορούν να εντρυφήσουν βαθύτερα στην ανασκαφική πρακτική στη ανασκαφή που διεξάγεται στην Ανατολή της Ιεράπετρας. Θα έχουν μάλιστα την δυνατότητα να εξετάσουν αρχαιολογικά ευρήματα στο μικροσκόπιο! Δηλαδή, κανονική συμμετοχή σε μία αμιγώς επιστημονική διαδικασία.
– Στο ακατοίκητο νησάκι Κουφονήσι θα προσφερθεί η μοναδική εμπειρία οι τουρίστες – ανασκαφείς να κολυμπήσουν δίπλα στα ερείπια του Ρωμαϊκού Θεάτρου! Δεν το λέμε εμείς… έτσι ακριβώς το γράφει η ιστοσελίδα του τουριστικού πρακτορείου.
Φυσικά όλα αυτά διανθίζονται στο ενδιάμεσο με κολύμπι, φαγητό, διαμονή σε πολυτελή καταλύματα και ό, τι άλλο μπορεί να συνιστά ένα πολυτελές και πλήρες τουριστικό πακέτο, από εκείνα που αναπαράγουν το σλόγκαν «Ζήσε το μύθο σου στην Ελλάδα!».
«Αρχαιολογία» α λα κάρτ
Δηλαδή από την μια έχουμε την απολύτως εξωθεσμική και πέρα από κάθε επιστημονική και ανασκαφική πρακτική συμμετοχή τουριστών σε μία απολύτως επιστημονική διαδικασία και από την άλλη ο αρχαιολογικός χώρος, που είναι και εκ του Συντάγματος κατ’ εξοχή δημόσιο αγαθό, γίνεται προσοδοφόρα ενασχόληση και αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και συναλλαγής με τελικό αποδέκτη του αντιτίμου έναν ιδιώτη. Πρόκειται για ευθεία και ξεκάθαρη αμφισβήτηση του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού επισήμως δεν έχει πάρει καμία θέση απέναντι στο φαινόμενο που αρχίζει να εξαπλώνεται. Ο υπουργός Πολιτισμού, Κ. Τασούλας, όταν του ζητήθηκε να πάρει θέση για την αντίστοιχη υπόθεση με το CostaNavarino, στη διάρκεια συνάντησης με τους πολιτιστικούς συντάκτες, απέφυγε να απαντήσει ξεκάθαρα, ωστόσο δεν απέφυγε να πει ότι δεν έχει αντίρρηση οι ιδιώτες να έχουν κάποιο ρόλο…
Τι λέει ο νόμος
Στο μεταξύ η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων έχει ήδη στείλει σχετικό έγγραφο προς όλες τις Εφορείες Αρχαιοτήτων ανά τη χώρα, τις Ξένες Πανεπιστημιακές Σχολές και την Αρχαιολογική Εταιρεία υπενθυμίζοντας τις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου (3028/2002) σχετικά με την συμμετοχή στην ανασκαφική διαδικασία, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι οι φορείς που διενεργούν ανασκαφές «οφείλουν να είναι συνεπείς στη στελέχωση των επιστημονικής τους ομάδας και εξαιρετικά προσεκτικοί στην επιλογή τυχόν εθελοντών, οι οποίοι να σχετίζονται με την ευρύτερη επιστήμη της αρχαιολογίας και της προστασία των μνημείων. Επίσης, δύνανται να παρέχουν τη δυνατότητα επίσκεψης και ξενάγησης για επισκέπτες ειδικού ενδιαφέροντος σε χώρους όπου διενεργούνται συστηματικές ανασκαφές, με δική τους ευθύνη. Ωστόσο δεν επιτρέπεται η συμμετοχή των παραπάνω στην διαδικασία της ανασκαφικής έρευνας ή στις εργασίες ανάδειξης, συντήρησης για λόγους προστασίας των αρχαιοτήτων».
Το έργο των αρχαιολόγων
Κι επειδή τελευταία η προστασία του κοινωνικού ρόλου του δημόσιου αγαθού αντιμετωπίζεται ως αναχρονισμός και η φροντίδα ώστε αυτό το αγαθό να μην εκπέσει στη κατηγορία του προϊόντος προς πώληση κρίνεται ως εμμονική ιδεολογική αγκίλωση και υπονόμευση της εξέλιξης να θυμίσουμε ότι τα τελευταία χρόνια η ανασκαφική εμπειρία έχει μοιραστεί με το κοινό, ιδιαίτερα των μικρών τοπικών κοινωνιών, με ευθύνη αυτών των… «εμμονικών» και «οπισθοδρομικών» αρχαιολόγων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας με διάφορους τρόπους.
Τέτοιους, όμως, που εξασφαλίζουν την ισονομία και το ίδιο και ίσο δικαίωμα για όλους του πολίτες και φυσικά χωρίς κανένα αντίτιμο. Και σε καιρούς όπου κάθε τέτοια προσπάθεια συμβαίνει μέσα σε υπηρεσίες με ελάχιστο προσωπικό, καθόλου χρήματα, αλλά περίσσια φροντίδα και προσφορά. Εκατοντάδες ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, προγράμματα για ειδικές ομάδες, εκδηλώσεις, καμωμένα με κέφι, φαντασία, μεράκι γίνονται απ’ άκρη σε άκρη στην χώρα, μέχρι και μίμηση ανασκαφής έχουν κάνει για τα παιδιά.
Ζήτω η «ιδιωτική πρωτοβουλία»…
Αλλά, όλα αυτά παραμένουν αόρατα. Ορατό και οπωσδήποτε πρωτοποριακό, σύγχρονο, σπουδαίο είναι ό,τι έρχεται να υπονομεύσει τις δημόσιες δομές και να λειτουργήσει απέναντί τους και εις βάρος τους. Ο,τι αρπάζεται από τους ιδιώτες εμπεριέχει πάθος και εκσυγχρονισμό, ό,τι πηγάζει από τη δουλειά των ανθρώπων στις δημόσιες δομές πγίγεται από γραφειοκρατία.
