Ο τωρινός μεγάλος ξεσηκωμός της φοιτητικής νεολαίας για τα ιδιωτικά «Πανεπιστήμια» φέρνει στο νου εμάς των παλιότερων , αλλά και στους γνώστες της γεμάτης αγώνες ιστορίας του φοιτητικού κινήματος στη χώρα μας, ένα ανάλογο μεγάλο κίνημα στη δεκαετία του 1960. Αυτό το κίνημα που πήρε το όνομά του από την απαίτηση φοιτητών, σπουδαστών και μαθητών να δοθεί το 15% του Προϋπολογισμού για την Παιδεία που πήρε γρήγορα και πολιτικά και αντιιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά. Ένα κίνημα που κινήθηκε γύρω από τρεις άξονες:
— Το αίτημα για το 15% στην Παιδεία. Εκείνα τα χρόνια το ποσοστό ήταν 9 έως 10%. (Μια σύγκριση με τα σημερινά ποσοστά, εξήντα δύο χρόνια μετά, βγάζει μεταξεταστέες όλες τις κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων!).
— Η απαίτηση για Δημοκρατία με το εμβληματικό σύνθημα «114»
(από το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος που όριζε ότι «Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται εις τον πατριωτισμόν των Ελλήνων»).
— Το αίτημα για Ανεξαρτησία, Ειρήνη και Αφοπλισμό με εμβληματική τη μεγάλη συμμετοχή της νεολαίας στις Μαραθώνιες πορείες και τη δράση οργανώσεων (όπως ο σύλλογος Μπέρτραντ Ράσελ που πήρε το όνομά του από τον μεγάλο άγγλο φιλοσόφο και ειρηνιστή).
Στα πρώτα χρόνια μετά τον Εμφύλιο το φοιτητικό κίνημα ήταν ουσιαστικά αποκεφαλισμένο. Τα περισσότερα στελέχη του στη δεκαετία του ’40 είτε είχαν χάσει τη ζωή τους στην Αντίσταση κατά των γερμανών , στο Δημοκρατικό Στρατό και στις εκτελέσεις, είτε βρίσκονταν στις εξορίες και στις φυλακές, είτε στην προσφυγιά.
Κάποιοι που είχαν καταφέρει να γλυτώσουν τη σύλληψη δούλευαν στις οργανώσεις του ΚΚΕ μέσα σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας. Στη Μακρόνησο από τους πρώτους που «εγκαινίασαν» το στρατόπεδο, τον Ιούλη του 1947, ήταν ένας λόχος από 150 φοιτητές και σπουδαστές που μέχρι να φτάσουν στο ξερονήσι τους περιέφεραν σε ανοιχτά φορτηγά, περνώντας τους από χωριά όπου «αγανακτισμένοι εθνικόφρονες» τους έβριζαν και τους πέταγαν σκουπίδια. Και οι μακρονησιώτες φοιτητές μαζί με τους άλλους εξόριστους έβλεπαν συχνά καθηγητές, «ακαδημαϊκούς δασκάλους», όπως ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Σπύρος Μαρινάτος, οι πρυτάνεις του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Σπυρόπουλος και της ΑΣΟΕΕ Γεώργιος Ζώρας και δεκάδες άλλους εθνοκάπηλους και αμύντορες της ηθικής να τους κανοναρχούν για τον «σύγχρονο Παρθενώνα» και την «Εθνική Κολυμβήθρα».
Και όσοι απελευθερώνονταν από τις φυλακές και τις εξορίες, τσακισμένοι και βασανισμένοι, υπό συνεχή αστυνομική παρακολούθηση, ρίχνονταν στον αγώνα για ένα κομμάτι ψωμί. Άλλοι δούλευαν σαν εργάτες στις οικοδομές, κι’ ας «χρωστούσαν» δυο μαθήματα για να πάρουν το πτυχίο του Πολυτεχνείου. Άλλοι, αριστούχοι της Νομικής γύριζαν την Αθήνα πουλώντας βιβλία. Άλλοι έκαναν τα γκαρσόνια.
Στην περίοδο 1950-1955 στα ΑΕΙ κυριαρχούσαν οι ακροδεξιοί των «Ενώσεων Φοιτητών» ΕΦΠΑ στην Αθήνα και ΕΦΕΠΘ στη Θεσσαλονίκη, με κύριο στήριγμα τις παρακρατικές οργανώσεις.
Κι όμως, κι’ αυτή την περίοδο δεν έλειψαν τα σκιρτήματα ενός κινήματος που ξεκινούσε από την αρχή και στο οποίο έπαιζαν ρόλο και τα στελέχη της παράνομης ΕΠΟΝ και της «νόμιμης» νεολαίας της ΕΔΑ, όπως το Μάρτη του 1953, τότε που εκατοντάδες «επιλαχόντες» φοιτητές κήρυξαν απεργία πείνας διεκδικώντας το δικαίωμα στις σπουδές.
Το 1954 (χρονιά που εκτελέστηκαν ο Νίκος Πλουμπίδης στο Χαϊδάρι και ο 30χρονος αγωνιστής Γραικός στη Θεσσαλονίκη), παρά το κλίμα τρομοκρατίας, τις αποφάσεις στρατοδικείων με καταδίκες σε θάνατο για «κατασκοπεία» αγωνιστών, και τις συλλήψεις στελεχών του ΚΚΕ όπως ο Χαρίλαος Φλωράκης, το φοιτητικό κίνημα αν και σε μεγάλο βαθμό ανοργάνωτο αρχίζει να ζωντανεύει.
Το Κυπριακό καταλύτης εξελίξεων στο κίνημα της νεολαίας
Ρόλο καταλύτη σ’ αυτό έπαιξαν οι μεγάλες κινητοποιήσεις, που κράτησαν σ’ όλα τα χρόνια που ακολούθησαν, για το ζήτημα της Κύπρου. Στις 20 Αυγούστου εκείνης της χρονιάς με την ευκαιρία της κατάθεσης προσφυγής της Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη το κυπριακό, στο Σύνταγμα συγκροτείται μεγάλο συλλαλητήριο. Τον τόνο τον δίνουν χιλιάδες νέοι. Όταν οι συγκεντρωμένοι προσπάθησαν να πορευτούν προς την αγγλική πρεσβεία επενέβη η αστυνομία. Η κυβέρνηση του Παπάγου είχε προειδοποιήσει πως δεν θα επιτρέψει «αντισυμμαχικάς» εκδηλώσεις. Με την επέμβαση της αστυνομίας και των πυροσβεστικών αντλιών, που καταβρέχουν τους διαδηλωτές, ξεσπούν άγριες συγκρούσεις. Οι νέοι αντιδρούν πετώντας ξύλα και πέτρες και προκαλούν ζημιές σε τραμ της αγγλικής εταιρείας Πάουερ.
Το Σεπτέμβρη του1955 εξαπολύεται πογκρόμ κατά των ελλήνων της Πόλης και βανδαλισμοί κατά των αξιωματικών που υπηρετούσαν στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη. Ακολουθούν νέα συλλαλητήρια και συγκρούσεις με την αστυνομία στην Αθήνα και στις άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας.
Οκτώ μήνες μετά στις 9 Μάη του 1956 μεγάλο συλλαλητήριο στην Αθήνα μετατρέπεται σε λουτρό αίματος με την ένοπλη επίθεση της αστυνομίας . Τρεις διαδηλωτές χάνουν τη ζωή τους. Ένας αστυφύλακας τραυματίζεται θανάσιμα. Δεκάδες είναι οι τραυματίες.
Με την πάροδο του χρόνου τα συλλαλητήρια παίρνουν και καθαρά αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα με τον τόνο που δίνουν νέοι της Αριστεράς. Είναι η εποχή που βράζουν οι αποικιοκρατούμενες χώρες. Στο Βιετνάμ η νίκη επί των γάλλων ιμπεριαλιστών στο Ντιε Μπιεν Φου συγκλονίζει τον κόσμο. Στην Αλγερία ξεσπά η εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση με έντονο τον κοινωνικό χαρακτήρα.
Τον ίδιο καιρό πολλαπλασιάζονται οι εργατικές κινητοποιήσεις και οι διαμαρτυρίες του αγροτικού κόσμου. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις στη χώρα οξύνονται. Και μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον ωριμάζουν οι συνθήκες για να ξεσπάσει αυτό το μεγάλο νεολαιίστικο κίνημα του 15%, το κίνημα Ειρήνης και η πάλη για τη Δημοκρατία.
Η επιστράτευση του παρακράτους και της ΚΥΠ
Για την αντιμετώπιση του ανερχόμενου φοιτητικού κινήματος και ιδιαίτερα τον «κίνδυνο» από την άνοδο του κύρους της Αριστεράς, μετά και τις εκλογές του 1958 και την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση, επιστρατεύεται το παρακράτος. Ένας από τους κύριους μοχλούς του η ΚΥΠ με επικεφαλής τον στρατηγό και άνθρωπο των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ Αλ. Νάτσινα, στην οποία υπάγονταν η «Υπηρεσία Ειδικών Μελετών» της οποίας προϊστάμενος ήταν μετά το 1959 ο μετέπειτα δικτάτορας Παπαδόπουλος. Καθοριστικό ρόλο έπαιζε και η «Υπηρεσία Πληροφοριών της Προεδρίας της Κυβερνήσεως» με επικεφαλής το στρατηγό Νικόλαο Γωγούση , ένα από τα κύρια στελέχη του ΙΔΕΑ. Παράλληλα μετά το 1958 στις υποδιευθύνσεις Ασφαλείας της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής δημιουργήθηκαν δύο νέα κέντρα: Το σπουδαστικό τμήμα και το τμήμα Τύπου.
Τo τμήμα Τύπου παρακολουθούσε ιδιαίτερα τις κινήσεις των φοιτητών της Αριστεράς, τα έντυπα και τις προκηρύξεις τους. Το 1961 σε έκθεσή του για την «Πανσπουδαστική» αναφέρει: « Η Πανσπουδαστική ήρξατο συστηματικήν από των στηλών της επίθεσιν προς την κατεύθυνσιν της δυσφημήσεως και κατασυκοφαντήσεως των νομίμων και εθνικής πνοής οργανώσεων».
Στο γνωστό «Σχέδιο Περικλής» για την αντιμετώπιση του κομμουνισμού υπήρχε ειδική μέριμνα και για το φοιτητικό κίνημα. Σε άκρως απόρρητο και εξαιρετικά επείγον έγγραφο που υπογράφει, στις 4.8.1961, ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ Αθ. Φροντιστής με τα πρακτικά ειδικής σύσκεψης, που έγινε μια μέρα πριν, στα «Αποφασισθέντα» και στο κεφάλαιο «Νεολαία» διαβάζουμε:
«(1) Σπουδάζουσα νεολαία Ανωτέρων Σχολών
Θα εξακολουθήση υφιστάμενον το ήδη εφαρμοζόμενον σύστημα κατά το οποίον συνεργάζονται η Υπηρεσία Πληροφοριών, τα Σώματα Ασφαλείας και η ΚΥΠ και συγκεκριμένως:
–Η Υπηρεσία Πληροφοριών εις ό,τι αφορά την γενικήν κατεύθυνσιν και την διαφώτισιν
–Τα Σώματα Ασφαλείας και η ΚΥΠ εις ό,τι αφορά τον οργανωτικόν τομέα και την αντικομμουνιστικήν δράσιν.
(2) Σπουδάζουσα Νεολαία Μέσης Εκπαιδεύσεως
Εις ό,τι αφορά την συλλογήν πληροφοριών υπεύθυνα τα Σώματα Ασφαλείας και η ΚΥΠ.
Εις ό,τι αφορά την Εθνικήν διαφώτισιν η Υπηρεσία Πληροφοριών μέσω του Υπουργείου Παιδείας.
(3) Εξωσχολική Νεολαία
Εις ό,τι αφορά τον Οργανωτικόν Τομέα και την αντικομμουνιστικήν δράσιν η ευθύνη ανήκη εις τα Σώματα Ασφαλείας και την ΚΥΠ βοηθούμενα υπό των Ενόπλων Δυνάμεων όπου απαιτείται, εις ό,τι αφορά την διαφώτισιν αρμοδία Υπηρεσία Πληροφοριών».
Σημείωση: Στις περισσότερες συσκέψεις υπό τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ γραμματέας ήταν ο μετέπειτα δικτάτορας Παπαδόπουλος, τότε αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού, που υπηρετούσε στην ΚΥΠ…
Η ΕΚΟΦ και οι επιδρομές με ασφαλίτες στα ΑΕΙ
Στο φοιτητικό χώρο παρακλάδι και όργανο του παρακράτους, της Ασφάλειας και των μυστικών υπηρεσιών ήταν η «Εθνική Κοινωνική Οργάνωσις Φοιτητών», η διαβόητη ΕΚΟΦ. Δίπλα σ’ αυτήν λειτουργούσαν στο χώρο της σπουδάζουσας και της Νεολαίας , άλλες …54 (!) οργανώσεις παρακρατικές-φασιστικές ( Ανδρέας Λεντάκης «Οι νεοφασιστικές οργανώσεις στην νεολαία» έκδοση του 1963).
Η ΕΚΟΦ ιδρύθηκε το 1959 με έμβλημα δύο δάδες χιαστί και κεντρικό όργανο την «Ηχώ των σπουδαστών» που τυπωνόταν σε στρατιωτικό τυπογραφείο (το έντυπο το χρηματοδοτούσαν κάθε μήνα από τα μυστικά κονδύλια με 14.000 δρχ.) και βασικό χρηματοδότη την ΚΥΠ.
Στο επίσημο καταστατικό της ΕΚΟΦ αναφέρονται ως σκοποί της η «παροχή παντοειδούς βοηθείας εις τους φοιτητάς σπουδαστάς», η «δι’ επιστημονικών μεθόδων ανάπτυξις των ελληνικών και οικονομικών θεσμών και προβλημάτων» και η «μέριμνα δια την προώθησιν και επίλυσιν των διαφόρων φοιτητικών και εθνικών ζητημάτων».
Ήταν η εποχή που η κυβέρνηση Καραμανλή είχε προχωρήσει σε μια σειρά αντιεκπαιδευτικά μέτρα όπως η μείωση των κονδυλίων για την Παιδεία, ο διπλασιασμός των διδάκτρων στα Πανεπιστήμια και η περιστολή των δαπανών για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Τρόποι δράσης της; Η κατάδοση στην Ασφάλεια των «αντεθνικώς δρώντων» φοιτητών, η τραμπούκικη διάλυση των φοιτητικών συνελεύσεων και συγκεντρώσεων ( ένα από τα όπλα που χρησιμοποιούσαν ήταν τα νεράτζια με ξυραφάκια που πέταγαν στους φοιτητές και μαθητές), οι αντισυγκεντρώσεις των δήθεν «αγανακτισμένων εθνικοφρόνων φοιτητών» , η άγρια κακοποίηση αριστερών φοιτητών , οι από κοινού με ασφαλίτες επιδρομές στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, δωροδοκίες συνδικαλιστών φοιτητών, παροχή σημειώσεων για να περνούν τα καλόπαιδα τις εξετάσεις (σαν αυτά που κάνουν και σήμερα οι λεβεντοδαπίτες), δωρεάν φροντιστηριακά μαθήματα και άλλα «εθνωφελή» πράματα. Ειδικά για τη σημασία των αντισυγκεντρώσεων ο «ανανήψας κομμουνιστής, επιστρέψας εκ του Παραπετάσματος» Γεώργιος Γεωργαλάς, που μας τα έπρηζε με τις τηλεοπτικές του διαλέξεις επί χούντας (τον είχαν κάνει και «υφυπουργό»), σε σύσκεψη της «υπηρεσίας Πληροφοριών της Προεδρίας της Κυβερνήσεως» υπό τον στρατηγό Γωγούση τον Οκτώβριο του 1962 είπε:
«Εις τας υπό των κομμουνιστών προκαλουμένας συγκεντρώσεις αι υπηρεσίαι μας ακολουθούν την τακτικήν να παρεμβάλλουμε πρόσωπα προς πρόκλησιν συγχύσεως, πράγμα το οποίον εάν επιτύχη ενθαρρύνει τους κομμουνιστάς και αποθαρρύνει τους παρεμβαλλομένους. Προτείνω ως αποτελεσματικήν μέθοδον προς εξουδετέρωσιν τας αντισυγκεντρώσεις» (σ.σ. Σαν αυτή που οδήγησε στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη).
Και όλα αυτά με το αζημίωτο βέβαια αφού πολλά από τα «μπουμπούκια» της ΕΚΟΦ βολεύονταν σε κρατικές θέσεις. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί πως ουδείς ΕΚΟΦίτης τιμωρήθηκε για τις δολοφονικές τους επιθέσεις.
Από τους πρώτους καθοδηγητές της ήταν ο γνωστός στους φοιτητές εκείνης της εποχής, ο πυγμάχος και φοιτητής της Νομικής, τραμπούκος με τ’ όνομα, Λάκης Ιωαννίδης που δρούσε στη Θεσσαλονίκη με έδρα τα γραφεία της ΕΚΟΦ στη Διαγώνιο και ένα καφενείο το λεγόμενο και «τραμπούκ καφέ».
Η περίοδος της Χούντας ήταν η χρυσή εποχή για τους ΕΚΟΦίτες. Αρκετοί από αυτούς ανέλαβαν υπουργεία και διάφορες καίριες θέσεις στον κρατικό μηχανισμό. Ποιόν να αφήσουμε και ποιόν να πρωτοπιάσουμε: Ο Μανωλόπουλος, ο Γεωργαλάς , ο Ιωαννίδης (αυτόν λόγω «προσόντων» τον έχρισαν διπλωμάτη), ο Χρήστος Μίχαλος («υφυπουργός»), ο Λουκάς Παπαγγελής (γ,γ, Τύπου και Πληροφοριών), και πόσοι άλλοι που θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων για να τους απαριθμήσουμε όλους.
Ακόμη κάποιους θα τους συναντήσουμε και στα μεταπολιτευτικά χρόνια, όπως τον Άγγελο Μπρατάκο που διετέλεσε διευθυντής της ΝΔ τη δεκαετία του ’80 και υφυπουργός Εσωτερικών την περίοδο 1992-93, και τον δικηγόρο Γ. Αλφαντάκη, υπερασπιστή του δικτάτορα Ιωαννίδη στη δίκη των πρωταιτίων της Χούντας.
Πολλοί ΕΚΟΦίτες δεν έκρυβαν τα φιλοναζιστικά τους «Πιστεύω». Είκοσι από αυτούς προσπάθησαν να διαλύσουν συγκέντρωση για την Πρωτομαγιά στο θέατρο Αλάμπρα του Συλλόγου Εργαζομένων Φοιτητών- Σπουδαστών, φωνάζοντας « Ζήτω ο Άιχμαν»( το στέλεχος των SS που πρωταγωνίστησε στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων, που πιάστηκε δικάστηκε και εκτελέστηκε στο Ισραήλ). Οι τραμπούκοι συνάντησαν την οργή των φοιτητών που τους απομάκρυναν με τη βία.
Πίσω από τη δράση των ακροδεξιών φοιτητών της εποχής βρίσκονταν και καθηγητές του Πανεπιστημίου φορείς και οι ίδιοι αντιδραστικών και σκοταδιστικών αντιλήψεων. Ενας από αυτούς, και χαρακτηριστικό παράδειγμα, ήταν ο καθηγητής Πατρολογίας στη Θεολογική Σχολή της Θεσσαλονίκης Παναγιώτης Χρήστου. Πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου τα χρόνια της Δικτατορίας , που οι φοιτητές αποκαλούσαν «πρύτανη των τανκς», έγινε «υπουργός» Παιδείας στη Χούντα του Ιωαννίδη (1973-1974. Για το λόγο αυτό παύτηκε από καθηγητής μετά τη μεταπολίτευση.
« Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σοφία»- «Μαθήματα στο Μον Παρνές»
Από το Φλεβάρη του 1962 σε όλες τις πανεπιστημιακές σχολές επικρατεί αναβρασμός.
Στις 31 του Μάρτη στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου συγκεντρώνονται φοιτητές του Φυσικού τμήματος μαζί με συναδέλφους τους που κατέβηκαν με πούλμαν από τη Θεσσαλονίκη. Διαμαρτύρονται γιατί αποκλείονται από τις εξετάσεις για πρόσληψη στον ΟΤΕ.
Η αστυνομία επιτίθεται με αγριότητα στους φοιτητές που προσπάθησαν να κάνουν πορεία προς τον ΟΤΕ στην Πατησίων. Η επίθεση διαρκεί δύο ώρες. Οι τραυματίες φοιτητές είναι πολλοί. Η αστυνομία επικαλείται για την επίθεση «αριστερίζοντα στοιχεία που παρεισέφρησαν μεταξύ των φοιτητών» («Ελευθερία» 1/4/1962).
Ο όρκος του φοιτητή: «Ορκίζομαι να υπερασπίζομαι τις ακαδημαϊκές ελευθερίες και το ακαδημαϊκό άσυλο»
Την Παρασκευή 8.4 τρεις χιλιάδες φοιτητές συγκεντρώνονται μέσα και έξω από το Θέατρο Χατζηχρήστου στην ομώνυμη στοά, μετά από κάλεσμα της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθήνας (ΔΕΣΠΑ) και δίνουν με υψωμένο το χέρι τον όρκο του φοιτητή:
«Ορκίζομαι να φυλάττω το Σύνταγμα και την Δημοκρατίαν, πιστός εις τας παραδόσεις της ελληνικής νεολαίας, και να υπερασπίζομαι τις ακαδημαϊκές ελευθερίες και το ακαδημαϊκό άσυλο. Ζήτω η Δημοκρατία».
Ξύλο και στους … «εθνικόφρονες» θεολόγους από τον «κομμουνιστοφάγο» Ρακιντζή
Στις 11.4. στα Προπύλαια γίνεται μεγάλο φοιτητικό συλλαλητήριο. Σ’ αυτό συμμετέχουν και φοιτητές της Θεολογικής, δηλωμένοι οι περισσότεροι «εθνικόφρονες», με το ξεχωριστό δικό τους αίτημα να μην περιορισθούν οι ώρες διδασκαλίας των Θρησκευτικών στα σχολεία και να διορισθούν περισσότεροι θεολόγοι καθηγητές. Στο συλλαλητήριο συμμετέχουν και δεκάδες κληρικοί θεολόγοι. Όταν όλοι οι φοιτητές ξεκινούν πορεία προς το υπουργείο Παιδείας στην οδό Μητροπόλεως αρχίζει η επίθεση των χιλίων αστυνομικών, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του πρωτοπρεσβύτερου και καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Γεωργίου Μεταλληνού (μέλος τότε της επιτροπής των φοιτητών Θεολογικής). Δίπλα στην αστυνομία δουλεύουν και οι μάνικες από τα οχήματα της Πυροσβεστικής, καταβρέχοντας τους φοιτητές. Και μέσα στο ξύλο, μαζί με τους αριστερούς και κεντρώους φοιτητές, τα γκλομπ οι μπουνιές και οι κλωτσιές των αστυφυλάκων και των ΕΚΟΦιτών που τους βοηθούσαν πέφτουν σύννεφο και στους θεολόγους που είχαν στην κεφαλή της πορείας τους πολλούς ρασοφόρους φοιτητές παπάδες και διάκους καθώς και κορίτσια φοιτήτριες Θεολογίας. Πίστευαν έτσι πως οι αστυφύλακες θα σεβόντουσαν τους ρασοφόρους και τις φοιτήτριες. Δεν ρώταγαν δεν μάθαιναν από τους συναδέλφους τους από άλλες σχολές;
Στο ρεπορτάζ της « Ελευθερίας» διαβάζουμε πως η κυβέρνηση εξαπέλυσε εναντίον των θεολόγων «Την χειροτέραν αστυνομικήν επιχείρησιν από των πολυνέκρων γεγονότων της διαδηλώσεως δια το Κυπριακόν από τον Σεπτέμβριον του 1957». Οι θεολόγοι πιστεύοντας ότι θα σταματήσει το ξύλο από τους αστυφύλακες ψέλνουν τον εθνικό ύμνο. Το ξύλο γίνεται χειρότερο. Τότε αρχίζουν να ψέλνουν το «Τη Υπερμάχω». Με την πρώτη στροφή, διαβάζουμε στον « Θεολογικό Αγώνα», οι αστυφύλακες αφηνιάζουν και «παραβιάζοντας το άσυλο του Πανεπιστημίου, πέρασαν τα Προπύλαια και κυνηγούσαν τους αναζητούντες προστασία φοιτητές μέχρι και την αίθουσα τελετών του Ιδρύματος (…) Φοιτητές και φοιτήτριες έτρεχαν κρατώντας σταυρούς ή τα σχισμένα πανό τους…». Την άλλη μέρα οι δαιμόνιοι ρεπόρτερ της «Καθημερινής» ανακάλυψαν στους σταυρούς των φοιτητών της Θεολογικής κοντάρια και παλούκια των ταραξιών αριστερών…
Και μια λεπτομέρεια που έχει τη σημασία της για το κλίμα εκείνων των ημερών: Στην κεφαλή της επίθεσης των αστυνομικών κατά των θεολόγων βρισκόταν ο γνωστός «κομμουνιστοφάγος», από τα χρόνια του Μεταξά, της Κατοχής και του Εμφυλίου, και θεοσεβούμενος αρχηγός της Αστυνομίας Ρακιντζής και ο προϊστάμενος της υπηρεσίας… διώξεως του κομμουνισμού αστυνόμος Παπασπυρόπουλος!
«Η δεξίωσις του πρυτάνεως στους Βασιλείς»
Κι ενώ οι Σχολές βράζουν ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Ευγένιος Φωκάς βρίσκει την ώρα να παραθέσει… δεξίωση με «τους βασιλείς, μέλη της κυβερνήσεως και μεγάλο αριθμό προσκεκλημένων»! Πεντακόσιοι φοιτητές εξαγριωμένοι από την αθλιότητα του πρύτανη και της κυβέρνησης αποδοκιμάζουν τους προσκεκλημένους. Παρεμβαίνει η αστυνομία και ακολουθεί το άγριο ξύλο στους φοιτητές. Το ίδιο γίνεται και την επόμενη μέρα στη συγκέντρωση της ΔΕΣΠΑ που είχε απαγορευτεί με εκατοντάδες συλλήψεις και τραυματίες φοιτητές, δημοσιογράφους, ακόμη και περαστικούς.
Μετά από όλα αυτά η κυβέρνηση απαγορεύει όλες τις συγκεντρώσεις , ακόμη και των πολιτικών κομμάτων- ακόμη και της αξιωματικής αντιπολίτευσης που ήταν η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου. Ο υπουργός Εσωτερικών Γεώργιος Ράλλης πιπιλάει τη γνωστή καραμέλα υποστηρίζοντας ότι η απόφαση οφείλεται σε «θετικάς πληροφορίας περί μελετωμένης εκμεταλλεύσεως της συγκεντρώσεως εις ανοικτόν χώρον υπό της άκρας αριστεράς προς εκτροπήν εις οχλοκρατικάς εκδηλώσεις».
Στην προσπάθεια της κυβέρνησης να περιορίσει τις φοιτητικές κινητοποιήσεις επιστρατεύονται και τα γνωστά και τότε και τώρα «φάρμακα» για την προστασία κάθε καταπιεστικού μηχανισμού ακόμη και «εκπαιδευτικού». Λίγα εικοσιτετράωρα μετά το συλλαλητήριο της Αθήνας η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου αποφασίζει τη διακοπή της λειτουργίας του Ιδρύματος και της Φοιτητικής Λέσχης στη γωνία Ακαδημίας και Ιπποκράτους για ένα δεκαήμερο. Παρά το κλείσιμο του Πανεπιστημίου η ΔΕΣΠΑ καλεί σε νέο συλλαλητήριο στις 13.4. Η κυβέρνηση απαγορεύει την πραγματοποίησή του. Οι φοιτητές αψηφούν την απαγόρευση και μαζεύονται στα Προπύλαια. Στις συγκρούσεις με την αστυνομία τραυματίζονται 18 διαδηλωτές και 3 αστυφύλακες. Ογδόντα νέοι συλλαμβάνονται. Τα όσα συμβαίνουν στο χώρο της εκπαίδευσης συζητούνται στη Βουλή , όπου ο Καραμανλής απειλεί με σκληρότερα μέτρα.
Στο χορό των κινητοποιήσεων μπαίνουν στις 14.4. και οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πράκτορες της ΚΥΠ και ΕΚΟΦίτες προσπαθούν, χωρίς αποτέλεσμα να διαλύσουν την συγκέντρωση 2.000 αποφασισμένων φοιτητών.
«Δημοκρατία»
Ο αγώνας πια παίρνει κύρια πολιτικό χαρακτήρα με κεντρικό σύνθημα τη «Δημοκρατία». Στις 16.4. σε μεγάλη συγκέντρωση μέσα στο θέατρο Ακροπόλ και έξω στην Ιπποκράτους χιλιάδες φοιτητές καταγγέλλουν το «όργιο βίας και αίματος» και ζητούν την παραίτηση του πρύτανη Ευγένιου Φωκά για την αντιφοιτητική θέση του και την ευθυγράμμισή του με την κυβέρνηση. Ο Φωκάς ήταν προσωπικός γιατρός του Μεταξά που τον έκανε γαμπρό του το 1935 (του έδωσε την κόρη του Νανά) και έκανε καθηγητή το 1940.
Η κυβέρνηση αξιοποιώντας τις καλοκαιρινές διακοπές, προσπαθεί να αιφνιδιάσει φοιτητές και καθηγητές και καταθέτει στην Επιτροπή Εξουσιοδοτήσεων της Βουλής σχέδιο νόμου με το οποίο ουσιαστικά καταργείται η αυτοτέλεια των ΑΕΙ και παρέχονται στον υπουργό Παιδείας ευρύτατες εξουσίες με τις οποίες θα μπορούσε, μεταξύ άλλων και να διατάσσει την διάλυση των φοιτητικών συλλόγων. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι σε ένα χώρο με τεράστια προβλήματα.
Η αντίδραση των φοιτητών, παρά το ότι ήταν καλοκαίρι ήταν άμεση. Συγκαλείται η Α΄ Πανσπουδαστική Συνδιάσκεψη που καταγγέλλει ως αντισυνταγματικό το νομοσχέδιο και ζητά την απόσυρσή του. Η κυβέρνηση επιμένει και ακολουθεί ένας μακρύς και καθημερινός σκληρός αγώνας. Η « Πανσπουδαστική» επιθεώρηση τότε της Αριστεράς στο φοιτητικό χώρο σημειώνει χαρακτηριστικά:
«Τετράωρη προειδοποιητική απεργία στη Φυσικομαθηματική, Πανσπουδαστική Συνδιάσκεψη (…) γεγονότα στη Θεσσαλονίκη, συγκεντρώσεις με βροχή, απεργία διαρκείας και συγκέντρωση στην Οδοντιατρική, αστυνομικές αβρότητες ( φοιτητής σέρνεται από τα πόδια στο δρόμο) στο Θέατρο Αθηνών, οι μαθητές Τεχνικών Σχολών και νυκτερινών Γυμνασίων απεργούν, αναταραχή στη Σιβιτανίδειο, απεργία στην Πάτρα, νέες συγκεντρώσεις και πορείες στη συμπρωτεύουσα, κατάληψη του Χημείου από τους σπουδαστές, απεργία διαρκείας στο Πολυτεχνείο και την Ανωτάτη Εμπορική, πανσπουδαστική συγκέντρωση στα Προπύλαια».
Στις 7 Δεκέμβρη του 1962 έγινε στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου μεγάλη πανσπουδαστική συγκέντρωση και ακολούθησε πορεία στο υπουργείο Παιδείας. Από τη συγκέντρωση αυτή καθιερώθηκε το σύνθημα «15% για την Παιδεία» που έδωσε και το όνομά του στο μεγαλειώδες αυτό κίνημα. Εκεί ακούστηκαν και τα συνθήματα «Λεφτά για την Παιδεία, όχι προίκα στη Σοφία» ( το Μάιο της ίδιας χρονιάς η κόρη του Παύλου και της Φρειδερίκης παντρεύτηκε κείνο τον ανερμάτιστο, όπως έδειξε και η πρόσφατη πολιτεία του, ρεμπεσκέ τον Χουάν Κάρλος και το ελληνικό δημόσιο της έδωσε για προίκα το τεράστιο για την εποχή ποσό των 300.000 δολαρίων) και «Μαθήματα στο Μον Παρνές» ( τότε είχε πρωτανοίξει το καζίνο στην Πάρνηθα και η κυβέρνηση κομπορρημονούσε γι’ αυτό).
Τα όσα έγιναν εκείνη τη μέρα περιγράφονταν την επομένη στο ρεπορτάζ της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας «Μεσημβρινή» της Ελένης Βλάχου ( σ.σ. με την ορθογραφία της εποχής):
«Το τσαμπί με τα πράσινα, κόκκινα και μπλε μπαλλόνια απογειώθηκε από τα προπύλαια του Πανεπιστημίου και πήρε αμέσως ύψος. Ακουμπούσε ανάλαφρα – σαν σε «μαγικό χαλί»- πάνω σε μια μεγάλη αφίσα που έγραφε : «Προίκα στην Παιδεία 15%». Τα μπαλλόνια με την αφίσα έφυγαν με κατεύθυνσι προς το υπουργείον Παιδείας, την Πλάκα, την Ακρόπολι. Η συγκεντρωμένη στα Προπύλαια σπουδάζουσα νεολαία ενθουσιάσθηκε. Η μάχη – η χθεσινή ειρηνική μάχη για την αναγγένησι της Παιδείας- άρχιζε από εκείνη την στιγμή
(…) Ο δημόσιος διάλογος, που επηκολούθησε, με τον υπουργόν κ. Κασιμάτην στο μπαλκόνι του υπουργείου του και το ζωηρότατο νεανικό-σπουδαστικό πλήθος , που ηλεκτρισμένο περίμενε στην πλατεία Μητροπόλεως, ήταν κάτι μοναδικό στην ιστορία των ελληνικών φοιτητικών συγκεντρώσεων.
ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ: Εμφάνισις του κ. υπουργού στο μπαλκόνι.
ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΟΥΣ: μυριόστομη ρυθμική κραυγή: «Δέκα πέντε, δέκα πέντε».
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ ( αφού παρακαλεί να γίνει ησυχία): Κύριοι, δεν ήταν ανάγκη να κάμετε την σημερινήν κινητοποίησιν, διότι η κυβέρνησις ανεκοίνωσε προηγουμένως τας αποφάσεις της. Θα χορηγηθή δια την παιδείαν ποσοστόν εκ του προυπολογισμού ανερχόμενον εις 10,2%.
ΠΛΗΘΟΣ: Δέκα-πέντε, δέκα πέντε!
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ: Εγώ ιδιαιτέρως φροντίζω δια την παιδείαν και γνωρίζω τας ανάγκας της. Κατέβαλα και θα καταβάλω προσπαθείας…
ΠΛΗΘΟΣ: Όχι λόγια, όχι υποσχέσεις.
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ: Η παιδεία εις πολλά άλλα κράτη υστερεί. Βεβαίως υστερεί και εδώ. Αλλά εδώ ημείς καταβάλλομεν προσπάθειαν δια την ανόρθωσιν της και θα έλθη η ημέρα που το ποσοστόν δια την παιδείαν θα φθάση όχι μόνον εις 15, αλλά και εις 20%.
ΠΛΗΘΟΣ: Δέκα-πέντε, δέκα πέντε!
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ: Δεν είναι δυνατόν να συνεχίσω, εάν συνεχώς με διακόπτετε. Δεν είναι δυνατόν , σας έλεγα, δεν είναι δυνατόν να χορηγηθούν…
«Οι οργανωμένες ομάδες»
ΠΛΗΘΟΣ: Παραιτήσου υπουργέ. Παραιτήσου υπουργέ!
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ: Φοβούμαι ότι αι εκδηλώσεις αυταί, αυτά τα συνθήματα, δεν απηχούν τας απόψεις όλων σας, αλλά προέρχονται από οργανωμένες ομάδες, οι οποίες…
ΠΛΗΘΟΣ: Είμαστ’ ενωμένοι. Είμαστ’ ενωμένοι!
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ: Έλεγα, λοιπόν, ότι δεν εξαρτάται μόνον από αυτό το υπουργείον η ικανοποίησις του αιτήματός σας. Πρέπει…
ΠΛΗΘΟΣ: Παραιτήσου υπουργέ. Παραιτήσου υπουργέ!
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ: Πρέπει το κράτος να κινήται εντός ωρισμένων οικονομικών πλαισίων. Δεν είναι δυνατόν αμέσως, σήμερα -όπως το απαιτείτε εσείς- μια πτωχή χώρα…
ΠΛΗΘΟΣ: Μάθημα στο «Μον Παρνές». Μάθημα στο «Μον Παρνές»!
«Ο αγώνας συνεχίζεται»
(…) Ήδη έχει προκληθή εκνευρισμός, τα συνθήματα που συνεχώς επαναλαμβάνονται δονούν την ατμόσφαιραν, η πρότασις του σπουδαστού ( «θέλουμε υπεύθυνα εδώ, δημόσια να καθορίση ο κ. υπουργός την θέσι του για την Παιδεία») πνίγεται από τον θόρυβον και ο κ. υπουργός αφού διακηρύσσει την προσήλωσίν του εις τα δημοκρατικά ιδεώδη ( «τα οποία οι φοιτηταί δεν υπηρετούν όταν διά διαδηλώσεων προβάλλουν τα αιτήματά των»), αποσύρεται από το μπαλκόνι και μετ’ ολίγον κατέρχονται εις την πλατείαν και τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής δια να δηλώσουν: « Αόριστες οι υποσχέσεις, ασαφής η θέσις του κ. υπουργού. Ο αγώνας συνεχίζεται».
Νέα σιωπηλή πορεία επηκολούθησε δια των ιδίων οδών προς τα προπύλαια του Πανεπιστημίου. Εκεί η επιτροπή έκαμε γνωστά τα διαμειφθέντα κατά την παραμονήν της στο υπουργικόν γραφείον και καθώρισε την περαιτέρω πορεία και τα στάδια του αγώνος (…) Οι φοιτηταί μετά ταύτα διελύθησαν ησύχως…»
Την ίδια μέρα της συγκέντρωσης των φοιτητών στην Αθήνα στα «ψιλά» της εφημερίδας «Το Βήμα» δημοσιευόταν το παρακάτω μονόστηλο αποκαλυπτικό της κατάστασης που επικρατούσε στα κτίρια- σαράβαλα στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων, αλλά και της ηρωικής προσπάθειας των εκπαιδευτικών εκείνης της εποχής να σώσουν τα σχολεία τους:
« Ο δημοδιδάσκαλος της Σιταίνης Κυνουρίας, Βασίλειος Μπουρνάκης, ετών 32, έγγαμος και πατήρ δύο τέκνων, ανελθών επί της στέγης του σχολείου δια να προβή εις μερικήν επισκευήν αυτής, κατέπεσεν εξ ύψους οκτώ μέτρων και ετραυματίσθη θανασίμως».
Σύμφωνα με μελέτη εκείνης της εποχής στην Ήπειρο το 60% των δημοτικών σχολείων ήταν μονοτάξια και το 30% διτάξια με αριθμό μαθητών σε κάθε τάξη από 50 έως 60 και ορισμένα με ένα δάσκαλο και 120 μαθητές. Ακόμη σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ του 1962, που παρουσίασε στη Βουλή ο Γεώργιος Παπανδρέου η αναλογία μαθητών και δασκάλων στα δημοτικά της Ελλάδας ήταν 1-44 , ενώ στην Ιταλία 1-24. Στα Γυμνάσια στην Ελλάδα ήταν 1-31, ενώ γειτονική ( ενιαία τότε) Γιουγκοσλαβία ήταν 1-20. Στην Ανώτατη Εκπαίδευση ήταν 1-32, ενώ στην αφρικανική Γκάνα που μόλις είχε γίνει ανεξάρτητη 1-24 και στη Γιουγκοσλαβία 1-12. όσο για τα κτιριακά συγκροτήματα στις δύο πρώτες βαθμίδες της Εκπαίδευσης τα περισσότερα κτίρια ήταν ακατάλληλα και επικίνδυνα ( π.χ. για σεισμούς).
Τα λόγια και η ντροπή περισσεύουν. Και αν θελήσουμε να τα συγκρίνουμε με τα σημερινά χάλια των σχολείων 62 χρόνια μετά , έ, κοντά ήμαστε να το πιάσουμε κι αυτό το ρεκόρ…
Η ίδρυση της ΕΦΕΕ
Από τις 22 έως τις 28 του Απρίλη του 1963 πραγματοποιείται στην Αθήνα το Δ΄ Πανσπουδαστικό Συνέδριο. Η κυβέρνηση αρνείται να το αναγνωρίσει γιατί η πλειοψηφία έχει περάσει στους φοιτητές της Αριστεράς και του Κέντρου που ελέγχουν την μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητικών συλλόγων και δεν ελέγχεται από τους δεξιούς φοιτητοπατέρες. Στην έναρξη παρευρίσκονται εκπρόσωποι των κομμάτων της Αριστεράς και του Κέντρου και αρκετοί καθηγητές των ΑΕΙ.
Στην αρχή της εισηγητικής έκθεσης του Συνεδρίου τονίζονται τα εξής:
« …Τίτλος και αποστολή του Συνεδρίου , η Αναγέννηση της Παιδείας. Και ιδανικό. Που με πάθος θα υπηρετήσουμε, έχοντας συνείδηση του χρέους μας απέναντι στον τόπο και το μέλλον του, έχοντας συνείδηση και πίστη στη Δημοκρατία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια , την κοινωνική πρόοδο…».
Κεντρικά αιτήματα του Συνεδρίου είναι το 15% για την Παιδεία, η υπεράσπιση των δημοκρατικών ελευθεριών και του πανεπιστημιακού ασύλου, να ιδρυθούν Ιδρύματα Έρευνας σε κάθε ΑΕΙ, να γίνει στροφή στην Τεχνική Παιδεία με παράλληλη καλλιέργεια των ανθρωπιστικών σπουδών. Ακόμη καταγγέλλεται η αστυνομική βία και ζητείται η διάλυση του Σπουδαστικού της Ασφάλειας, της ΕΚΟΦ και των άλλων νεοφασιστικών οργανώσεων.
Όμως η πιο σημαντική απόφαση είναι η ίδρυση της ΕΦΕΕ με εκλεγμένα όργανα και δικό της καταστατικό. Από τότε και μέχρι τη Χούντα του 1967 η ΕΦΕΕ θα παίξει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στον αγώνα για ακαδημαϊκές ελευθερίες , αλλά και στους πολιτικούς αγώνες για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνικά δικαιώματα.
Οι μαθητές των νυκτερινών σχολείων και τεχνικών σχολών στους δρόμους
Μαζί με τους φοιτητές στους δρόμους βγήκαν, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ΄60, και οι μαθητές των νυκτερινών σχολείων και των τεχνικών σχολών, Τότε από τους 260.000 ανήλικους εργαζόμενους νέους, οι 60.000 είχαν καταφέρει μέσα από πολύ δύσκολες συνθήκες να πλησιάσουν τη νυκτερινή εκπαίδευση. Ήταν ένα καινούργιο κίνημα κοινωνικής διαμαρτυρίας. Μέλη του ήταν νέοι που είχαν δύο ιδιότητες, του μαθητή και του εργαζόμενου. Και μαζί στα κοινά αιτήματα με τους άλλους νέους είχαν κι αυτά που αφορούσαν τους όρους και τις συνθήκες δουλειάς, όπως και οι άλλοι εργαζόμενοι.
Απέναντί τους είχαν, την αστική τάξη με το μετεμφυλιακό κράτος, τους εκπαιδευτικούς επίσημους και ιδιωτικούς φορείς και τους εργοδότες που δεν μπορούσαν να δεχθούν την ιδέα πως έχουν μπροστά τους πολίτες υπεύθυνους που διεκδικούσαν στοιχειώδη δικαιώματα όπως:
- Καθιέρωση εξάωρης εργασίας.
- Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση.
- Κατασκηνώσεις για το καλοκαίρι.
- Καθιέρωση εξατάξιου και όχι επτατάξιου νυκτερινού Γυμνασίου.
- Μείωση διδάκτρων και άλλων επιβαρύνσεων. Στα δημόσια νυχτερινά γυμνάσια το 1963 τα μηνιαία δίδακτρα ανέρχονταν σε 90 δρχ., ενώ στα ιδιωτικά 130 δρχ., όταν το μεροκάματο του ανήλικου ήταν μόλις 18–20 δρχ. την ημέρα.
- Κατάργηση των παρουσιών γυμναστικής για τους εργαζομένους μαθητές.
Οι είλωτες στη δεκαετία του ΄60
Εκείνα τα χρόνια οι «Μαθητές της νύχτας δούλευαν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, 8 ώρες στην ημερήσια δουλειά, 4 ώρες νυχτερινή εκπαίδευση, 4 ώρες στους δρόμους σπίτι-εργασία-σχολείο-σπίτι και 8 ώρες για ύπνο και για όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες, δηλαδή σύγχρονοι είλωτες (σ.σ. Από το αρχείο ΕΜΙΑΝ, σημείωμα του Θανάση Καλαφάτη για τους «Μαθητές της νύχτας»). Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες ιδρύθηκαν το 1961 ο Σύνδεσμος Εργαζομένων Μαθητών Μέσης Εκπαιδεύσεως (ΣΕΜΜΕ) και η Συντονιστική Επιτροπή Εργαζόμενης Νεολαίας Ελλάδας (ΣΕΕΝΕ).
Ένα χρόνο αργότερα, το 1962, εκδίδεται η εφημερίδα «Μαθητική», ένα μαχητικό δεκαπενθήμερο φύλλο, όργανο των εργαζόμενων μαθητών. Το πρώτο τεύχος της Μαθητικής εκδόθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1962 με διευθυντή τον Διονύση Παπαδάτο, εργαζόμενο μαθητή και θα κυκλοφορεί συνεχώς μέχρι το 1967. Οι νυκτερινοί μαθητές αγωνίζονταν μαζί με τους φοιτητές, οργάνωναν ενωμένοι όχι μόνο τον αγώνα για την καλυτέρευση των όρων εργασίας και εκπαίδευσης, αλλά και πολλές πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Και βεβαίως ήταν παρόντες στους μεγάλους απεργιακούς αγώνες εκείνων των χρόνων για μια καλύτερη ζωή».
Συντονιστικό και στα ημερήσια σχολεία
Για την ανάπτυξη του κινήματος και στα ημερήσια σχολεία με πρωτοβουλία της νεολαίας ΕΔΑ συγκροτήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή Μαθητών Ημερησίων Γυμνασίων Αθηνών ( ΣΕΜΗΓΑ), με δικτύωση σε πολλά σχολεία της Αθήνας. Η Επιτροπή έγινε προσπάθεια να συντονιστεί με το φοιτητικό κίνημα. Όμως , παρά το αγωνιστικό κλίμα των ημερών, η προσπάθεια αυτή δεν έγινε δυνατό να έχει σταθερή βάση και διάρκεια. Οι μαθητές δεν μπόρεσαν να αντέξουν την τρομοκρατία μέσα στα σχολεία. Σε κάθε σχολείο κύριο όπλο της τρομοκρατίας ήταν οι αποβολές από τους καθηγητές και οι πιέσεις από τους «εθνικόφρονες» καθηγητές. Παράλληλα, όπως προκύπτει και από τα απόρρητα έγγραφα του «Σχεδίου Περικλής», τα σχολεία ήταν κάτω από «τα μάτια και τ’ αυτιά» της αστυνομίας και της χωροφυλακής.
1963: Η επιστράτευση των καθηγητών και δασκάλων
Και τότε όπως και τώρα μαζί με τους φοιτητές ξεσηκώθηκαν και οι εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στις 15 Δεκεμβρίου 1962 η διοίκηση της ΟΛΜΕ , μετά την άρνηση της κυβέρνησης Καραμανλή να αποδεχθεί «το λογικόν και δίκαιον αίτημα των λειτουργών της Μ. Εκπαιδεύσεως περί αυξήσεως του χορηγουμένου επιδόματος κατά 1.000 δραχμάς και της μισθολογικής εξισώσεως αυτών προς τον κλάδον των τεχνικών, γεωπόνων κ.λπ (σ.σ. ο πρωτοδιοριζόμενος καθηγητής έπαιρνε 2.670 δρχ., ενώ ο αντίστοιχος γεωπόνος 4.219 δρχ., διαφορά 1.549 δρχ.) αποφάσισε « όπως καθορίση ημέραν ενάρξεως του αγώνος δι’ αποχής απεριορίστου διαρκείας εκ των καθηκόντων των την 19ην Ιανουαρίου, ημέραν Σάββατον»
Η κυβέρνηση στις 18 Ιανουαρίου χαρακτήρισε την απεργία αντισυνταγματική και αδικαιολόγητη και προειδοποίησε τους απεργούς ότι «… πριν ή αποφασίσουν τι θα πράξουν , οφείλουν να σταθμίσουν εις όλην την έκτασιν τας εις βάρος των συνεπείας, αλλά και την γενικωτέραν επί της κοινωνίας ηθικήν επίπτωσιν…».
Στην προσπάθεια να συκοφαντηθεί ο αγώνας των εκπαιδευτικών επιστρατεύεται και όλος ο προπαγανδιστικός μηχανισμός της κυβέρνησης, καληώρα όπως σήμερα. Ο φιλοκυβερνητικός «Εθνικός Κήρυξ» των αδελφών Παράσχου (5.2.1963) έγραφε:
« Ουδείς έχει το δικαίωμα , υπό τον εκβιασμόν της απεργίας, να θέση εν κινδύνω την οικονομικήν σταθερότητα (σ.σ. Πώς λέμε σήμερα «δημοσιονομική σταθερότητα»; Έτσι ακριβώς, μόνο οι όροι αλλάζουν!)και το πρόγραμμα των κρατικών επενδύσεων, εξ ού εξαρτάται το μέλλον της χώρας».
Στο πλευρό των εκπαιδευτικών στέκονται και οι γονείς των μαθητών, οι οποίοι σε μεγάλη συγκέντρωση τους στις 6.2. εγκρίνουν ομόφωνα ψήφισμα στο οποίο αναφέρουν μεταξύ άλλων και τα εξής:
«Εκφράζουν την αμέριστον συμπαράστασίν των προς τους αγωνιζομένους δια την εξύψωσιν της παιδείας εκπαιδευτικούς, των οποίων τα αιτήματα θεωρούν δίκαια και μετριοπαθή».
Ο δίκαιος αγώνας των εκπαιδευτικών και το ενδεχόμενο ενός γενικότερου ξεσηκωμού, που θα ξέφευγε από τα εκπαιδευτικά πλαίσια τρομάζουν την κυβέρνηση. Έτσι στις 7.2. 1963 καταφεύγει στην πολιτική επιστράτευσή δασκάλων και καθηγητών με το επιχείρημα πως «Διαταράσσεται η κρατική και κοινωνική ζωή της χώρας» και απαιτεί να παρουσιαστούν στα σχολεία την επόμενη μέρα γιατί αλλιώς θα αναλάβει δράση και η αστυνομία στην οποία κοινοποιείται η υπουργική απόφαση (σ.σ. Η επιστράτευση έληξε στις 27.2.).
Λεπτομέρεια: Στις 6.2. ο πρύτανης Φωκάς παραδίνοντας τα καθήκοντα στις νέες πρυτανικές αρχές αναφέρεται και στους πρωτοετείς φοιτητές και λέει: «Ελάχιστοι εξ αυτών είναι ικανοί προς παρακολούθησιν πανεπιστημιακής παιδείας. Οι περισσότεροι εξ αυτών είναι αδύνατοι, απαράσκευοι , ή αγράμματοι ( σ.σ. Σας θυμίζει κάτι κι αυτό; Την Pisa και τις σημερινές «μετρήσεις» της ευρωπαίων γραφειοκρατών; Ακριβώς, αυτών που θυμίζουν εκείνον που σκότωσε τη μάνα του και τον πατέρα του και ζητάει από το δικαστήριο να τον αθωώσει γιατί είναι… ορφανός!).
Η υποχώρηση της δυναμικότητας του κινήματος
Η δυναμική του φοιτητικού κινήματος άρχισε να μειώνεται και τελικά να υποχωρεί μετά τις εκλογές του 1963 και 1964 που έφεραν στην κυβέρνηση την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου. Οι κυβερνήσεις Παπανδρέου είχαν και ως μία από τις συνέπειες στο φοιτητικό χώρο την αλλαγή των συσχετισμών με την ενδυνάμωση της Νεολαίας του Κέντρου σε βάρος της Νεολαίας Λαμπράκη και των αριστερών δυνάμεων στα Πανεπιστήμια. Εκείνη την εποχή, και έως το καλοκαίρι του 1965 η ΕΦΕΕ ουσιαστικά μετατράπηκε σε στήριγμα της κυβέρνησης του Κέντρου.
Σ’ αυτή την εξέλιξη έπαιξαν ρόλο και η ικανοποίηση μιας σειράς αιτημάτων του φοιτητικού και εκπαιδευτικού κινήματος, όπως ήταν η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, η καθιέρωση της δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από τα Δημοτικά έως τα ΑΕΙ, η διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας σε όλα τα μαθήματα των δημοτικών σχολείων, το ακαδημαϊκό απολυτήριο, η επέκταση των κρατικών υποτροφιών κ.α. Αιτήματα και μεταρρυθμίσεις αστικές που εκκρεμούσαν από τις αρχές κιόλας του 20ου αιώνα. Ωστόσο και αυτές οι αλλαγές συνάντησαν την οργισμένη αντίδραση των πιο σκοταδιστικών κύκλων της κοινωνίας, που θα έπαιρναν την «εκδίκησή» τους τρία χρόνια μετά με τη Χούντα.
Βεβαίως σημαντικά ζητήματα όπως ήταν το περιεχόμενο σπουδών, η προγονοπληξία, η σκοταδιστική «αγωγή» μέσα από τα ίδια και απαράλλαχτα με προηγούμενα βιβλία των Θρησκευτικών, η αλλαγή του «καθηγητοκεντρικού» συστήματος στα ΑΕΙ, θέματα δημοκρατίας (το σπουδαστικό της Ασφάλειας απλώς άλλαξε όνομα, αλλά οι ασφαλίτες, η ΚΥΠ, και οι χαφιέδες συνέχιζαν τη «δουλειά» τους), τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων για τους δημοσίους υπαλλήλους (και τους καθηγητές και δασκάλους) παρέμεναν. Όπως και η εξαγγελία για την 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση που εξαγγέλθηκε πομπωδώς, αλλά παραπέμφθηκε για το μέλλον.
1965: Η εγκύκλιος 1010 του Παπανδρέου
Και όχι μόνο αυτό αλλά η κυβέρνηση του Κέντρου πάντα έχοντας κύριο μέτωπο προς την Αριστερά επιχείρησε να εξαφανίσει την Αριστερά από τα σχολεία. Είναι χαρακτηριστική η εμπιστευτική εγκύκλιος 1010 που έστειλε ο Παπανδρέου, και ως υπουργός Παιδείας, στις 11 Μάρτη του 1965 στους γενικούς επιθεωρητές Μέσης Εκπαίδευσης με την οποία απαγόρευε τη νεολαία Λαμπράκη στα σχολεία, ζητούσε την απομάκρυνση των αριστερών εκπαιδευτικών και καλούσε τους καθηγητές να γίνουν χαφιέδες και καταδότες των μαθητών τους.
Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρία του τότε αρχηγού της ΕΡΕ Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που δεν διαψεύστηκε ο Παπανδρέου του είχε αποκαλύψει ότι σχεδιάζει τη διάλυση των Λαμπράκηδων με ειδικό νόμο.
Στο κλείσιμο αυτού του αφιερώματος αξίζει να παραθέσουμε το κείμενο αυτής της εγκυκλίου , ως ένα δείγμα του κλίματος εκείνης της περιόδου:
«Πανταχόθεν καταγγέλεται ότι η Κομμουνιστική Νεολαία Λαμπράκη καταβάλλει μεγάλας προσπάθειας προσεταιρισμού μαθητών των Γυμνασίων. Βεβαίως, εφ’ όσον διεπιστώθη ποσοστόν 12% οπαδών της ΕΔΑ κατά τας τελευταίας εκλογάς, ευνόητον είναι ότι θα υπάρχουν και μαθηταί εμποτισμένοι από τας οικογενείας των με αριστεράν ιδεολογίαν.
Και αυτούς βέβαια, κατά πρώτον λόγον, θα χρησιμοποεί η Κομμουνιστική προπαγάνδα προς προσυλητισμόν των Νέων. Εφιστώ διά τούτο και πάλιν την προσοχήν όλων των Καθηγητών των Γυμνασίων και τους καθιστώ υπεύθυνους διά πάσαν σχετικήν δραστηριότητα της Νεολαίας Λαμπράκη.
Ο κομμουνισμός είναι εχθρός του Έθνους και της Δημοκρατίας. Τούτο πρέπει να καταστή συνείδησις της Νέας Γενιάς.
Ο εθνικός φρονηματισμός, καθώς και η ηθική και πολιτική αγωγή των μαθητών είναι η πρώτη αποστολή του Διδασκάλου. Και εις αυτήν οφείλουν να επιδοθούν. Τα δικά μας ιδανικά είναι τα ιδανικά του Ελληνοχριστιανικού Πολιτισμού. Ελευθερία (Εθνική και Πολιτική) και Δικαιοσύνη, Αγάπη και Θυσία. Αυτά είναι τα ιδεώδη μας και μ’ αυτά πρέπει να εμποτισθή η Νέα Γενεά. Ελλάς και Δημοκρατία. Αληθής Δημοκρατία.
Πάσα εκτροπή πρέπει να κολάζεται αυστηρότατα. Κι αν συμβή να υπάρξουν διδάσκαλοι όχι ανήκοντες, αλλά και απλώς συμπαθούντες ή ανεχόμενοι την κομμουνιστικήν προπαγάνδαν δεν έχουν θέσιν εις την Εκπαίδευσιν.
Οσοι πιστεύουν εις τα Ιδεώδη των τα υπερασπίζουν. Και την υπεράσπισιν των ιδανικών μας και την έμπνευσιν της Νέας Γενεάς, έχει αναθέσει η Ελληνική Δημοκρατία εις τον Εκπαιδευτικόν κόσμον.
Γνωρίζω ότι έχουν μέχρι τούδε εκδοθή υπό του Υπουργείου Παιδείας, πολλαί σχετικαί εγκύκλιοι. Αλλά επεθύμουν, λόγω της μεγάλης σοβαρότητας του θέματος, να επικοινωνήσω και εγώ προσωπικώς μεθ’ υμών. Παρακαλώ όπως εις το τέλος εκάστου μηνός υποβάλλητε (Υπουργείον Παιδείας – Γραφείον Υπουργού) εμπειστευτικώς σχετικήν έκθεσιν.
Δεχθήτε και διαβιβάσατε προς άπαντας διδάσκοντας και διδασκομένους, τους εγκάρδιους χαιρετισμούς μου»…
Ενδεικτική βιβλιογραφία
— Γιώργου Γιάνναρη «Φοιτητικά Κινήματα και Ελληνική Παιδεία», τ. Β΄, εκδόσεις Το Ποντίκι.
— «Εξουσία και παραεξουσία στην Ελλάδα (1957-1967) – Απόρρητα Ντοκουμέντα», επιμέλεια –εισαγωγή Παύλος Πετρίδης , εκδόσεις Προσκήνιο.
— «Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε (Τεκμήρια ιστορίας) Β΄, 1895-1967» επιμέλεια Αλέξης Δημαράς , εκδόσεις Εστία.
— Σπύρου Λιναρδάτου «Από τον εμφύλιο στη χούντα» τ. Γ΄ και Δ΄, 1961-1964, εκδόσεις Παπαζήση.
— «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949-1968» τ. Β΄, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή».
— Γιάννη Κάτρη « Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1974», εκδόσεις Παπαζήση.
— Ανδρέα Λεντάκη «Οι νεοφασιστικές οργανώσεις στην νεολαία», πρωτοεκδόθηκε το 1963 από τη «Δημοκρατική Νεολαία Γρηγόρης Λαμπράκης».
— Αρχεία Εταιρείας Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας ( ΕΜΙΑΝ) .
— Tάσου Τρίκκα « ΕΔΑ 1951-67 Το νέο πρόσωπο της Αριστεράς» , τ. Β΄, εκδόσεις Θεμέλιο.
