Τα ιδανικά της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης όπως η ανεξαρτησία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η λαϊκή χειραφέτηση και κυριαρχία και φυσικά η Λαοκρατία, έχουν διαχρονική αξία. Με αυτά τα ιδανικά λοιπόν τον Ιούλιο του 1944 στην Αμφιλοχία γράφτηκε άλλη μια χρυσή σελίδα της ιστορίας του Λαού μας.
Η χρονική συγκυρία
Το καλοκαίρι του 1944 οι δυνάμεις του Γ΄ Ράιχ επεδίωκαν να απεμπλακούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα από τα Βαλκάνια, στα οποία δρούσαν ένοπλα ισχυρά αντιστασιακά κινήματα και μάλιστα υπό την καθοδήγηση των Κομμουνιστών. Στην Ελλάδα για παράδειγμα η μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη αντιστασιακή οργάνωση ήταν το ΕΑΜ χάρη στην δράση του οποίου, ο Λαός «γλίτωσε από την πείνα» ενώ παράλληλα δημιουργήθηκε και λειτούργησε η Λαοκρατική Εξουσία με βασικό κέντρο της την “Ελεύθερη Ελλάδα”. Παράλληλα το ένοπλο σκέλος του ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους. Αιμοδότης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπήρξε το ΚΚΕ. Για να επανέλθουμε όμως στο θέμα μας, πρέπει να επισημάνουμε ότι η προαναφερθείσα γερμανική απεμπλοκή από τα Βαλκάνια γινόταν επιτακτική καθώς στο Ανατολικό Μέτωπο, ο Κόκκινος Στρατός, έχοντας εκδιώξει τις «Χιτλερικές Ορδές» από την ΕΣΣΔ, προετοιμάζονταν για ολική αντεπίθεση. Παράλληλα στις 6 Ιούνη του 1944 είχε πραγματοποιηθεί η Συμμαχική απόβαση στην Νορμανδία. Προκειμένου να διαφύγουν οι Γερμανοί από την πατρίδα μας, χρειαζόταν τις κεντρικές οδικές αρτηρίες της Ελλάδας που μέσω της Ανατολικής Στερεάς, της Θεσσαλίας και της Δ. Μακεδονίας οδηγούσαν στην Γιουγκοσλαβία. Για να πετύχει αυτούς τους στόχους η Βέρμαχτ εξαπέλυσε σφοδρότατες επιθέσεις κατά των δυνάμεων του ΕΛΑΣ της Ανατολικής Πίνδου και της Δυτικής Μακεδονίας.
Το σχέδιο αντιπερισπασμού
Με αυτά τα δεδομένα κρίθηκε αναγκαίο από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ να γίνει μια προσπάθεια να περιοριστούν οι γερμανικές πιέσεις στο Μέτωπο της Πίνδου προς τον Λαϊκό Στρατό και την «Ελεύθερη Ελλάδα», μέσω μιας επιχείρησης αντιπερισπασμού. Για αυτόν τον σκοπό επιλέχθηκε να πραγματοποιηθεί επιχείρηση στην δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αμφιλοχία. Η Αμφιλοχία βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σημείο καθώς μέσω του στενού περάσματος του Μακρυνόρους συνδέετε η Ήπειρος με την δυτική στερεά και νότια Ελλάδα. Η κατάληψη της Αμφιλοχίας από τον ΕΛΑΣ θα μπορούσε να στερήσει από τους Γερμανούς μια εναλλακτική διέξοδο υποχώρησης μέσω της Ηπείρου. Με την κατάληψη αυτού του σημείου επιπλέον θα αποδυναμώνονταν οι γερμανικές δυνάμεις που βρίσκονταν κατά μήκος των οδών Ιωαννίνων-Αγρινίου, ενός κρίσιμου δρόμου για την μεταφορά εμπορευμάτων και ανθρώπων. Με αυτά τα δεδομένα επιλέχθηκε η μάχη να δοθεί στην εν λόγω πόλη του Αμβρακικού. Την επιχείρηση ανέλαβε η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ η οποία είχε κέντρο δράσης την Ήπειρο και επικεφαλής τον ηρωικό Στρατηγό Γεράσιμο Αυγερόπουλο. Την πραγματοποίηση της επιχείρησης ανέλαβε η 7η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ και συγκεκριμένα το ιδιαίτερα αξιόμαχο 2/39 Σύνταγμα της Αιτωλοακαρνανίας και το 24ο Σύνταγμα Πρεβέζης. Την επιχείρηση βοήθησε και το 3/40 Σύνταγμα της Άρτας ενώ προς βοήθεια του ΕΛΑΣ κινητοποιήθηκε και το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ), του Αμβρακικού. Στο προπαρασκευαστικό στάδιο της επιχείρησης η Κ.Ο. Αμφιλοχίας του ΚΚΕ και το ΕΑΜ Αμφιλοχίας παρείχαν χρήσιμες πληροφορίες στον Λαϊκό Στρατό.
Το επιχειρησιακό σχέδιο προέβλεπε επιθέσεις σε μεγάλη έκταση γύρω από την πόλη τόσο προς την κατεύθυνση της Ηπείρου όσο και προς την κατεύθυνση του Αγρινίου. Επικεφαλής στην μάχη της Αμφιλοχίας, επιτελικά, τέθηκε ο σπουδαίος Ταγματάρχης Στάθης Αρέθας και υπεύθυνος της επιχείρησης στην γραμμή πυρός ο σκληροτράχηλος διοικητής του 3ου Τάγματος του 2/39, Βασίλης Σκιαδάς (Επαμεινώνδας).
Η νικηφόρα έκβαση
Λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 12ης Ιουλίου του 1944 οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ με το σύνθημα «Φυσέκι στους Φασίστες» άρχισαν να επιτίθενται συντονισμένα στην Αμφιλοχία και στις γειτονικές γερμανικές θέσεις του Ριβίου, Κρικέλου Μοναστιριακίου κ.α. Μέχρι το μεσημέρι της 13ης Ιουλίου ο ΕΛΑΣ είχε εξουδετερώσει την γερμανική άμυνα και έμπαινε απελευθερωτής στην πόλη. Ωστόσο και μέσα στην Αμφιλοχία ο Λαϊκός Στρατός βρέθηκε αντιμέτωπος με ένοπλους συνεργάτες των κατακτητών, την Χωροφυλακή. Η Χωροφυλακή καταπατώντας την συμφωνία της με τον ΕΛΑΣ άνοιξε πυρ κατά του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, ο οποίος απάντησε με πυρπόληση του σταθμού της και εξόντωση της δύναμης που τον επάνδρωνε. Ωστόσο δεν ήταν μόνο η Χωροφυλακή που επιδόθηκε σε τέτοιες ενέργειες. Απέναντι στον ΕΛΑΣ βρέθηκαν και ένοπλοι του ΕΔΕΣ. Και αυτοί όμως νικήθηκαν κατά κράτος. Πλέον γινόταν ξεκάθαρο ότι από την μεριά της αντίδρασης η διαιώνιση του καπιταλιστικού status quo στην πατρίδα μας έπρεπε να επιτευχθεί πάση θυσία. Στην θάλασσα σε παράλληλη επιχείρηση το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ) συνέλαβε ένα γερμανικό πλοιάριο φορτωμένο με 5.000 νάρκες ξηράς που κατευθυνόταν προς την Αμφιλοχία.
Στην μάχη της Αμφιλοχίας έλαβαν μέρος 300-350 μαχητές του ΕΛΑΣ που επιτέθηκαν στην ισχυρή γερμανική φρουρά της κωμόπολης ενώ άλλοι 1000-1500 μαχητές έστησαν τριγύρω ενέδρες στις αξιόλογες ενισχύσεις που στάλθηκαν από την το Αγρίνιο και την Άρτα. Έτσι ο ΕΛΑΣ αντιμετώπισε νικηφόρα 1200 Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι διέθεταν εντυπωσιακή υπεροπλία όπως όλμους, πολυβόλα και ανεξάντλητα πυρομαχικά. Μαζί με τους γερμανούς πολέμησαν και δεκάδες ιταλοί φασίστες και ντόπιοι δοσίλογοι. Ο ΕΛΑΣ είχε συνολικά 59 νεκρούς, 5-6 αγνοούμενους κι 87 τραυματίες. Οι απώλειες για τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους ανήλθαν στους 270 άνδρες[1]. Παράλληλα ο Λαϊκός Στρατός έπιασε 57 Γερμανούς αιχμαλώτους και πήρε μεγάλη ποσότητα λαφύρων. Συνολικά τα λάφυρα ανέρχονταν σε 250 τουφέκια, 45.000 φυσέκια, 5.000 νάρκες, 4 πυροβόλα, υλικό ιματισμού και υπόδηση, 65 μεταγωγικά γεμάτα τρόφιμα, φάρμακα και 96 άλογα εκ των οποίων μια λευκή φοράδα που δόθηκε δώρο στον Πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ, τον τιμημένο Άρη Βελουχιώτη. Μέσω των πολύτιμων αυτών λαφύρων η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ έλυσε για συμαντικό χρονικό διάστημα το ζήτημα των πυρομαχικών και παράλληλα απέστειλε νάρκες σε όλες σχεδόν τις Μεραρχίες του Λαϊκού Στρατού.
Η συντεταγμένη αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Αμφιλοχία έγινε το απόγευμα της 13ης Ιουλίου. Ο στόχος της διασποράς των γερμανικών δυνάμεων είχε επιτευχθεί καθώς προς την Αμφιλοχία κινούταν ισχυρές γερμανικές δυνάμεις μεταξύ των οποίων και τεθωρακισμένα. Ο ΕΛΑΣ, το μεγαλύτερο επίτευγμα του ελληνικού λαού σύμφωνα με τον Στρατηγό Στέφανο Σαράφη, είχε αποχωρήσει «θριαμβευτής» έχοντας δώσει την μεγαλύτερη τακτική του μάχη κατά την διάρκεια των χρόνων της κατοχής. Η Μάχη της Αμφιλοχίας επίσης έδειξε ότι ο ΕΛΑΣ μπορούσε με επιτυχία να δίνει μάχες σε κατοικημένες περιοχές με χρήση οδοφραγμάτων κλπ.
Η μεγαλειώδης αυτή Μάχη μας διδάσκει ότι την ιστορία την γράφουν οι Λαοί, με τα όπλα τους, την καρδιά και το αίμα τους. Μας διδάσκει ότι κανένας εχθρός δεν είναι ανίκητος, όταν ο Λαός είναι αποφασισμένος, μας διδάσκει ότι οι δυνατοί μπορούν να νικηθούν. Επίσης όμως μας υπογραμμίζει την αναγκαιότητα του ανειρήνευτου αγώνα ενάντια στον φασισμό και στο σύστημα που τον γεννά.
* Ο Χάρης Σ. Πουλάκης είναι ιστορικός, κάτοχος μεταπτυχιακού στην «Διεθνή Πολιτική Οικονομία»
Ενδεικτικές Πηγές:
Αλεξάτος Γιώργος, Η Μάχη της Αμφιλοχίας (12-13 Ιουλίου 1944), 31/7/2016
(https://alexatosgiorgos.webnode.gr/news/i-machi-tis-amfilochias-12-13-ioynioy-1944/)
ΓΕΣ, 2014, Χρονολόγιο Πολεμικών Γεγονότων του Ελληνικού Έθνους, σελ. 158 κλπ
Εθνική Αντίσταση-ΔΣΕ, Η Μάχη της Αμφιλοχίας (https://ethniki-antistasi-dse.gr/maxi-tis-amfiloxias)
Ημεροδρόμος, Η νικηφόρα μάχη του ΕΛΑΣ στην Αμφιλοχία, 12/7/2017 (https://www.imerodromos.gr/i-nikifora-machi-tou-elas-stin-amfilochia/)
Μάγερ, Χ.Φ. «Αιματοβαμένο Εντελβάις», Αθήνα 2009, τ.Β΄,
Μοσχάτος Θέμης, Η Μάχη της Αμφιλοχίας, Επικαιρότητα, Αθήνα 1986
***
[1] Σύμφωνα με τον Χ.Φ. Μάγερ (Αιματοβαμμένο Εντελβάις τα, Β σελ 239) οι απώλειες για την Βέρμαχτ ανήλθαν σε 212 άνδρες: 63 νεκρούς, 54 αγνοούμενους κι 95 τραυματίες.
