«Ναι στη νέα ποίηση, ναι στη νέα μουσική με όλα τα λάθη της και τους εξτρεμισμούς της. Δεν έχουμε να φοβηθούμε καμιά λέξη, κανέναν ήχο, όταν αντλούμε τις ιδέες μας από τον λαό, γράφουμε για αυτόν και παλεύουμε μαζί του για μια σοσιαλιστική κοινωνία».
Αυτά γράφει ο νέος συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, το 1978, στον «Ριζοσπάστη» στο άρθρο του με τίτλο «Η νέα μουσική». Τα γράφει έχοντας και ο ίδιος αναμετρηθεί… Είχαν ήδη κυκλοφορήσει «Τα πολιτικά τραγούδια», η «Καντάτα για τη Μακρόνησο» και η «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», τα «Τροπάρια για Φονιάδες», τα «Τραγούδια της Λευτεριάς», η «Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ».
Είχε, επομένως, φανερωθεί η τόλμη του, αλλά και η συνεισφορά του από τα πρώτα κιόλας βήματά του στη σύνθεση, στην ανάπτυξη μιας αληθινά πρωτοπόρας – σε μορφή και περιεχόμενο – τέχνης. Το τραγούδι του δεν μένει στο επίπεδο της διαμαρτυρίας αλλά εντοπίζει τις κοινωνικές αντιθέσεις και τις αιτίες που το γεννούν. Σε αυτό τον είχε βοηθήσει η βαθιά μελέτη του έργου του Μπ. Μπρεχτ. Γι’ αυτό και αν προσπαθήσει κανείς να προσδιορίσει ποιο είναι το στοιχείο που κάνει την τέχνη του Μικρούτσικου να ξεχωρίζει, θα κατέληγε στην ικανότητά του να δημιουργεί πιο βαθιά και σταθερά συναισθήματα, που πηγάζουν από τη σκέψη. Είναι, δηλαδή, αυτή η «διαλεκτική σύνθεση έμπνευσης – σκέψης, καρδιάς – μυαλού», όπως έγραφε και ο ίδιος για το μπρεχτικό έργο.
Σε αυτόν τον μισό αιώνα δημιουργίας ο Θάνος με το έργο του δίνει ρυθμό στην «ανθρώπινη περιπέτεια», γίνεται «ασπίδα και δόρυ» κόντρα σε κάθε εφησυχασμό, περιέχοντας το χτες, το σήμερα και το αύριο… Τόποι μακρινοί μπλέκουν με τους αγώνες των λαών όπου Γης, με τις νίκες μα και τις ήττες, με τη δύναμη που βγαίνει απ’ τις γροθιές, με τις πιο απλές, καθημερινές μας στιγμές…
Οπως είχε αναφέρει ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στην ομιλία του στο Γαλάτσι, το 2018, με αφορμή την πραγματοποίηση της πρώτης από τις 3 συναυλίες που αφιέρωσε ο Θ. Μικρούτσικος στα 100 χρόνια του Κόμματος, «αν και πολυγραφότατος ο Θάνος Μικρούτσικος, δεν επαναλαμβάνεται. Αν και απόλυτα καταξιωμένος, δεν επαναπαύεται. Είναι ακαταπόνητος και απαιτητικότατος από τον εαυτό του, τον οποίο σε κάθε έργο του καταφέρνει να τον ξεπερνά διαλεκτικά. Ετσι που να τον εμπεριέχει, αλλά σε ένα καινούριο, παραπάνω κάθε φορά επίπεδο. Οπως όλοι οι μεγάλοι δημιουργοί, έχει κατακτήσει το δικό του, μοναδικό αποτύπωμα στη μουσική. Μέσα από τη συνύπαρξη παραδοσιακής και σύγχρονης γλώσσας. Τη δημιουργική αφομοίωση μιας μεγάλης γκάμας αναφορών: Από τη βυζαντινή μουσική και το δημοτικό τραγούδι, έως το ρεμπέτικο, την τζαζ, τη ροκ. Αλλά και κλασικών μνημών και ατονικής μουσικής. Το νέο περιεχόμενο είναι αυτό που του υπαγορεύει την ανανέωση στη φόρμα». Μια ομιλία που τον είχε συγκινήσει ιδιαίτερα. «Ενα απίστευτο κείμενο αισθητικής, που εκφερόμενο από τα χείλη του Γενικού Γραμματέα αποκτά τεράστια σημασία και με γεμίζει ελπίδες», είχε σημειώσει χαρακτηριστικά.
Μουσική, ποίηση και Μαρξ
Ο Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε στην Πάτρα το 1947. Ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του σε μικρή ηλικία στη Φιλαρμονική Εταιρεία Πατρών και στο Ελληνικό Ωδείο. Η μουσική έγινε η βασική διάσταση στη ζωή του. «Στην αρχή εγκαταστάθηκε εντός μου η κλασική μουσική, ο Μπαχ, ο Μπετόβεν, ο Μότσαρτ. Παίζοντάς τους στο πιάνο 10 – 12 χρόνων, ταξίδευα στους δρόμους της πόλης μου, στην Πάτρα, στις στοές της, στα νεοκλασικά κτίριά της, αλλά έφευγα και πέραν αυτής. Σε πόλεις και εποχές παλιές που δεν ήξερα. Αυτοσχεδίαζα στο πιάνο με τις ώρες». Σε πολύ μικρή ηλικία μπήκε στη ζωή του και η άλλη του μεγάλη αγάπη, η ποίηση. Ηθικός αυτουργός ο πατέρας του, «κρατώντας με στην αγκαλιά του, από τα 5 μου χρόνια, μου διάβαζε ποιήματα σχεδόν κάθε βράδυ».
Τη δεκαετία του ’60 μπαίνει στη ζωή του η έντεχνη ελληνική μουσική. «Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, το τραγούδι δηλαδή. Δεύτερο αγκωνάρι εντός μου. Χρωστάω και σε αυτούς ταξίδια, αλλά και πόνους αφόρητους. Ο αυστηρός δάσκαλος του Ωδείου εξασκείτο με τον χάρακα στα δάχτυλά μου, με δύναμη, για να πάψω να τους παίζω στο πιάνο…».
Στη συνέχεια ήρθαν τα χρόνια της ενηλικίωσης, η αποφοίτησή του από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και παράλληλα η μελέτη αρμονίας, αντίστιξης, φούγκας και σύνθεσης με καθηγητή τον συνθέτη Γ. Α. Παπαϊωάννου. Σε αυτά τα χρόνια ανακαλύπτει νέους μουσικούς κόσμους, τη μεταπολεμική avant garde μουσική, την πρωτοπορία της δεκαετίας του ’60. «Νέοι ήχοι, νέες θεωρίες έγιναν καθημερινότητά μου. Καινούρια ταξίδια, νέα όνειρα, άγνωστοι τόποι». Αυτήν την περίοδο ξεκινά και τη μελέτη έργων του Καρλ Μαρξ.
Βασικό θέμα που απασχολούσε τον Θάνο Μικρούτσικο από την αρχή ήταν η μελοποίηση της ποίησης. Τον ενδιέφερε πώς θα κατάφερνε να δώσει νέο ήχο και ταυτόχρονα να μπορεί να υπάρχει επικοινωνία με το κοινό, τον αποδέκτη δηλαδή του έργου. Η «λύση» αυτού του ερωτήματος ήρθε από τον δάσκαλό του, έτσι τον χαρακτήριζε, τον κομμουνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Οι συμβουλές του ποιητή προς τον νεαρό συνθέτη, να προσπαθεί να ανακαλύπτει το «είναι» και όχι το «φαίνεσθαι», αποτέλεσαν τον οδηγό για τις κατοπινές μελοποιήσεις του. Πάντα προσπαθούσε να ανακαλύπτει τις κρυμμένες πλευρές που κάθε μεγάλο ποίημα διέθετε. Οι συμβουλές του δασκάλου του ήταν «οδηγός» και ήταν ίδιες με αυτές που και ο ίδιος έδινε σε νέους καλλιτέχνες και μουσικούς: «Γράφε για ό,τι σε καίει. Σε καίει ο έρωτας; Γράφε. Η μοναξιά σου; Γράφε. Ο αγώνας ενάντια στη βία του φασισμού; Γράφε. Αλλά ΠΡΟΣΕΧΕ. Το θέμα δεν ορίζει την αξία του έργου. Αυτό που έχει σημασία είναι το αδιάσπαστο περιεχόμενου και φόρμας. Γιατί κάθε νέο περιεχόμενο απαιτεί μια νέα φόρμα, γιατί η φόρμα είναι κοινωνική εμπειρία αποκρυσταλλωμένη. Θα σέβεσαι το παρελθόν, θα το περιέχεις, θα το αφομοιώνεις, αλλά δεν θα το μιμηθείς».
Πενήντα χρόνια δημιουργίας
Μέσα από τα τραγούδια του κατάφερε και έβαλε στο στόμα των ανθρώπων λόγια των Ναζίμ Χικμέτ, Γιάννη Ρίτσου, Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι, Μάνου Ελευθερίου, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Αλκη Αλκαίου, Μανόλη Αναγνωστάκη, Φώντα Λάδη, Νίκου Καββαδία, Μιχάλη Γκανά, Κώστα Παπαγεωργίου, Κώστα Τριπολίτη, Λίνας Νικολακοπούλου, Κώστα Λαχά, Γιώργου Κακουλίδη, Χριστόφορου Λιοντάκη, Οδυσσέα Ιωάννου και πολλών ακόμα. Πολλοί είναι και οι ξένοι ποιητές που είχε μελοποιήσει. Η μελοποίηση, επίσης, του Θ. Μικρούτσικου είναι αυτή που επέτρεψε να κατανοηθούν τα «κρυμμένα» της ποίησης του Καββαδία, που μέχρι τότε θεωρούνταν «ελάσσων» ποιητής.
Στη μουσική του διαδρομή ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής.
Είχε γράψει όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Είχε συνεργαστεί με πολλούς Ελληνες και ξένους σκηνοθέτες γράφοντας μουσική για δεκάδες θεατρικά έργα, τα οποία έχουν παρουσιαστεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του είχε δώσει εκατοντάδες συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είχε συμμετάσχει ή έχουν παιχτεί έργα του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ μουσικής (Λονδίνο, Γλασκόβη, Εδιμβούργο, Παρίσι, Λιλ, Λιόν, Ρενς, Μονπελιέ, Βρυξέλλες, Λιέγη, Γενεύη, Λοζάνη, Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Βερόνα, Φλωρεντία, Βερολίνο, Δρέσδη, Λειψία, Βιέννη, Κωνσταντινούπολη κ.α.).
Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε συνεργαστεί με όλους σχεδόν τους σημαντικούς Ελληνες ερμηνευτές και μουσικούς: Μαρία Δημητριάδη, Δημήτρης Μητροπάνος, Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας, Γιώργος Μεράντζας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Γιώργος Νταλάρας, Μανώλης Μητσιάς, Γιάννης Κούτρας, Χάρις Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη, Αιμιλία Σαρρή, Κώστας Θωμαΐδης, Μίλτος Πασχαλίδης, Χρήστος Θηβαίος, Γιάννης Κότσιρας, Ρίτα Αντωνοπούλου, Σάκης Μπουλάς, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Βλάσης Μπονάτσος, Διονύσης Τσακνής κ.ά. Είχε, επίσης, συνεργαστεί με πολλούς διεθνείς καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν οι: Irene Jarsky, Petro Guelfutsi, Milva, Udo Reineman, Lucienne Van Deyck κ.ά.
Ο δικός μας Θάνος
Τέχνη κοινωνική, ταξική, διεθνιστική. Τέχνη βαθιά ανθρώπινη. Δίδαγμα ευθύνης του καλλιτέχνη απέναντι στην εποχή μας και στον κόσμο. Μας έλεγε ότι η Τέχνη είναι το χνάρι του ανθρώπου πάνω στη Γη. Αυτή ήταν η μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, από το 1975 και τα «Πολιτικά Τραγούδια» με τη ρητή δήλωσή του: «Ετσι κι αλλιώς η Γη θα γίνει κόκκινη», μέχρι και το τέλος της ζωής του.
Με τη σπουδαία και μεγάλη του Τέχνη υπηρέτησε ένα καθήκον. Να διαμορφωθούν άνθρωποι ικανοί να κατανικήσουν τη βαρβαρότητα, να κατανοήσουν και να αλλάξουν αυτόν τον κόσμο. «Εχω ένα καθήκον», έλεγε στην παρουσίαση του βιβλίου – cd που κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή», «Θάνος Μικρούτσικος. Καντάτα για τη Μακρόνησο – Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», «με την Τέχνη μας να ξανακάνουμε γοητευτική την εικόνα του κόσμου που θέλουμε τελικά να πάμε».
Στο αποχαιρετιστήριο μήνυμά της η ΚΕ του ΚΚΕ σημείωνε: «Και πώς ο Θάνος Μικρούτσικος να μην εμπνέει δυνατά αισθήματα “στον δικό του κόσμο, στους δικούς του ανθρώπους”, στα μέλη και τους φίλους του ΚΚΕ, όταν, κόντρα στο ρεύμα του συμβιβασμού με το μικρό και “εφικτό”, καλούσε μαζί με το ΚΚΕ σε πάλη για αυτό που στους πολλούς φαντάζει “ανέφικτο”, όταν σε καιρούς αντεπανάστασης σάλπιζε στο πλευρό του ΚΚΕ την αναγκαιότητα της επανάστασης, όταν πρώτος αυτός ανάμεσα στους πρώτους έδωσε το σύνθημα για να βαδίσουν και άλλοι καλλιτέχνες – δημιουργοί στον ίδιο δρόμο».
Την ερχόμενη Κυριακή θα είμαστε όλοι εκεί! Για να τραγουδήσουμε όλα εκείνα τα τραγούδια που μας κράτησαν και μας κρατάνε «ανοιχτό το παράθυρο στο όνειρο, όσο κι αν απέξω υπάρχει σκοτάδι», προσμένοντας «τους σεισμούς που μέλλονται να ‘ρθουν».
(Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου»)
