Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα (COP26) στην Γκλασκώβη πέρασε και δεν ακούμπησε, αφού ούτε τα συμφωνηθέντα κρίνονται επαρκή για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αλλά ούτε υπήρξε έντονο ενδιαφέρον για το τόσο σημαντικό διακύβευμά της, αφού η πανδημία του νέου κορωνοϊού έχει «σκεπάσει» όλα τα άλλα σοβαρά ζητήματα με τα οποία βρίσκεται ο αντιμέτωπος ο πλανήτης. Ο πολιτικός αναλυτής και ακτιβιστής Στέλιος Φωτεινόπουλος, που παρακολούθησε από κοντά την COP26 και συμμετείχε στην αντι-σύνοδο, μιλάει στον Ημεροδρόμο για την σημασία που (θα έπρεπε να) έχουν τα αποτελέσματα της Συνόδου για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο τα εταιρικά συμφέροντα «καπελώνουν» το κοινό καλό.
-Πώς κρίνετε τις αποφάσεις που έλαβαν οι παγκόσμιοι ηγέτες στο πλαίσιο της Συνόδου COP26;
Αν έπρεπε να το συνοψίσω θα έλεγα «πολλοί λίγα, πολύ αργά». Εξαρτάται, όμως, από ποια σκοπιά αποφασίζει κανείς να διαβάσει τις αποφάσεις. Έχει σημασία κατ αρχήν να δούμε αν τις αποφάσεις τις έλαβαν όντως οι παγκόσμιοι ηγέτες ή κάποιος άλλος. Ας πούμε, η μεγαλύτερη αντιπροσωπεία στην Παγκόσμια Σύνοδο για το Κλίμα, δεν ήταν αυτή κάποιου κράτους όπως θα ανέμενε κάποιος, άλλα των εταιρειών ορυκτών καυσίμων στις οποίες επετράπη να παραχωρήσουν καρέκλα διαπραγματευτή σε 503 εκπροσώπους τους. Την ίδια ώρα,, μεγάλες χώρες όπως η Βραζιλία συμμετείχαν με 479 συμβούλους. Αυτό από μόνο του εξηγεί τις δυναμικές μέσα στην COP26, το ποιος είχε την πρωτοβουλία κινήσεων και την δυνατότητα να επηρεάσει τις αποφάσεις.
Με αυτό κατά νου, οι αποφάσεις της Γλασκώβης, θεωρούνται ήδη από ανεπαρκείς έως καταστροφικές, με βάση τις ίδιες τις υποσχέσεις που είχαν δημόσια διατυπώσει οι παγκόσμιοι ηγέτες. Η Σύνοδος ξεκίνησε με την προσδοκία να καλυφθούν τα κενά στην υλοποίηση της- για αρκετούς- φιλόδοξης Συμφωνίας του Παρισιού, και να γίνουν γενναία βήματα στην χρηματοδότηση της προσαρμογής στα κράτη που απειλούνται άμεσα από την κρίση. Όμως, ούτε καν αυτό συνέβη. Οι κυβερνήσεις εξάντλησαν την περιβαλλοντική τους στρατηγική σε γενικόλογες υποσχέσεις περί μείωσης του μεθανίου κατά ⅓ μέχρι το 2030 ή την απομάκρυνση (για πρώτη φορά) από τον άνθρακα, όμως απουσιάζουν συγκεκριμένα μέτρα και βήματα υλοποίησης. Η Συμφωνία του Παρισίου, μπαίνοντας στον έκτο χρόνο της, ακόμη ψάχνει τρόπο να εφαρμοστεί από τα ισχυρά κράτη και τα μεγάλα ενεργειακά συμφέροντα. Εν ολίγοις, Η COP σφραγίστηκε από βολικές δηλώσεις, χωρίς καμία διάθεση πραγματικής δέσμευσης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το Climate Action Tracker, ο στόχος του Παρισιού για να περιοριστεί η υπερθέρμανση του Πλανήτη στον 1.5 βαθμό κελσίου, όχι απλά δεν φαίνεται υλοποιήσιμος με βάση τις υπάρχουσες συμφωνίες άλλα εξαφανίζεται απελπιστικά. Ακόμη και αν όλες οι Κυβερνήσεις εφάρμοζαν όλες τις δεσμεύσεις τους μέχρι το 2030, το 2100 θα είχαμε αύξηση της τάξης των 2.4 βαθμών κελσίου, ενώ με βάση τις πολιτικές που ισχύουν σήμερα, η αύξηση προβλέπεται να φτάσει στους 2.7 βαθμούς! Με βάση αυτό, ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η COP26 στάθηκε στο ύψος των ευθυνών της;
-Ποιο ήταν το διακύβευμα της COP26 και γιατί ήταν τόσο σημαντική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;
Η COP26 είναι η πρώτη Παγκόσμια Σύνοδος από το 1995, που κουβαλάει σε τέτοιο βαθμό το βάρος του κατεπείγοντος για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Όμως, η αντίληψη που έχουν τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη και οι ΗΠΑ είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με την εμπειρία του Παγκόσμιου Νότου. Κουβεντιάζοντας με έναν ερευνητή από την Ινδονησία, μου παραδέχτηκε πως η κλιματική κρίση για τον Παγκόσμιο Βορρά, είναι στην καλύτερη των περιπτώσεων άλλο ένα θέμα σε μία μακρά πολιτική ατζέντα. “Στον Νότο, είναι ζήτημα επιβίωσης. Ολόκληροι πληθυσμοί καταδικάζονται σε φτώχεια και κλιματική προσφυγιά. Αυτά συμβαίνουν ήδη εδώ και χρόνια. Ποιός θα αναλάβει την ευθύνη για αυτό;”
Είναι εξοργιστικό να βλέπεις τους παγκόσμιους ηγέτες να αδυνατούν ή να αρνούνται να ηγηθούν μίας παγκόσμιας προσπάθειας για να δοθεί μία λύση. Δεν είναι τυχαίο οτι πολλοί έξ αυτών, είχαν δηλώσει με κυνισμό προ μηνός πως ο στόχος της COP26 είναι “να κρατηθεί ο στόχος του 1.5 βαθμού κελσίου, ζωντανός”, αναγνωρίζοντας τις απανωτές αποτυχίες τους να εφαρμόσουν στοιχειωδώς όσα κατά καιρούς αποφασίζουν.
Αν όμως η COP26 σημαδεύτηκε από κάτι σημαντικό, αυτό είναι η για πρώτη φορά δυναμική παρουσία και συμμετοχή αυτόχθονων λαών στις διαδικασίες της Συνόδου άλλα και έξω από αυτήν, στα κινηματικά δρώμενα της “Αντι-συνόδου των Λαών”. Ακριβώς επειδή η αίσθηση του κατεπείγοντος είναι άλλη για έναν κάτοικο της Τζακάρτας (πληθ. 10 εκατομμύρια) η οποία απειλείται μέσα στα επόμενα 20 χρόνια να βυθιστεί κάτω από το νερό, και ενός Ευρωπαίου, έχουν αρχίσει να έρχονται δυναμικά στο προσκήνιο αιτήματα που προέρχονται από μεγάλες κοινότητες ιθαγενών στην Αφρική, την Λατινική Αμερική και την Νοτιοανατολική Ασία/Ειρηνικό.Πρόκειται για περιοχές πολλών δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Ολόκληρα κράτη που επί δεκαετίες πληρώνουν με θανάτους, εκτοπισμούς πληθυσμών και περιβαλλοντικές καταστροφές τις ενεργειακές επενδύσεις του παγκόσμιου βορρά, πλέον ζητούν αποζημιώσεις. Τα κονδύλι των 100 δισ. ετησίως που έχουν υποσχεθεί οι μεγάλες δυνάμεις εδώ και μία δεκαετία, ακόμη δεν έχει συγκεντρωθεί και ήδη τα κινήματα πιέζουν για την νομική θέσπιση του όρου “οικοκτονία”, βάση της οποίας θα λογοδοτούν εταιρείες και κράτη για τις τις καταστροφικές τους δραστηριότητες ανά τον κόσμο.
-Πώς κρίνετε συνολικά (εκτός COP26) την στάση των οικονομικά ισχυρών κρατών και των μεγάλων εταιρειών απέναντι στην κλιματική αλλαγή;
Η στάση των ισχυρών κρατών θυμίζει ένα ατελείωτο deja vu. Ακόμη και η συμφωνία που τελικά επετεύχθη με μεγάλη καθυστέρηση, δεν έχει δεσμευτικούς όρους ούτε περιγράφει μηχανισμούς λογοδοσίας για τα κράτη που δεν θα τηρήσουν τους στόχους. Πρόκειται για λευκή επιταγή ο καθένας να κάνει ό,τι καταλαβαίνει. Τα νούμερα είναι αμείλικτα. H EE είναι υπεύθυνη για το 22% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ενώ οι ΗΠΑ μόνες τους, για το 25% ιστορικά των εκπομπών. Συνολικά ο παγκόσμιος ανεπτυγμένος βορράς, ακόμη και σήμερα, μετά από τόσες δεσμεύσεις και στόχους, πυροδοτεί το 92% των παγκόσμιων εκπομπών. Το γεγονός ότι το κόστος το πληρώνουν δισανάλογα τα ευάλωτα κράτη του νότου, υπογραμμίζει το πως η κλιματική κρίση βασίζεται πάνω σε αποικιοκρατικές οικονομικές σχέσεις τις οποίες εκμεταλλεύονται παγκόσμιοι κολοσσοί στον τομέα της ενέργειας, με την ανοχή ή την ανοιχτή ενθάρρυνση εκλεγμένων κυβερνήσεων.
Σύμφωνα με έρευνες, η διαφορά από το όριο του 1.5 βαθμού κελσίου στους 2 βαθμούς, θα φέρει πολλά χρήματα στις τσέπες λίγων άλλα και μεγάλες και σαρωτικές αλλαγές στον βορρά. Στον νότο όμως, η μικρή αυτή διαφορά συνιστά κυριολεκτικά συνθήκη αφανισμού. “Οι πολιτικοί μιλούν με ευκολία για τους στόχους το 2050, άλλα όχι για το 2021 και τις αποτυχίες τους”, μου είπε η Patience Nabukalu, ακτιβίστρια κλιματικής δικαιοσύνης από την Ουγκάντα, και νομίζω ότι έχει δίκιο.
-Κατά την άποψή σας, ποια είναι η καταλληλότερη προσέγγιση για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και όλων όσων συνεπάγεται;
Νομίζω πως πλέον έχουμε φύγει από την φάση της “αλλαγής” και έχουμε περάσει στην φάση της “κρίσης”. Oι εκτοπισμοί πληθυσμών λόγω του κλίματος ξεπέρασαν πέρυσι σε όλο τον κόσμο τους εκτοπισμούς λόγω πολεμικών συρράξεων. Και σε αυτό δεν συνυπολογίζονται καν οι μακροχρόνιες συνέπειες κοινοτήτων λόγω μεγάλων ενεργειακών επενδύσεων (πχ εξορύξεις, αγωγοί ενέργειας, μονάδες παραγωγής κλπ).
Δεν μπορώ να φανταστώ σοβαρή αντιμετώπιση της κρίσης, χωρίς βαθιές τομές στην ίδια την οικονομία και μάλιστα στον τομέα των κοινών. Όσο ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα όπως η παραγωγή και ενέργειας αποτελεί χώρο ασύδοτης κερδοσκοπίας για την “ελεύθερη” αγορά, τόσο θα κρατών. Οι εταιρείες λογοδοτούν στους μετόχους τους, όχι στους λαούς που πληρώνουν το κόστος, και αυτό είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει.
Στην Ευρώπη μιλάμε κάπως εύκολα για το “καταναλωτικό πρότυπο”, όμως ξεχνάμε την άλλη μισή εικόνα, εκεί από όπου ξεκινούν οι ανισότητες, το “παραγωγικό μοντέλο”. Με τον παγκόσμιο νότο να παράγει φτηνά για λογαριασμό μεγάλων ομίλων οι οποίοι τροφοδοτούν τις καταναλωτικές αγορές του βορρά, τα περιθώρια να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση χωρίς να θρυμματίσουμε τους οικονομικούς θεσμούς που δημιουργούν τις ανισότητες, είναι μηδαμινά.
Να συμφωνήσουμε για παράδειγμα πως μικρή σημασία έχει για την χώρα μας η οδηγία της ΕΕ “ο ρυπαίνων πληρώνει”, μιας και η βαρβαρότητα της κλιματικής κρίσης, λίγο ενδιαφέρεται για αποζημιώσεις. Αντίθετα, το πραγματικό ερώτημα είναι, γιατί ακόμη και σήμερα η κερδοφορία του μεγάλου κεφαλαίου θεωρείται απαράβατη συνθήκη για την “”ευρυθμία της οικονομίας”, ενώ η προστασία του περιβάλλοντος και της κοινωνίας θεωρείται εμπόδιο. Αυτή είναι η άβολη συζήτηση που πρέπει να κάνουμε, και αυτή φιλοδοξώ να μας οδηγήσει και στις μάχες που πρέπει να δώσουμε τα επόμενα χρόνια για να υπερασπιστούμε τον πλανήτη και να επιβάλλουμε κλιματική και οικονομική δικαιοσύνη.
